په ستاکهلم کې د سولې نړیوال انستیتوت (سیپري) د کلني رپوټ پر بنسټ په ۲۰۲۱م کال کې په نړیواله کچه نظامي یا دفاعي لګښتونه د ریکارډ کچې ته لوړ شوي دي.
د نوموړي انیستیتوت په حواله دا اووم کال دی چې په نړیواله کچه پوځي لګښتونه په پرله پسې ډول مخ پر زیاتیدو دي. کارپوهانو په دقیق ډول دغه مصارف ۲۱۱۳ میلیارده ډالره اټکل کړي دي.
ظاهراً داسې معلومیږي چې نظامي لګښتونه هیڅ ډول بحران نه پيژني. حتی د کرونا وبا له امله اقتصادي کړکیچ هم ونه توانید چې د مخ پر ډیریدونکو دفاعي لګښتونو د ګراف لوړیدو مخه ونیسي.
امریکا متحده ایالت، چین، هند، بریتانیا او روسیه هغه پنځه هیوادونه دي چې په نړیواله کچه نظامي برخه کې د شوی پانګونې ۶۲ سلنه د دوی پورې اړه پیدا کوي.
آلمان بیا تر فرانسې وروسته په ۷ مقام کې ځای نیولی دی. د سیپري د رپوټ پر بنسټ په ۲۰۲۱م کال کې په مجموع کې دفاعي لګښتونو د نړیوال ناخالص داخلي تولید ۲،۲ سلنه برخه وه.
د امریکا او چین پوځي لګښتونه تر ټولو لوړ ول
امریکا بیا هم د جدول په سر کې ځای نیولی دی. که څه هم د انفلاسیون یا پيسو د پړسوب له امله د امریکا متحده ایالاتو لګښتونه د ۲۰۲۰م کال په پرتله ۱،۴ سلنه راټیټ شوي و، خو سره له دې هم واشنګټن له ۸۰۱ میلیارد ډالرو سره، د بل هر هیواد په پرتله پر خپلو وسله والو ځواکونو ډیرې پيسې مصرف کړي دي.
دا په نړیواله کچه د پوځي لګښتونو ۳۸ سلنه برخه تشکیلوي. تر دې وروسته بیا په ترتیب سره چین د نړیوالو پوځي لګښتونو له ۱۴ سلنه برخې سره په دوم مقام کې ځای لري.
پیکینګ تیر کال د اټکل له مخې ۲۹۳ میلیارده ډالره پر خپلو وسله والو ځواکونو مصرف کړي دي چې دا د ۲۰۲۰م کال څخه ۴،۷ سلنه زیاتوالی ښيې. که دغه ارقام د ۲۰۱۲م کال سره پرتله شي ۷۲ سلنه زیاتوالی په کې لیدل کیږي او په دې توګه په تیرو ۲۷ کلونو کې د چین پوځي لګښتونه په پرله پسې ډول لوړ شوي دي.
سیپري د بل هیڅ کوم هیواد په برخه کې دا ډول بهیر نه دی ثبت کړی. چین هم لکه د متحده ایالاتو، د خپلو وسله والو ځواکونو د لا توسعې او تحقیقاتو په برخه کې ډیره پانګونه کوي.
انځوریز رپوټ: د وسلو تر ټولو ستر تولیدونکي شرکتونه
هر کال په نړیواله کچه د وسلو په پلور کې زیاتوالی رامنځته کیږي. په نږدې ۲۰۰۰ میلیارده ډالرو سره، د وسلو د پلور ریکارډ په ۲۰۱۹م کال کې مات شو. په دې انځوریز رپوټ کې د نړۍ له تر ټولو سترو وسلو تولیدونکو شرکتونو سره آشنا شئ: انځور: Lee Jin-man/AP Photo/picture-alliance دغه امریکایي کمپنۍ د نړۍ د وسلو تر ټولو ستر تولیدونکی شرکت دی. د دې کمپنۍ ۸۹ سلنه عاید د وسلو د پلور له طریقه ترلاسه کیږي. د لاکهید مارتین شرکت اکثره تولیدات د هوا- فضاء په برخه کې دي. دغې کمپنۍ په ۲۰۱۹م کال کې تر ۵۳ میلیارده ډالرو د ډیرو پیسو وسلې پلورلي دي. انځور د لاکهید مارتین کمپنۍ تولید د امریکایي پوځ د اف ۳۵ جټ الوتکه.
انځور: Reuters بوئینګ د نړۍ د وسلو تولیدونکو په کتار کې دویم ځای نیولی دی. په ۲۰۱۹ م کال کې د دغې کمپنۍ ټول عاید ۷۶ میلیارده او ۵۰۰ میلیونه و چې ۴۴ سلنه یي د جنګي وسایلو د پلور له طریقه ترلاسه کړي دي.
