په دې اړه دقيق معلومات نه شته چې په ټوله نړۍ کې څومره ماينونو لا ښخ دي. خو اټکل کيږي چې دا به يو ميليون وي. د جنګونو دا پاته شوي د انسانانو ژوند ګواښي. د «اوتاوا تړون» يا په اصطلاح د اوتاوا کنوانسيون چې د ماينونو پر کارولو، ساتلو، توليد او تجارت بنديز لګول غواړي، ۱۶۲غړي لري.

ګل ته ورته د ماين پاکۍ دا آله د باد په زور چليږي: د «ماين چاودني» په نوم دا آله يوه افغان مسعود حسيني، چې په هالند کې ژوند کوي، جوړه کړې ده. دا ګردي شکل لرونکي ۱۷۵ پلاستيکي غابونه لري چې د باڼس په اوږدو لرګو پورې تړل شوي دي. دا آله په ساحو کې د باد په زور چليږي او ماينونو چوي.

حسيني ته د «ماين چاودونکی» جوړولو فکر د لوبو د هغه شي ور پيدا شو چې ده ورسره په ماشوماتوب کې لوبې کړي وې او دا هم په باد چليده. د هالند د دفاع وزارت په برکت دا آله اوس په آزمايښتي پړاو کې ده او لا پراختيا ورکوله کيږی. د څيړونکو يوه ډله دمګړۍ د دې ډيزاين په ښه کولو بوخته ده څو دا آله نه يوازې لا پسې خوندي شي، بلکې په هر ډول ساحو کې ښه کار ورکړي.

حسيني (ښي اړخ ته) د يوه «ماين چاودني بې پيلوټه الوتکې» په جوړولو هم بوخت دی چې ماينونه به د يوه سنسور په مرسته کشف کوي او د يوه بازو په واسطه به يې يوه خوندي ځای ته انتقالوي او هلته به يې چوي. د حسيني په حواله دا اختراع چې لا اوس په آزمايښتي مرحله کې ده د اوسنيو تخنيکونو په پرتله ډيره چټکه او ارزان بیه ده.

د بيلجيم يوه غیر دولتي موسسه ماين موندونکې مږي روزي چې په ډيرو هيوادونو کې به ترې د ماين پاکۍ په برخه کې کار واخيستل شي. مږې چې ډير ښه شامه حس لري، د ټي اين ټي د چاوديدونکې مادې د موندلو روزنه ورته ورکول کيږي. دا کار به ماين موندنه چټکه کړي. د «اپودو» په نامه دې اين جي او ويلي چې د ماين موندلو په ترڅ کې تر اوسه يوه مږه هم نه ده تلف شوې.

نه يوازې مږې د ماينونو له پاره ښه پزه لري، بلکې سپي هم دا کار په ډير ښه شان سره کولای شي. تر څو مياشتني روزني وروسته سپي چاوديدونکي مواد کشف کولای شي. «مارشل ليګيسي انستيتوت» په لومړي ځل په ۱۹۹۹م کال کې د سپو دا پروګرام رامنځته کړ. له هغه راهيسې د سپو په مرسته کابو ۴۵ مربع کيلومتره ځمکه خوندي ګرځول شوې. دمګړۍ په ټوله نړۍ کې تر۹۰۰ زياتو سپو څخه د ماين پاکۍ په برخه کې کار اخيستل کيږي.

دا ماشين داسې ښکاري لکه يو ټانک او تريشل چې سره يو ځای کړل شوي وي او دا کار هم همداسي کوي. د «آردوارک» په نوم د ماينونو شنډولو دا ماشين له ۷۲ زنځيرونو سره په ځمکه کې ښخو ماينونو ته چادونه ورکوي، بې له دې چې ماشين ته زيان ورسي.

ماينونه چې يو ځل په ځمکه کې ښخ کړل شي، تر۵۰ کالو هم زياته موده فعال پاته وي. په دې ترتيب ماينونه د مهاجرو او بې ځايه شويو بيرته دې سيمو ته د ستنيدو پروسه هم ورو کوي او تر جنګونو وورسته د بيارغوني او پراختيا مخه هم نيسي.

