په ۵۳۲ کال کې په قسطنطنیه کې اوسیدونکي د شرقي روم امپراتور جوستنیان اول، د یوې داسې پیاوړي کلیسا د جوړول امر وکړ، «چې د حضرت آدم له وخت راهیسې نه وه جوړه شوې او په راتلونکي وخت کې به هم جوړه نه شي.» لسو زرو کسانو په کار پیل وکړ. تر یوې زریزي، پوري دغه کلیسا د مسیحانو ستره کلیسا وه.

جوستنیان، د آیا صوفیه په جوړولو کې ۱۵۰ ټنه سره زره کار کړه. په داسي حال کې چې شکل یې لا نور هم ښکلی شوی وای. د دغه کلیسا گومبته هواره جوړه شوې وه او په یوه زلزله کې رالولیدلې هم وه. دغه کلیسا ډیر ژر د دولتي کلیسا په توگه استعمالیده. له اوومې پیړۍ راهیسي د بیزانس امپراتورۍ د کابو ټولو واکمنانو تاج پوشي په دغه کلیسا کې شوې ده.

په قسطنطنیه کې د بیزانس امپراتوري په ۱۴۵۳ کال کې پای ته ورسیده. د عثماني دولت سلطان محمد دویم، دغه ښار ونیو او د آیا صوفیه کلیسا یې د په مسجد اړولو اعلان وکړ. صلیبونه، د کلیسا زنگونه او داسي نور شیان ویجاړ کړل شول او یا هم له منځه یوړل شول. د زړو میناتوریو پر ځای نوې نقاشۍ وشوې او پر یوه برخه د یوه مسلمان کښل شوی انځور تر سترگو کیږي.

د ترکیې بنسټ ایښودونکي مصطفی کمال اتاترک، آیا صوفیه په ۱۹۳۴م کال کې په یوه موزیم واړوله. د هغه د بیا رغاوني کار په ډیر دقت وشو. په دې ترڅ کې د بیزانس د وخت میناتوري بېرته راڅرگندي کړل شوې. دې ته هم توجه وشوه چې د مسلمانانو له خوا وروستي کارونه هم له منځه ولاړ نه شي.

آیا صوفیه، نني سیلانیانو ته د تاریخ لوړي او ژوري په گوته کوي. په دغه انځور کې کیڼ اړخ ته د اسلام د پیغمبر د نوم او ښي اړخ ته د خدای نوم لیکل شوی لوحې ښکاري. په تاق کي د مریم او حضرت عیسی انځور رسم شوی دی. په دغه گومبته کي ۴۰ ستري کړکۍ هم د سړي ور اړوي.

په آیا صوفیه کې د میناتورۍ تر ټولو مهم انځور د څلوارلسمې پيړۍ دی، چې پر سویلي دیوال باندي کښل شوی دي. که څه هم هغه په سمه توگه ساتل شوی نه دی، خو انځورونه پکښې په واضح ډول ښکاري. په منځ کې حضرت عیسی، کیڼ اړخ ته مریم او ښي اړخ ته د یوهانس انځورونه کښل شوي دي.

خو اوس مهال په آیا صوفیه، کې پر عبادت کولو بندیز دی. په ۲۰۰۶م کال کې د آیا صوفیه د لیدني پر مهال بیندیکت ۱۶ هم دغه څه مراعات کړل. دغه ځای ته د هغه سفر تر سختو امنیتي تدابیرو لاندې تر سره شو. ځکه چې تر هغه د مخه نیشنلستانو د پاپ د دغه لیدني پر ضد احتجاجونه کړي ول. په نزدې وختونو کې محافظه پالو نېشنلستانو ځوانانو ۱۵ میلیونه لاسلیکونه راټول کړي ول، چې دغه موزیم بیرته په مسجد واړوي.

د آیا صوفیه، په چار چاپیر کې د اسلامي مذهبي ودانیو شمیر لږ نه دی. آیا صوفیه، ته مخامخ د سلطان احمد مسجد، منارونه ښکاري. نېشنلستان آیا صوفیه، بیرته په یوه مسجد باندي بدلول غواړي، ځکه چې د عثماني دولت له خوا د قسطنطنیې، د نیولو بېلگه ده. هغوی وایي چې دغه اسلامي میراث بايد خوندي وساتل شي.

بارتلموس اول، چې د قسطنطنیې اسقف او په عین حال کې د ارتودوکسو مشر دی، هم د آیا صوفیه، د میراث دعوه لري. له کلونو راهیسې هغه غوښتنه کوي چې د دغه مذهبي ټاټوبي دروازي دي د مسیحانو پر مخ پرانیستل شي.

دا چې بلاخره به د آیا صوفیه په هکله څه پریکړه وشي، معلومه نه ده. د په مسجد اړولو غوښته يوازي د اپوزیسیون نېشنلست گوند ام اچ پي، کړې ده. په دې اړه په پارلمان کې دوې عریضې ناکامه شوي دي. د ترکیې حکومت په دې اړه فاصله نیولې ده، ښایي د دې کار په غبرگون کې د نړیوال احتجاج له کبله. په دې اړه یونیسکو هم اندېښمنه ده، ځکه چې آیا صوفیه له ۱۹۸۵م کال راهیسې د نړیوالو لرغونو اثارو په ليست کې شامله شوې ده.