د کډوالو له پاره د ملګرو ملتونو ادارې یا UNHCR د شنبې په ورځ وویل چې یوازې په ۲۴ ساعتونو کې په سلهاو زره روهینګایان بنګله دیش ته رسیدلي دي چې په ګاونډي هیواد میانمار کې له تاوتریخوالي تښتیدلي دي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو ادارې ویاندې ویوین تان، وویل: «د اګست میاشتې له ۲۵مې راهیسې کله چې تاوتریخوالی پیل شو، نزدې ۶۰ زره [روهنګیایان] بنګله دیش ته رسیدلي دي.»
تر دې مخکې د جمعې په ورځ ځایي چارواکو د رسیدلو کسانو شمیر تر دې ۲۰ زره لږ ښوولی وو.
د اګست میاشتې له ۲۵مې نیټې راهیسې په میانمار کې داسې مذهبي تاوتریخوالی روان دی چې په تیرو څو کلونو کې په دې هیواد کې سابقه نه لري. د دې هیواد پوځ او د روهنیګا مسلمانې لږکۍ یاغیان یو پر بل باندې د ډله ییزو وژنو او کلیو ته د اور ورته کولو تورونه لګوي.
بنګله دیش ته د روهنګیايي مسلمانانو تیښته
روهنګیايي مسلمانان په میانمار کې د جګړو څخه بنګله دیش ته پناه وړي. ملګرو ملتونو له بنګله دیش غوښتي چې دوی ته پناه ورکړي خو دوی بیا هم خپل هیواد ته په تګ اړ کیږي. د میانمار حکومت روهنګیايي لږکي ناقانونه مهاجرین ګڼي. د میانمار په شمال کې د روهنګیايي یاغیانو له خوا د میانمار پر ځواکونو باندې یو لړ بریدونه ترسره شول. تر دغو بریدونو وروسته د میانمار ځواکونو د دوی پر وړاندې عملیات پېل کړل چې له امله یې د سیمې زرګونه اوسیدونکي اړ شول چې بنګله دیش ته وتښتي. د میانمار په دې اخ او ډب کې چې زیاتره اوسیدونکي یې بدایان دي، شاوخوا ۱۰۰ کسان وژل هم شوي دي.
په انځور کې یوه مور او پلار له اغیزن سیم څخه بنګله دیش ته د خپل ماشوم د تیرولو په حال کې دي. میانمار پر روهنګیايي بلواګرو تور پورې کوي چې د ماونګداو د ښار اووه کلي، یوه امنیتي پوسته او د ښار ځینې برخې یې سوځولي دي.
انځور: Getty Images/R.Asad بودايي بې ځایه شوي جنوب خوا ته ځي د میانمار د ځواکونو د پوځي عملیاتو له امله زرګونه بودايان هم اړ شوي چې له خپلو سیمو وتښتي. د راخین ښار د بودایانو او د روهنګیايي مسلمانانو ترمنځ د اوږدو کړکیچونو له امله په ۲۰۱۲م کال کې ډیرې وینې تویې شوي دي. د راخین بودایان تر جګړو وروسته له ممکنه ویرې دې ته اړ شول چې خپلې سیمې پریږدي او په جنوب کې داسې سیمو ته پناه یوسې چې زیاتره یې بودایان دي.
انځور: picture-alliance/dpa د بنګله دیش پوله ساتونکي له پولې څخه د تیریدونکو کسانو مخه نیسي. زرګونه روهنګیایان د جګړو له ویرې تیښتې ته اړ شوي او تر اوسه پورې نږدې ۳۰۰۰ روهنګیایان بنګله دیش ته رسیدلي دي. د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوتيریس له بنګله دیش څخه غوښتي چې روهنګیايي مهاجرو ته اجازه ورکړي خو ډهاکه وايي چې له دې ډیر مهاجر نه شي منلی.
انځور: Reuters/M. Ponir Hossain په بنګله دیش کې د یوه نړیوال مرستندویه سازمان یو کارکوونکی وايي چې «موږ وینو چې زیاتره روهنګیا ناروغ دي. دوی له دې امله ناروغ دي چې مخکې له دې چې بنګلدیش ته داخل شي، دوی په پوله کې بند پاتې وو. زیاتره یې میرمنې او ماشومان دي.» بل لوري ته بیا روهنګیا لږکي وايي چې دوی په میانمار کې له پیړیو راهیسې ژوند کوي، خو دغه هیواد دوی ته تابعیت نه ورکوي او دوی د ناقانونه مهاجرینو په توګه پیژني.
