په سوډان کې یوه روغتیايي سازمان په یوه ټویټري پیغام کې ویلي چې په دې هیواد کې د پوځ او نیمه پوځي ځواکونو ترمنځ په جګړه کې لږ تر لږه ۵۶ تنه وژل شوي دي. د دغه سازمان په خبره په وژل شویو کې زیاتره یې ملکیان دي.
د سوډان دغه سازمان همدا راز زیاته کړې چې په وسلوالو نښتو کې له ۶۰۰ ډیر ټپیان روغتونونو ته انتقال شوي چې له دوی څخه یې د لسګونو کسانو روغتیايي وضعیت نازک ښوول شوی دی. دغه روغتیايي سازمان پر دواړو لورو د سمدلاسه اوربند ږغ کړی ترڅو بې ګناه کسان وژغورل او د ټپیانو درملنه وشي.
د جګړې دلیل څه دی؟
د معلوماتو له مخې په سوډان کې دغه پراخه جګړه پرون د شنبې په ورځ پیل شوه چې پکې له سپکو او درنو وسلو کار اخیستل شوی دی. د دې جګړې اصلي دلیل د سوډان د اوسني حاکم جنرال عبدالفتاح البرهان او د هغه د مرستیال محمد حمدان داغلو چې د دې هیواد د چټک غبرګون د ځواکونو مشر دی، د واک په سر جنجال ښوول شوی دی.
په سوډان کې د پوځ او چټک غبرګون ځواکونو ترمنځ جګړې درنه مرګ ژوبله اړولې.انځور: AFP د شنبې په ورځ د دغو دواړو پوځي مشرانو ترمنځ اختلافات یوازې د څو ساعتونو په ترڅ کې ډیر زیات پراخ شول چې له کبله یې د سوډان د پوځ او د چټک غبرګ ځواکونو ترمنځ وسلواله جګړه پیل شوه. د سوډان په پلازمینه خرطوم کې د چټک غبرګون ځواکونو پر مرکزونو باندې توپخانه ايي او ان هوايي بریدونه شوي دي. تر اوسه پورې لا روښانه نه ده چې په دغه جګړه کې کوم لوری برلاسی دی.
په سوډان کې د دغې شدیدې وسلوالې جګړې تر پیلیدو وروسته د ملګرو ملتونو امنیت شورا پر ښکیلو اړخونو د جګړې د درولو ږغ کړی او د خبرو له لارې یې د اختلافاتو پر حل باندې ټینګار کړی دی. د یکشنبې په ورځ د ملګرو ملتونو امنیت شورا همدا راز له دغه هیواد څخه د ملګرو ملتونو د کارمندانو د خوندیتوب او د کارونو په ترسره کولو کې د خوندي چاپیریال غوښتنه وکړه.
د ملګرو ملتونو سربیره امریکا متحده ایالاتو، روسیې، مصر، سعودي عربستان او اروپايي ټولنې په سوډان کې د دې جګړې د سمدلاسه توقف غوښتنه کړې ده. د یکشنبې په ورځ د چین د بهرنیو چارو وزارت هم اندیښنه څرګنده کړې او پر دواړو لورو یې د جګړو د درولو او اوربند ږغ کړی دی.
آژانسونه / خ.ح / ن. ص
په سوډان کې د جگړې او سولې۶۰ کاله د انځور په ژبه
د جنوبي سوډان د یاغیانو مشر او د مرستیال ولسمشر په توگه نومول شوی ریک مشار، بالاخره جوبا ته ستون شوی. ډیر کسان هیله من دي چې د هغه راتگ به دغه هیواد د ۲۰۱۵م کال د سولي تړون رسیدو ته یو قدم نور هم نزدي کړي.
انځور: AFP/Getty Imagesسوډان: له لسیزو راهیسې جگړه
د جنوبي سوډان جمهوريت د څو لسیزي په رسمي توگه د سوډان جمهوریت برخه وه. د بیلتون پر سر لومړنۍ جگړه ۱۹۵۵م کال ته ورگرځي، یعنی آن د بریتانيا تر مستعمرې مخکي وخت ته.
