محمد انسي يمنی دئ. هغه په کيوبا کي د امريکايانو په اډه گوانتانامو کي ۱۵ کاله بندي او ډير شکنجه سوی دئ. نقاشۍ او طراحۍ له هغه سره مرسته کړې چي په يخي او تاريکه کوټه کي خپل رنځ و زغمي. هغه گلان رسم کړي، څو د خپلو خوبونو پر نيلي سپور آزاده نړۍ کي وگرځي.

د دې اثر نوم «په گوانتانامو کي سربدالي» دئ، چي عمار البلوجي با آکوارل، رسم کړی دئ. هغه تر لس کاله ډير وخت کيږي چي په گوانتانامو زندان کي بندي دئ. هغه تر دې مخکي درې نيم کاله له «سي آی اې» سره بندي وو. د نيويارک نندارتون په کتالوگ کي راغلي دي چي د هغه نقاشۍ، هغو شکنجو ته جواب دی چي هغه ته ورکړل سوي دي.

احمد رباني پاکستانی دئ. هغه دوه کاله د «سي آی اې» په تورو خونو کي بندي وو او وروسته گوانتانامو ته لېږدول سوی دئ. په گوانتانامو کي ټول زندانيان د ۲۰۰۱م کال د سپتمبر تر ۱۱ نېټې وروسته د احتمالي تروريستانو په نوم بنديان سوي دي. هغه ډېر وخت په زندان کي د نه خړو اعتصاب کړی او ډېر لږ وخت بې منفي اغېزو ترې وتلی دئ.

هغه زندانيان چي سخت کنترولېدل له ۲۰۰۹م کال راهيسي اجازه ورکړله سوه چي د نقاشۍ مواد په اختيار کي ورکړل سي او په خپلو کوټو کي کار په وکړي. کله چي د هغوی مواد خلاص سول نو له نورو داسي موادو چي په زندانه کي موندل کېدل، لکه د قهوې پوډر، ريگ او داسي نورو څخه ئې کار اخيست. خالد قاسم له دغو موادو څخه دغه کوچنۍ تابلو جوړه کړې ده.

زندانيانو خپلي ډېري نقاشۍ له خپلو خاطراتو څخه رسم کړي دي. په زندان کي څوک درياب او هسکي ودانۍ نه سي ليدلای، که څه هم د درياب د اوبو ږغ په ټولو کوټو کي اورېدل کيږي. دغه نقاشي د يمني عبدالملک عبود ده. هغه ۱۵ کاله په گوانتانامو کي بندي وو او په ۲۰۱۵م کال کي آزاد سو.

په ۲۰۰۸م کال د امريکا د وخت جمهوررئيس بارک اوباما لارښوونه وکړه چي د گوانتانامو زندانيانو ته دي شرايط سم سي، خو د زندان د تړلو طرح ئې له سياسي مقاومت سره مخامخ سوه. له هغه وخته زندانيانو ته اجازه ورکړله سوه چي د ورځي څو ساعته تلويزيون وگوري او خبرونه واوري. په دې خبرونو کي د ډوب سوي سوريايي مهاجر خبر هم وو. نقاشي محمد انسي کړې ده.

زندانيانو د خپلو نقاشيو له پاره کله نا کله له انځورونو څخه کار اخيستی. لکه دغه نقاشي چي محمد انسی په ۲۰۱۶م کال کي کړې ده. ارين تامپسون، پيج لاينو او چارلز شيلدز په نيويارک کي د «درياب له پاره قصيده» په نوم نندارتون پرانيستی دئ. په دې کي د څلور آزاد سوو او څلور نورو چي تر اوسه لا په گوانتانامو کي بنديان دي، نقاشۍ نندارې ته وړاندي کړي دي.

