د افغانستان دننه بې ځایه شوي کسان په نسبي توګه د امنو او د اوسیدو وړ سیمو په لټه کې دي. پر جګړې سربیره وچکالي هم د دې سبب شوې ده چې ډیر شمیر خلک د افغانستان دننه له خپلو ټاټوبو بې ځایه شي او په نسبي توګه ارامه سیمو ته وتښتي.

د افغانستان په لویدیځ ولایت هرات کې په وروستیو کې د جګړو او وچکالۍ له کبله د بې ځایه شوو کسانو شمیر مخ پر زیاتیدو دی. دوی د افغانستان له بیلا بیلو سیمو دې ځای ته رسیدلي.

دغه بې ځایه شوي کسان چې د هرات ښار په ختیځه سیمه کې یي خپلي خیمې درولي دي او ورځې او شپې په کې سبا کوي، د حکومت د نه پاملرني او د ژوندانه د لومړنیو امکاناتو د نه شتون له کبله شکایت کوي.

هغوی وایي چې د مهاجرینو ریاست او بهرنیو موسسو نه پاملرنه د دې سبب شوې ده چې آن ځینې بې ځایه شوي کسان خپلو ماشومانو پلورولو ته زړه ښه کړي او له دې کبله د ژوندانه لګښتونه پوره کړي.

د فاریاب ولایت، د غورماچ ولسوالۍ اوسیدونکی علي محمد وایي: «د نا امنۍ او وچکالۍ له کبله مو کور او کلی پریښود او هرات ته راغلو. اوس په شیدایي کمپ کې ژوند کوو. له بده مرغه د مهاجرو ریاست او نورو موسسو هغه ډول چې لازم وو له موږ سره مرسته نه ده کړي. ډوډۍ او د اغوستو له پاره څه نه لرو او نه هم د سوند توکي. دا ټول د دې سبب شول چې یو شمیر مهاجر خپل ماشومان وپلوري او له دې کبله د ژوندانه ستونزې لیرې کړي.»

عبدالملوک یو بل بې ځایه شوی کس دی چې اصلا د بادغیس ولایت اوسیدونکی دی او د هرات د مهاجرو په شیدایي کمپ کې اوسیږي. هغه وایي چې سړه هوا او د سر پناه نه لرل د دې لامل شوي چې ماشومان یي پر بیلا بیلو ناروغیو اخته شي.

د افغانستان دننه یو شمیر بې ځایه شوي کسان وایي چې د دولت او د نړیوالو موسسو نه پاملرنه د دې سبب شوې ده چې څو وارې ګاونډي هیواد ایران ته ولاړ شي او د مزودورۍ له لارې د ژوندان لګښتونه پوره کړي. خو د ایران د پولي واحد تومان او په دغه هیواد کې وروستي تحولات د دې لامل شول چې بیرته افغانستان ته ستانه شي.

عبدالاحد د هرات ولایت د کشک کهنه ولسوالۍ بل اوسیدونکی دی، چې د هرات ښار په څنډه کې پروت دغه کمپ ته کډه شوی. هغه د ۱۲ کسیزي کورنۍ سرپرست دی او وایي چې دوې شپې کیږي چې آن د خوړو له پاره ډوډۍ نه لري. هغه زیاتوي: «که چیرې دولت زموږ وضعیت ته توجه و نه کړي، ځان وژنه به وکړي.»

دغه بې ځایه شوي کسان د امنیتي ځواکونو له بد چلن څخه هم شکایت کوي او وایي چې تر اوسه څو واري د امنیتي ځواکونو له لوري وهل شوي. د هرات والي محمد آصف رحیمي، هرات د بې ځایه شوو کسانو ورتلل یوه لویه ټولنیزه ننګونه بولي. د هغه په خبره اړوندې دولتي ادارې په دې هڅه کې دي چې د جګړې او وچکالۍ واقعي متضرره شوي کسان په نښه کړي او هغوی ته د مرستو رسولو او خپلو ټاټوبو ته ورګرځیدو زمینه برابره کړي.

د هرات د مهاجرو او بیا راستنیدو چارو رئیس احمد جاوید نادم، وایي چې د تیرو درو میاشتو په جریان کې د بادغیس، فاریاب او غور ولایتونو تر لسو زور زیات اوسیدونکي له نا امنیو او وچکالۍ څخه هرات ته کډه شوي دي. د هغه په خبره تر اوسه د داخلي بې ځایه شوو ۴۵۰۰ کورنیو سره د کورنۍ په سر شپږ زره افغانۍ مرسته شوې ده او دا لړۍ ادامه لري.

د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږي کوونکي دفتر د رپوټ له مخې، شا او خوا دوه میلیونه افغانان له وچکالۍ څخه اغیزمن شوي دي او له هغوی سره د مرستو له پاره ۱۱۵ میلیونه ډالرو ته اړتیا ده. پر وچکالۍ سربیره د افغانستان په مرکزي سیمو کې د جګړې د زیاتیدو له کبله د روزګان او غزني ولایتونو څخه خلک له خپلو کورونو بې ځایه شوي دي.