انځور: Krzysztof Kaniewski/ZUMA Wire/picture alliance د نورثروپ ګرومن امریکايي کمپنۍ د جنګي تجهیزاتو د طرحې او تولید، جنګي الوتکو، کیښتیو، الوتکې لیږدونکي بیړیو، سپوږمکیو، رادار، د توغندیو دفاعي سیستم او نورو د تولید په برخه کې فعالیت کوي. په ۲۰۱۹ م کال کې دې کمپنۍ ۲۹ میلیارده ډالره یا ۸۶ سلنه د ټولو فروشاتو څخه د جنګي وسایلو د پلور له طریقه ترلاسه کړي دي.
انځور: Alan Radecki/U.S. Navy/Northrop Grumman via Getty Images د ریتیان Raytheon امریکایي کمپنۍ فروشات په ۲۰۱۹م کال کې ۸ سلنه زیات شوی و. د دې کمپنۍ ۸۵ سلنه عاید یعنې ۲۵ میلیارده ډالره یي د جنګي وسایلو له درکه ول. دغه کمپنۍ په نړۍ کې د رهبري کیدونکو توغندیو تر ټولو لوی تولیدونکی بلل کیږي.
انځور: Getty Images/AFP/T. Sloan دغه امریکایي شرکت چې هوایي یا فضایي صنایع تولیدوي د خپل عاید ۶۲ سلنه برخه چې څه باندې ۲۴ میلیارده او ۵۰۰ میلیونه ډالره کیږي د جنګي وسایلو د پلور له لارې ترلاسه کوي. جنرال داینامیکس د اف ۱۶ جنګي الوتکې (عکس کې) تولیدونکی شرکت دی.
انځور: picture-alliance/dpa/Wolfgang Mendorf آویک چینایي شرکت (Aviation industry Corporation) په چین کې د وسلو د تولید تر ټولو ستر شرکت دی. په ۲۰۱۹م کال کې د دې شرکت ۳۴ سلنه عاید یعنې ۲۲ میلیارده او ۵۰۰ میلیونه ډالره د جنګي وسایلو د پلور له طریقه ترلاسه شوي دي. آویک د الوتکو، بی پیلوټه الوتکو او هیلي کوپترونو تولیدونکی دی.
انځور: Shan He/dpa/picture alliance دغه بریتانوي شرکت په ۱۹۹۹م کال کې د «بریټش آیروسپيس» او «جي ای سي- ماکروني» شرکتونو له یوځای کیدو څخه رامنځته شو او له هغه وخت راهیسې د نړۍ د وسلو د تولید یو له تر ټولو لویو کمپنیو څخه شمیرل کیږي. د دې شرکت ۹۵ سلنه عاید یا ۲۲ میلیارده ډالره یي د جنګي وسایلو د پلور له طریقه وو. دغه کمپني د جنګي الوتکو لیږدونکو بیړیو، اوبتلونو په تولید او د اف ۳۵ او یورو فایټرر په جوړولو کې شراکت لري.
انځور: Getty Images/AFP/L. Parnaby دغه چینایي کمپنۍ په الکترونیک او رادار صنایعو په برخه کې فعالیت کوي او ۴۶ سلنه یا د ۱۵ میلیارده ډالرو معادل فروشات یي د نظامي وسایلو د پلور له طریقه ترلاسه کړي دي.
انځور: Dongxu Fang/Costfoto/picture alliance د نورینکو «Norinco» چينایي کمپنۍ چې یو له تولیداتو څخه یي ټانک دی په نړۍ کې د وسلو یو له لویو تولیدونکو څخه دی. دغه شرکت په ۲۰۱۹م کال کې د ۱۴ میلیارده او ۵۰۰ میلیونه ډالرو وسلې پلورلي دي. دا مقدار د دې کمپنۍ ۲۲ سلنه فروشات تشکیلوي.
انځور: Reuters/J. Lee دغه امریکایي کمپنۍ په ۲۰۱۹م کال کې د «ګروه هریس» او «ال ۳ ټکنولوژي» له ادغام څخه رامنځته شو او د نظامي مخابراتو په برخه کې، د شپې دوربین، د الکترونیکي قوماندې مرکزونو او نورو د تولید په برخه کې فعالیت کوي.۱۴ میلیارده ډالره یا ۷۷ سلنه له فروشاتو څخه یي د وسلو پورې اړه پيدا کوي.
انځور: Maurizio Gambarini/dpa/picture alliance دغې امریکایي کمپنۍ په ۲۰۱۹م کال کې تر ۱۳ میلیارده ډالرو د ډیرو پيسو وسلې پلورلي دي. خو دا د دغې کمپنۍ د فروشاتو یوازې ۱۷سلنه برخه تشکیلوي. یونایټډ ټکنولوژي په ۲۰۲۰م کال کې له ریتیان سره یوځای شو او اوس په نړۍ کې د وسلو د سترو تولیدونکو په کتار کې شمیرل کیږي.
انځور: picture-alliance/dpa د لئوناردو ایټالوي کمپنۍ د عاید ۷۲ سلنه برخه د وسلو د تولید له درکه ترلاسه کیږي. دغه کمپنۍ په کلني حساب تر ۱۱ میلیارده ډالرو د ډیرو پیسو وسلې صادروي. دغه کمپنۍ د یورو فایټر جنګي الوتکو په تولید کې هم برخه لري.