بیرته کورنۍ جگړې ته د ورگرځیدو ترمخه له ۱۹۷۳م کال څخه تر ۹۱۸۳م کاله پورې جنوبي سوډان په نسبي توگه له امن او خپلواکمنۍ څخه برخمن وو. د سوډان د خلکو آزداي بخښونکي غورځنگ او پوځ (SPLM/A) د جون قرنق په مشرتوب جگړه کې برخه واخیسته. وروسته دغه ډله د سلوا کيیر او ریک مشار په مشرتوب پر دوو مختلفو ډلو سره وویشل شوه.
د ۲۰۱۱م کال په جنوري میاشتي کې د جنوبي سوډان خلکو د خپلواکۍ په پلوۍ رایې ورکړې. سلوا کيیر او ریک مشار د ولسمشر او مرستیال ولسمشر په توگه ونومول شول. نوي دولت تر دېره د سولي پر هغه تړون تکیه کوله چې په ۲۰۰۵م کال کې د قرنق تر څارنې لاندي رامنځ ته شو. هغه تر دغه تړون څو اوونۍ وروسته د یوې څرخۍ الوتکي د رالویدو په پيښه کې ووژل شو.
د کيیر او مشار تر منځ ائتلاف چې یو وخت دښمنان ول او بیا سره همکاران ول، ډیر دوام و نه کړ. د ۲۰۱۳م کال په جولای میاشت کې یعنې تر خپلواکۍ دوه کاله وروسته کییر، خپل مرستیال مشار او د کابینې نور غړي گوښه کړل. هغه په دسمبر میاشت کې رسنیو ته د وینا پر وخت د اغیز له پاره پوځي یونیفورم اغوستی وو او مشار او د هغه ملاتړي یې د کودتا په هڅې تورن کړل. دا د کورنۍ جگړې پېل وو چې تر نن ورځې ادامه لري.
په بېلا بیلو سطحو د دغې شخړې د هوارولو پر هڅو سربیره هم دغه کړکیچ لږ تر لږه د ۵۰۰۰۰ انسانانو ژوند اخیستی دی. ۲،۴ میلیونه انسانان له خپلو کورونو څخه تېښتي ته اړ شوي. د ۲۰۱۴م کال په می میاشت کې په جنوبي سوډان کې د ملگرو ملتونو پیاوړی ماموریت چې ۱۴۰۰۰ سوله ساتو عسکرو پکښې ونډه درلوده د ملکي کسانو ساتنې له پاره وگمارل شو.
د ۲۰۱۵م کال په می میاشتې کې په ادیسه آبابا کې د کيیر (کیڼ اړخ ته) او مشار (ښي اړخ ته) تر منځ د ملاقات په نتیجه کې د اوربند تړون وشو چې یووار بیا د سولې هیلې پيدا شوې. دغه هیله هغه وخت له خاورو سره خاورې شوه چې څو ساعته وروسته بیا نښتې پیل شوې. نه یوازې دا چې دغه دواړه مشران کوم توافق ته نه ورسیدل، بلکې د څارونکو د تبصرو له مخې دواړو تر ډیره حده پر خپلو جنگیالیو کنترول له لاسه ورکړی.
د سولې وروستی تړون چې د ۲۰۱۵م کال په اگست میاشت کې لاسلیک شوی، بې ثباته پېل درلود. په لومړي سر کې ولسمشر سلوا کيیر ئې له لاسلیکیدو ډډه وکړه خو د نړیوال فشار له کبله یې هغه لاسلیک کړ. د معاملې یوه برخه دا وه چې مشار ته په یوتوپیا کې له تبعید څخه د بیرته ورگرځیدو ضمانت ورکړل شي. خو جوبا ته له هغه سره د احتمالي راستنیدونکو جنگیالیو او وسلو د شمیر په هکله لانجه وه.
جگړو دغه هیواد په کنډواله بدل کړی دی. د ملگرو ملتونو د بشري حقونو کمیسیار زید رعد الحسین، په خپل رپوټ کې ویلي دي چې حکومتي ځواکونه او یاغیان جنسي تیری د ډار او جنگي وسیلي په توگه کاروي. د ملگرو ملتونو د امنیت شورا د یوه کمیسیون د جوړولو خبره کړې، څو دغه پیښې وپلټي.
