اوس په نړۍ کي په لسونو داسي اسلامي ډلي جوړي سوي دي چي د قدرت د ترلاسه کولو له پاره مبارزه کوي. دغي ډلي خپل ځان د رښتني اسلام استازي گڼي او نوري اسلامي ډلي نه مني. دغه بهير نه يوازي د مسلمانانو د سردرگمۍ، بلکي د وينو تويولو سبب سوی دئ. دغه ډلي خپلي کړني د شيعه، وهابي او سلفي مذهب سره تړي او يا له هغوی څخه الهام اخلي.

په ايران کي د اسلامي انقلاب تر بريا وروسته په دغه هيواد کي له څو ليسزو راهيسي د «رښتني اسلام» پر سر سره سلاوي نه دي. له بله اړخه د ايران اسلامي واکمنان د نورو اسلامي ډلو کړني هم «رښتنی اسلام» نه گڼي.

وهابيت هغه مذهبي حرکت دئ چي محمد بن عبدالوهاب ئې په ۱۸مه پېړۍ کي په سعودي عربستان کي بنسټ کښېښود او د سعودي د خاندان د منلو وړ وگرځېد. وهابيان د اسلام اصلي نصوصو ته په مراجعه معتقد دي او له هر ډول نوو رسومو سره مخالفت کوي. هر هغه څوک چي له اسلام څخه د دوی له تفسير سره موافق نه وي کافر گڼل کيږي چي بايد جهاد ورسره وسي.

سلفيان خپل ځانونه د «سلف صالح» پيروان گڼي او په خپل عمل او اعتقاداتو کي د اسلام د پيغمبر او صحابو پيروي کوي. سلفيان دوه اساسي رکنه لري: يو د مدينې د اوسېدونکو ۱۴۰۰ کاله پخوا ژوند ته ورگرځېدل او بل له بدعت سره مبارزه.

په لبنان کي د حزب الله ډلي د آيت الله خمينی د سياسي اسلام له ايډيالوژۍ څخه الهام اخيستی. د لبنان په کورني جنگ کي د ايران سپاه پاسداران د حزب الله ډلي جنگالي روزل او سياسي ملاتړ ئې کاوه. حزب الله د خپل آرمان له پاره درې اصلي موخي ټاکلي دي: د غرب د امپرياليستي آثارو ويجاړول د «فالانژانو» ټکول او په لبنان کي د اسلامي حکومت جوړول دي.

له سلفيانو څخه الهام اخيستونکي مشهوري ډلي، اخوان المسلمين او جماعت اسلامي دي. د اخوان المسلمين اصلي شعارونه: خدای مو هدف دئ، پيغمبر مو ښه بېلگه ده، قرآن مو اساسي قانون دئ، جهاد مو لار او د خدای په لار کي مرگ مو آرزوي دي.

وهابيت هم په اسلامي نړۍ کي له هنده نيولې تر سوماترا، سوډان او شمالي افريقا پوري او په افغانستان کي د طالبانو پر تحريک باندي اغېزه کړې. طالبانو هم په افغانستان کي واک ته په رسېدو سره د «رښتني اسلام» ادعا کوله.

د سلفيانو په فکر د غرب د عملياتو او هغو مسلمانو هيوادونو په مقابل کي چي د مسلمانانو پر ضد جنگيږي زورزياتی او جهاد ډېره ښه لار ده. د ۲۱مي پېړۍ په پيل کي د سلفيانو جهادي ايډيالوژۍ داسي وسله والو ډلو لکه القاعدې ته د جهادي الهام ورکړ. د دوی موخه اسلامي نړۍ له غير اسلامي کړنو څخه پاکول ده.

په نايجيريا کي بوکو حرام ډله چي معنا ئې (غربي زده کړي حرامي دي) په ۲۰۰۲م کال کي جوړه سوې ده او په القاعدې شبکې پوري تړلې ده. خو د ۲۰۱۵م کال په مارچ مياشت کي ئې د ابوبکر بغدادي په مشرتوب «اسلامي دولت» ډلي بيعت وکړ.

په سوماليا کي د الشباب ډله په ۲۰۱۲م کال کي جوړه او د القاعدې شبکې يو ښاخ بلل سوې ده.

د فيليپين په جنوب کي ابوسياف ډلي له دغه هيواده د مسيحيانو د ايستلو او اسلامي حکومت د جوړولو هدف ځان ته ټاکلی دئ.

د ابوبکر بغدادي په مشرتوب افراطي ډله «اسلامي دولت» (داعش) چي له سلفي جهاديستانو څخه جلا د القاعدې ډلي څخه جوړه سوي او اوس د سوريې او عراق له حکومتونو او نورو اسلامي ډلو لکه «نصرت جبهه» سره په جنگ اخته. دغي ډلي د عراق او سوريې ځيني سیمي نيولي دي او ادعا کوي چي «رښتنی اسلام» پلی کوي.

نصرت جبهه په سوريه کي يوه ډله ده او له القاعدې سره تړاو لري. دغه ډله د نورو سني مذهبو ډلو په ملاتړ په سوريه کي د حکومت پرضد جنگيږي.

په نړۍ کي د پيژندل سوو ډلو تر څنگ په لسونو نوري کوچنۍ او غټي ډلي لکه لشکر جهنگوي، لشکر طيبه، سپاه صحابه، جندالله، جيش محمد، اتحاديه جهاد اسلامي، مجاهدين هند، د اسلام او انصار پوځ هم د دغه شان اهدافو له پاره فعاليت کوي.

جالبه دا ده چي دغه ډلي يو بل په دې تورنوي چي د «غرب»، «امريکا» او «صهيونيزم» لاس پوڅي دي.

دغه درز يوازي په مسلمانانو کي نه دئ. مسيحيان هم پېړۍ دمخه پر مختلفو ډلو، لکه کاتوليک، پروتستان او نورو ووېشل سول او حتي ډېر کلونه يو له بل سره وجنگېدل.