اوس يوازي په يولسو هيوادونو کې چې چين او روسيه هم پکښې شامل دي، ماينونه توليديږي. د ماينونو پر ضد مبارزه کې يو ستر ګام د اوتاوا کنوانسيون له عملي کيدو سره پورته کړل شو. خو تر څو چې ماينونه په ځمکو کې پراته وي او انسانان وژني او معلولوي یې، زموږ په مخکې لا ډيري ستونزي پرتې دي.

یو افغان ماشوم چې په کورنیو جگړو کې یې خپله پښه له لاسه ورکړې ده، په هرات کې د سره صلیب په دفتر کې په تمه دی چې ورته یوه مصنوعي پښه جوړه شي. په افغانستان کې ډیر وخت ماشومان د ماینونو قرباني کیږي.

هغه سیمې چې په کې د ماین گواښونه موجود وي، په یوې سرې علامې نښاني کیږي. اوس هم په نړۍ کې شاوخوا ۸۰ هیوادونو د ماین لرونکې سیمې لري. هر کال په ټولې نړۍ کې شاوخوا ۵۰۰۰ انسانان د ماینونو قربانۍ کیږي.

د هرات ولایت په انجیل ولسوالۍ کې خلک د ماین د انفجار د یوې سیمې ننداره کوي. د وروستیو شمیرو له مخې هره میاشت په افغانستان کې ۴۰ افغانان د ماینونو د انفجار له کبله وژل کیږي. تر دې څلور کاله مخکې دغه شمیر هره میاشت ۱۵۰ تنو ته رسیده.

یو ماین پاکوونکی نورو ماین پاکوونکو ته د لارښوونې په حال کې دی. که څه هم په وروستیو کلونو کې په افغانستان کې د ماین پاکي فعالیتونه دوام لري، خو بیا هم د افغانستان ډیرې سیمې په ماینونو ککړې دي. په وروستیو کلونو کې په افغانستان کې نه یوازې دا چې د ماینونو گواښ له منځه نه دی تللی، بلکې اوس هم په دې هیواد کې نوي ماینونه ښخیږي.

افغان ماشومان په یوه داسې ځای کې لوبې کوي، چې په کې زاړه مهمات او جنگي وسایط پراته دي. په وروستیو کلونو کې ماشومانو ته په ښوونځیو کې هم د ماینونو د خطرونو په اړه معلومات ورکول کیږي.

په ماین پاکۍ کې له یو ډول سپیانو څخه چې ډیر قوي شامه حس لري، کار اخیستل کیږي. په وروستیو کلونو کې په افغانستان کې دغه ډول ډیر سپیان هم د ماین پاکۍ په جریان کې وژ ل شوي دي.

دغه انځورونه هغه ماین پاکوونکي ښيي چې د وظیفې په جریان کې یې خپل ژوند له لاسه ورکړی دی. ویل کیږي چې د دې له پاره چې ټول افغانستان له ماینونو څخه پاک شي، لس کاله وخت ته ضرورت شته.

یو شمیر ماین پاکوونکي د ماین پاکوولو د نړیوالې ورځې د لمانځنې په محفل کې. یو شمیر نړیوال سازمانونه د طالبانو له خوا د نوو ماینونو د ښخولو په اړه اندیښنه څرگندوي.

یو افغان سرتیری یو شمیر راټول شوي مهمات ارزوي. راټول شوي مهمات لومړی یوه مشخص ځای ته انتقالیږي، او بیا وروسته ورته انفجار ورکول کیږي.

ځینې وخت خو داسې هم کیږي، چې ماین پاکوونکي یوه سیمه له ماینونو پاکه اعلان کړي، او بیا وروسته په همدې سیمه کې خلک د ماینونو قرباني شي.

مسعود هاشمي یو افغان ځوان دی چې له ماشوموالي څخه په هالند کې ژوند کوي. هغه یوه داسې اله جوړه کړې ده چې په دیر کم لگښت سره کولای شي ماین لرونکې سیمې پاکې کړي. ښاغلی هاشمې وایي چې غواړي له دې لارې له افغانانو سره مرسته وکړي.