انځور: picture-alliance/dpa/M.Alam په بنګله دیش کې هم نه قبلیږي د روهنګیا مسلمان لږکیو یوه ډله مهاجر د بنګله دیش په کوکس کې د مهاجرینو په یوه کمپ کې په مؤقت ډول میشت دي. د بنګله دیش د حکومت پلان دا دی چې دوی یوې لرې پروت ټاپو ته انتقال کړي چې زیاتره وخت د تندو بادونو له امله د اوبو د لوړیدو له خطر سره هم مخ وي. له دې دا ښکاري چې بنګله دیش هم نه غواړي دوی ته په خپله خاوره کې ځای ورکړي.
انځور: Reuters/M. P. Hossain د روهنګیا لږکیو ماشومان په داسې خاوره کې چې د هیڅ هیواد هم نه ده، د اوبو په منځ کې د بنګلدیش په لور خپله لار لنډوي. اټکل کیږي چې شاوخوا ۶ زره روهنګیا لږکي د بنګله دیش پولې ته څیرمه بند پاتې دي.
انځور: Reuters/M. Ponir Hossain
دفاعي چارواکو ویلي دي چې د تاوتریخوالي له کبله تر اوسه پورې نزدې ۴۰۰ کسان وژل شوي دي چې ډیری یې یاغیان دي. پوځ پر روهنیګا یاغیانو باندې تور لګولی دی چې په زرهاو کورونو ته یې اور ورته کړی دی.
خو بنګله دیش ته رسیدلي روهنګیایي بې ځایه شوي بیا داسې کیسې کوي چې ښيي د میانمار پوځ کلیو ته اور ورته کړی او ډله ییزې وژنې یې ترسره کړي دي. د روهینګيا غړي په میانمار کې «نژداي لږکۍ اوسیدونکي» بلل کیږي او ډیر وخت ورته تابعيت نه ورکول کیږي.
حالات تر هغه چې فکر یې کیده ډیر خراب دي
د بشري حقونو د څار سازمان د شنبې په ورځ د میانمار پر حکومت باندې غږ وکړ څارونکو ته اجازه ورکړي چې زیانمنو شویو سیمو ته سفر وکړي ترڅو روښانه شي چې د تاوتریخوالي د رامنځ ته کیدو مسئولیت له چا سره دی.
د بشري حقونو د څار سازمان د اسیا څانګې مرستیال فیل رابرتسن، ویلي دي: «د ستلایت په واسطه اخیستل شوي نوي انځورونه ښيي چې د مسلمانانو یوه کلي ته په بشپړه توګه اور اچول شوی دی. له دې سره داسې اندیښنې پیدا شوي دي چې په شمالي راخین ایالت کې وضعیت ښايي تر هغه ډیر خراب وي چې پخوا یې فکر کیده.»
رابرتسن زیاته کړې ده: «دا د ۱۷ سوځیدلو ځایونو له ډلې څخه یوازې یو دی. له همدې کبله په سیمه کې خپلواکو څارونکو ته بیړنۍ اړتیا شته چې روښانه کړي چې په دې سیمه کې څه روان دي.»
له کله راهیسې چې تاوتریخوالی خپل اوج ته رسیدلی دی مرستندویه سازمونو د میانمار په راخین ایالت کې خپلې مرستې ځنډولې دي. په دغو سازمانونو کې د خوراکي موادو نړیوال سازمان یا WFP هم شامل دی. د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوتریش د جمعې په ورځ ګواښ وکړ چې که د میانمار پوځ مرستندویه سازمانونو ته د مرستو رسولو اجازه ور نه کړي نو یو بشري فاجعه رامنځ ته کیدای شي.
روهينګيا مسلمانان څوک دي؟
د ميانمار په رخاين ايالت کي تقريبا يو میليون روهينګيا مسلمانان آباد دي. خو د دغو مسلمانانو ژوند له کړواونو، زور زياتيو، مفليسيو او غمونو ډک دی. روهينګيا مسلمانان په اصل کي څوک دي؟ انځور: Reuters/M.P.Hossain روهينګيا مسلمانان هيڅ هيواد نه لري روهينګيايان کوم هيواد نه لري. دوی په اصل کي د ميانمار يا برما په هيواد کي اوسيږي. خو د دغه هيواد د ۱۹۸۲ کال د قانون له مخي روهينګيايان د ميانمار تابعيت نه سي ترلاسه کولای.
انځور: Reuters/D. Whiteside د ميانمار اکثريت اوسېدونکي بودايان دي. پر سخت دريځه بودايانو او د ميانمار پر امنيتي چارواکو تورونه لګول کيږي چي هغوی روهينګيايان شکنجه کوي او حتی د هغوی بنسټيزه بشري حقونه تر پښو لاندي کوي.
