د روغتيا نړيوال سازمان او يونيسف پر لومړيو معلوماتو تکيه کړې او تر اوسه لا دقيقې شمیرې په لاس کې نه لري چې څومره ماشومان د کرونا وبا له کبله له ژوند ژغورونکو واکسینونو څخه بې برخې شوي دي.
د روغتيا نړيوال سازمان مشر غيبريوسس له میندو او پلرونو څخه غوښتنه وکړه چې خپل ماشومان واکسين کړي. نوموړي ټینگار وکړ: «واکسينونه د عامه روغتيا د تاريخ تر ټولو اغیزمنې وسيلې دي.» خو هغه وويل چې د کرونا بحران دغه لاسته راوړنه له خطر سره مخ کوي.
د يونيسف اجرائيوي مشرې هنريتا فوره هم په دې ترڅ کې وويل: «واکسين د کوويد – ۱۹ ناروغۍ پر مهال په يوه ستره ننگونه بدل شوی دی.« نوموړې وویل: «موږ بايد د واکسين پروگرامونه نور هم پياوړي کړو او د دې زمينه مساعده کړو چې د واکسين دغه کچه نور پسې خرابه نه شي او نورې ناروغۍ د ماشومانو ژوند ونه وگواښي. موږ نه شو کولی يو روغتيايي بحران پر بل بدل کړو.»
لاسته راوړنې کيدای شي له منځه ولاړې شي
د ملگرو ملتونو او روغتيا نړيوال سازمان د نويو سروې گانو په حواله کيدای شي د واکسين مخ پر ځوړه کچه، د ناروغيو سره مبارزې د برخې پرمختگونه او برياوې له منځه يوسي.
خو د واکسين کچه بې له کرونا هم له يوې لسيزې راهيسې يو څه سسته شوې ده. زياته شوې چې د مثال په توگه په لاتين امریکا او کاريبک کې د واکسينو تاريخي لوړه کچه په دې وروستيو کې ټيټه شوې ده. په هايتي، بوليويا او وينزويلا کې په تیرو لسو کالونو کې دغه کچې ۱۴ سلنه شاتگ کړی دی.
د دواړو سازمانونو د معلوماتو په حواله په ۲۰۱۹م کال کې کابو ۱۴ میليونه ماشومانو مهم واکسينونه نه دي ترلاسه کړي. د دې ماشومانو دوه پر دريمه برخه یې په دې هيوادونو کې اوسي: انگولا، برازيل، د کانگو جمهوريت، ايتوپيا، هند، اندونیزيا، مکسيکو، نايجيريا، پاکستان او فلېپين.
زموږ له آرشيف څخه:
ولي د شري ساري ناروغي زياته شوې؟
په نيويارک کې د شري ساري ناروغۍ خپريدو له کبله بيړنی حالت اعلان شو. د روغتيا نړيوال سازمان هم د دغې ناروغۍ خپريدلو په اړه خبري کوي. د شري ډيريدلو وجه څه ده؟
انځور: Colourbox
شری يو داسي مصيبت چې مخه يې نه نيول کيږي
د روغتيا نړیوال سازمان په وینا واکسن کولو ته نه پاملرنه په نړۍ کې تر ټولو زيات روغتيا ساتني ته جدي ګواښ دی. د دغه سازمان په باور، واکسن کولې شي له دوو تر درو ميليونو انسانانو د مرګ مخه ونيسي. خو واکسنو ته نه لاس رسې اصلي ستونزه نه ده، بلکي په هغو هيوادونو کي چې د روغتیا ساتنی سیستم يې ښه وي بې پرواي او پر واکسنو بې اعتماي اصلي لامل دې.
انځور: picture-alliance/dpa/K.-J. Hildenbrand
شری او د خپريدلو علت يې
شری يو ډول ساري ناروغي ده چې ويروس يې د پړنچي يا ټوخې، د پزي او خولې د لاړو له لارې له يو کس څخه بل ته انتقاليږي. حتي که انسانان په څومتره فاصله کي هم اوسي. د شري په ناروغۍ اخته کس سره د روغ کس تماس چې واکسن يې نه وې کړی، سمدستې سړی په اخته کيږي.
انځور: Novartis Vaccines
د شري ناروغۍ پايلي
شری يوه ډيره سارې ناروغي ده چې تقريبا ټول انسانان په خاصه توګه په ماشومتوب کې پرې اخته کيږي. د دغي ناروغۍ نخښې لکه د زکام په څير پيليږي. وروسته بيا سره داغونه او کوچنۍ دانې يا ګرمکي پر بدن راښکاره کيږي. دغه ناروغي د بدن دفاعي سیستم کمزوری کوي او کيداي چې د سږو او مغزو د التهاب سبب شي.
انځور: picture-alliance/dpa/fit-for-travel
پر واکسن د ځينو مخالفينو دلایل
د واکسن مخالفين د اندرو ويکفيلد پر نظر ټينګار کوي. دغه برتانوي ډاکټر په ۱۹۹۰ لسیزه کي يوه مقاله خپره کړه چې پکښې ادعا يې کړې وه چې د شري واکسن د آوتيسم د رامنځ ته کيدلو سبب کيږي. ډير موده لا تیره نه وه چې د دغه ډاکټر طبي اجازه ترينه واخیستل شوه او څيړنيزه مقاله يې هم بیرته را وګرځول شوه.
انځور: Getty Images/Y. Dyachyshyn
په اوکراین کې د شري ناروغۍ ډيرښت
په اوکراين کي ۳۰ سلنه د شري ناروغۍ خپريدل دغه هيواد نړيوال ریکارد ته رسولی. په ۲۰۱۸م کال کي په دغه هيواد کې تر ۵۳ زره زيات کسان شري نيولي ول. په اوکراين کې په روان کال کی په شری د اخته کسانو شمير ۳۰ زره کسانو ته رسيدلی چې ۱۷ زره يې ماشومان دي. د اوکرايني چارواکو په وينا د واکسن کمښت او له واکسن څخه ډډه کول په دي هیواد کې د دغه ناروغۍ د ډيريدو لاملونه دي.
انځور: Getty Images/Y. Dyachyshyn
په امريکا کې بيړنی حالت
د نيويارک ښاروال د اپريل مياشتې پر نهمه نيټه په شرې د څوسوه کسانو د اخته کيدلو له کبله بیړني وضعيت اعلان کړ. له ۲۰۰۰م کال راهیسی په امريکا کې دغه ناروغي له منځه تللې ګڼل کيده. خو د روان کال له پيل راهيسي د دغه هيواد په ۱۹ آيالاتونو کې ۴۶۵ نوي پيښې ليدل شوي. د نيويارک په ښار کې د ناروغيو کنترول او مخنيوي مرکز د رپوټ له مخې د تيرکال له اکتوبر راهیسي تر اوسه پورې ۲۸۵ کسان په دغه ښار کې پرې اخته شوي.
انځور: picture-alliance/dpa/D. Herrick
په آلمان کي د شري خپريدل
آلمان هم د دغه ناروغۍ له خپريدلو څخه په آمان کې نه دی. د روبرت کخ موسسي په وینا په ټول آلمان کې د مارچ میاشتې تر لومړیو پورې په ټوليزه توګه ۲۳۶ پيښې رامنخ ته شوی دي. په همدي مياشت کې د دغي ناروغۍ د خپريدلو له کبله زده کونکو خپلو ښوونځيو ته د ورتلو اجازه نه درلوده. وجه يې دا وه چې هغوی واکسن شوي نه ول.