د «جمهور رئيس گالري» په اتاقونو کي چي د گونتانامو د زندانيانو اثار نندارې ته وړاندي سوي دي، په نيويارک کي د حقوقو په برخه کي جان جي کالج پوري اړه لري. په امريکا کي نندارې ته د زندانيانو د نقاشيو وړاندي کول ډير بحثونه راپورته کړي دي. دغه نندارتون به د جنوري مياشتي تر ۲۶ نېټې پوري پرانيستی وي.

تر اوسه هم گوانتانامو زندان سته. اوباما و نه سوای کولای چي دغه زندان وتړي. د هغه د جمهوري رياست په پيل کي ۲۰۰۹م کال په دغه زندان کي ۲۴۲ کسان بنديان ول. د ۲۰۱۷م کال په پای کي بيا د زندانيانو شمېر ۴۱ کسان ول. تر اوسه پوري لا روښانه نه ده چي دغه زندانيان به څه وخت آزاد سي.

دا يو له ډيرو کميابه انځورونو څخه دی چي په گونتانامو زندان کي د بنديانو ورځنی ژوند ښيي. د «ميامي هرالد» ورځپاڼي خبريال والتر ميچات، دغه انځور په خپل موبايل سره اخيستی دئ. هرڅه په کنترول کي دي او د امريکا پوځ د گوانتانامو انځورونه تر خپرېدو مخکي سانسوروي.

د کیوبا له ولسمشر راول کاسترو سره د اوباما د لیدنی کتني پر مهال، عکاس لوکاس جکسن ته هم دا زمینه برابره سوه چی په کیوبا کي امریکايي اډې گوانتانامو بې ته ولاړ سي. هلته یې اجازه ترلاسه کړه چي د دغه محبس د شپږم کمپ عکاسي وکړي. په دغه انځور کي د ډوډۍ خوړلو کوټه او د محبس یو څو کوټې لیدل کیږي.

په شپږم کمپ کي بندیان تلویزیون ته د کښېناستلو اجازه لري. په ۲۰۰۲ک کال کي د پرانیستلو راهیسی نوموړی زندان په نړیواله سطحه تر انتقادونو لاندی دی، دا ځکه چي دلته انسانان پرته له محکمې او دعوې بندیان دي.

یو ساده چپرکټ، سرخلاصی کموډ: په دغه زندان کي یو بندي په دې ډول ژوند کوي. دا معلومه نه ده چي واقعاً ټوله بندیان به په ورته کوټو کي ژوند کوي او که څنگه؟ ولسمشر اوباما غوښتل ډیر پخوا لا نوموړی زندان وتړي.

دلته بندیان کولای سي مطالعه وکړي.عربي او انگلیسی کتابونه ولولي، خو تر څارني لاندي. خو دا چي تر کومي اندازې پوري له دغې کتابخانی څخه کار اخیستل کیږي او بندیان څومره نورو آسانتیاوو وته لاس رسی لري، دویچه ویلي نه سي کولای هغه معلوم کړي.

جکسن وکولای سول چي د زندان له روغتون څخه هم عکسونه واخلي، د مثال په ډول له دغي المارۍ څخه چي دواوی پکښي پرتې دي.

خو د جکسن ډیر کم بندیان تر سترگو سول. دا چي له دغه بندي څخه د کومي پنجرې او یا هم کړکۍ څخه عکس اخیستل سوی دی، یوه استثنا ده.

داسي ښکاري چي د محبس هغه برخه نوره له منځه وړل سوې وی، چي په ۲۰۰۲م کال کي یې په سره لمر کي یو سرخلاصی قفس غوندي ښود. خو اوس هم تر دایمي څارني لاندي بندیان نه سي کولای، څو شخصي حریم ولري.

په داسي حال کي چي په اول سر کی دلته د ۸۰۰ په شاوخوا کي انسانان بندیان ول، اوس د هغو شمیر تر سلو هم راکم سوی دی. د بشري حقونو فعالان هیله من دي چي دغه زندان به ډیر ژر وتړل سي. خو دا لا معلومه نه ده چي پاته بنديان به چیري ولیږدول سي او کوم هیوادونه به هغوی ومني.