انځور: Reuters/M.P.Hossain روهينګيايان نه خو له يو ځای څخه بل ځای ته تللای سي او نه هم د کار کولو اجازه لري. هغوی چي د ميانمار په کومه سيمه کي اوسيږي، ورڅخه غوښتنه سوې چي هغه سيمه خالي کړي. د ميانمار چارواکي وايي چي روهينګيايان په اصل کي په ميانمار کي د اوسېدو حق نه لري.
انځور: Reuters/M.P.Hossain روهينګيايان چي سني مسلمانان دي، په يوه داسي ژبه خبري کوي چي د ميانمار بودايان يې د بنګالي ژبي يوه لهجه بولي. همدا وجه ده چي د ميانمار بودايان و روهينګيایانو ته د «بنګله دېشي» مهاجرو په سترګو ګوري. دا د هغه باوجوده چي روهينګيايان د زياتو لسيزو راهيسي په ميانمار کي ژوند کوي.
انځور: Getty Images/Afp/C. Archambault د ملګرو ملتونو د شمېرو له مخي په ۲۰۱۲ کال په ميانمار کي د روهينګيايانو پر ضد د مذهبي تاوتريخوالي د رامنځ ته کېدو وروسته تقريبا ۱۲۰ زره روهينګيايان په کښتيو کي د ميانمار د اړونده ايالت پرېښودو ته اړل کړل سوي دي. په دغو کي په زرهاؤ ډوب سوي دي.
انځور: picture-alliance/dpa/Y. Pruksarak د ملايزيا او تايلنډ هيوادونو په سرحدي سيمو کي د روهينګيايانو زيات شمېر ډليز قبرونه موندل سوي دي. په دغو وژل سوو کي هغه روهينګيايان هم شامل اټکل سوي چي په ۲۰۱۵ کال په کښتيو کي دغو سيمو ته راغلي ول.
انځور: picture-alliance/dpa/F. Ismail د انسانانو قاچاق کوونکي په پوره توګه د روهينګيايانو له مجبورۍ څخه فايده پورته کوي. روهنګيايان چي په تېښته کي وي نو د خوندي ځای ته د رسولو په تشه وعده خپل هر څه و قاچاق وړونکو ته سپاري.
انځور: DW/C. Kapoor په بنګله دېش کي تقريبا ۳ مليونه روهينګيايان ژوند کوي. زياتره دغه روهينګيايان له ميانمار څخه وبنګله دېش ته رامهاجر سوي دي. خو بنګله دېش هم دغو مسلمانانو ته د اقامې اسناد نه ورکوي.
انځور: Reuters/M.P.Hossain زيات شمېر روهينګيايان د کښتيو په مرسته کوښښ کوي چي بنګله دېش ته ځان ورسوي او هلته پناه واخلي، خو زياتره دغه کسان د بنګله دېش له خوا به نيمه لاره بېرته ستنېدو ته مجبوره کړل کيږي.
انځور: Reuters د بنګله دېش په څېر هند، تايلنډ، ملايزيا او چين د روهينګيايانو سره ورته چلن کوي.
انځور: DW/C. Kapoor په وروستيو وختونو کي د روهينګيايانو پر ضد په ميانمار کي د تاوتریخوالي پيښي بيا زياتي سوي دي. خو امنيتي چارواکي وايي چي د دغو تاوتريخوالو د مخنيوي له پاره هڅه کوي.
انځور: Getty Images/AFP/Y. Aung Thu د بشري حقونو د سازمانونو غوښتنې د بشر د حقونو سازمانونو پر ميانمار ږغ کوي چي د روهينګيايانو پر ضد روان تاوتريخوالي مخه ونيسي او هغوی ته دي د ميانمار تابعيت ورکړي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/S. Yulinnas ميانمار روهينګيايان د دغه هيواد د قومونو څخه یو نه بولي. د ميانمار د ۱۹۸۲ کال د قانون له مخي يوازي هغه قومونه د ميانمار داخلي قومونه بلل کيږي چي له ۱۸۲۳ مخکي لا په ميانمار کي آباد ول.
انځور: picture-alliance/dpa/N. Win په ميانمار کي د واکمن ګوند پر مشري او د سولي د نوبل جايزې ګټونکي آنګ سان سوچي په وړاندي زيات وختونه تنقيد کيږي، چي هغه ولي د روهينګيايانو پر ضد د تاوتريخوالي په ترڅ کي خاموشه ده. خو اټکل کيږي چي د ميانمار باقدرته طبقه د روهينګيايانو د ستونزو د هوارۍ غوښتونکې نه ده.
انځور: picture alliance/AP Photo/Aung Shine Oo