انځور: DW/Teri Schultz مسافربري الوتکې د ایرباس کمپنۍ د شهرت اصلي دلیل دی. خو د دې شرکت ۱۴ سلنه عاید د نظامي وسایلو د تولید له درکه ترلاسه کیږي. ایرباس تر ۱۱ میلیارده ډالرو ډیر نظامي محصولات خرڅوي، خو مجموعي فرشات یي ۷۹ میلیارده ډالره و. آلمان او فرانسه ۱۱ سلنه او هسپانیا ۴ سلنه په دې شرکت کې ونډه لري.
انځور: Hauke-Christian Dittrich/dpa/picture alliance د تالس فرانسوي کمپنۍ په اروپا کې د وسلو د تولید دریمه کمپنۍ ده. د دې کمپنۍ د اسهامو ۲۶ سلنه برخه د فرانسې د دولت په اختیار کې ده. دغه کمپنۍ په کلني حساب د ۹ میلیارده او ۵۰۰ میلیونه یورو په ارزښت وسلې خرڅوي چې دا د تالس کمپنۍ د مجموعي عاید ۴۶ سلنه برخه تشکیلوي.
انځور: Getty Images/AFP/E. Piermont د دغې روسي کمپنۍ ۹۸ سلنه محصولات وسلې تشکیلوي. «آلماز- آنتي» د فروشاتو له کمښت سره مخامخ شوی دی او د پوځي صنایعو په رده بندۍ کې درې درجې ښکته شوی دی. خو سره له دې هم دغې کمپنۍ په ۲۰۱۹م کال کې ۹ میلیارده یورو فروشات درلودل.
انځور: Imago/Itar-Tass د متحده اماراتو د «EDGE» شرکت د عربي هیوادونو لومړنی شرکت دی چې د نړۍ د وسلو د ۲۵ سترو تولیدونکو شرکتونو فهرست ته داخل شوی دی. د آلمان دوه شرکتونه د نړۍ د ۱۰۰ شرکتونو په لیست کې موجود دي. د راین متال شرکت د لئوپارد ټانک (انځور کې) جوړونکی، د نږدې ۴ میلیارده ډالرو په فروشاتو سره یو له دغو شرکتونو څخه دی.
انځور: Philipp Schulze/dpa/picture alliance
هند چې په دې برخه کې په دریم مقام کې ځای لري، په دغه ارزول شوی موده کې په دې برخه کې ۷۶،۶ میلیارده ډالره پانګونه کړې ده.
بریتانیا چې په دې شاخص کې په ۴ مقام کې ځای لري له ۳ سلنه زیاتوالي سره یي ۶۸،۴ میلیارده ډالره پوځي مصارف درلودل.
آلمان د خپلو دفاعي مقاصدو له پاره په ۲۰۲۱م کال کې د ۵۱،۸ میلیارده ډالرو په مصرولو سره په ۷ مقام کې ځای نیولی دی چې د دغه هیواد د داخلي ناخالص تولید ۱،۳ سلنه برخه ده.
روسیې پر اوکراین تر برید مخې ډیره امادګي نیولې وه
روسیې د خپلو دفاعي لګښتونو په ۲،۹ سلنې زیاتولو سره ۶۵،۹ میلیارده ډالره مصرف کړي دي. دفاعي لګښتونه د روسیې د داخلي ناخالص تولید ۴،۱ سلنه برخه تشکیلوي. د سیپري په حواله دا له نړیوال اوسط څخه ډیر لوړ دی.
د ۲۰۲۱ کال په وروستیو کې کله چې روسیې د اوکراین په سرحد کې خپل ځواکونه ځای پرځای کړل، نو مصارف یي په بې ساري ډول لوړ شول. د سیپري کارپوه لویسي بیراډو سودریو وایي چې تیر کال د تیل او ګازو له درکه ترلاسه شوي لوړ عاید، له روسیې سره مرسته وکړه چې خپل پوځي لګښتونه زیات کړي.
د سیپري په حواله دا لا څرګنده نه ده چې د اوکراین جګړه به په راتلونکي کې د روسیې پوځي لګښتونه څومره اغیزمن کړي.
همدارنګه اوکراین هم دې وروستیو کلونو کې خپل دفاعي لګښتونه په واضح ډول لوړ کړي دي. که څه هم اوکراین په ۲۰۲۱م کال کې خپل پوځي لګښتونه ۵،۶ میلیاردو ته یعنې تر ۸ سلنې هم را کم کړل، خو دا هم د دغه هیواد د داخلي ناخالص تولید ۳،۲ سلنه برخه تشکیلوي.
د ۲۰۱۴ او ۲۰۲۱ کلونو ترمنځ د اوکراین دفاعي بودیجه ۷۲ سلنه لوړه شوې، خو دا بیا د ۱۰ کاله پخوا په پرتله حتی ۱۴۲ سلنه زیاتوالی ښيې.
آژانسونه: ش.ن/ ن.ز
