په یوې نوې ژبې خبرې کول ډېر وختونه ستونزمن وي، ځکه متکلم باید په خپله محدوده زده کړه د جملو په جوړښت کې وکاروي. یوازنۍ حل لاره، تمرین کول دي. که د خبرې کولو له پاره څوک نه لرئ، له ځان سره تمرین وکړئ او په لوړ غږ خبرې وکړئ.

قلم او کاغذ واخلئ، د کور د وسایلو او نورو توکو نمونه ولیکئ او هغه باندې یې ولګوئ. په دې توګه هره ورځ هغه نومونه ستاسو تر نظر لاندې وي. بله لارښوونه دا ده چې هڅه وکړئ د نومونو جمع بڼه او د تعریف توري ولیکئ. پرته له دې څخه به ټول نمونه نېمګړي زده کړئ.

د ماشومانو او طنزي کتابونو د جملو جوړښت ډېر ساده لیکل کېږي او د تصور وړ دي. له دې کبله د هغو کسانو له پاره چې نوې ژبه زده کوي خورا مهم او د کارونې وړ دي. د ماشومانو ځیني کتابونه اند په دوو ژبو هم پیدا کېږي لکه آلماني او انګلیسي.

کله چې د سودا اخیستلو له پاره ځئ، په خپل لیست کې د رومیانو او مڼې پرځای غوره ده چې په آلماني یې نومونه ولیکئ. پرته له دې به ښایي یو شی څو ځلې له مارکیټ څخه وپېرئ او په آلماني نوم به یې پوه نه شئ. هغه لغاتونه چې هره ورځ کارول کېږي، زده کول یې خورا مهم دی.

مه شرمېږئ که په آلماني خبرې نشئ کولای. مهمه دا ده چې مقابل لوری په یو ډول پوه کړئ. له ویونکي دا تمه نه ده چې ټولې جملې په سمه توګه وکاروي. داسې فکر مه کوئ چې په لومړي سر کې ژبه غوره زده کړئ او بیا پرې خبرې وکړئ. څوک چې خبرې و نه کړي ژبه نشي زده کولای.

د هغه کس له پاره چې نوې ژبه زده کوي دا مهمه نه ده چې د راډیو په ټولو خبرو پوه شي، خو راډیو ته غوږ نیول د جملو په جوړښت، ګرامر او اصلي تلفظاتو باندې تاسي عادت کوئ. که د راډیو غوږ نیولو ته دوام ورکړئ پرته دې چې پوه شئ، د ژبې زده کړه مو ښه کېږي او ګټور معلومات هم ترلاسه کوئ.

یوه غوره حل لاره دا ده چې له المانیانو سره هر وخت خبرې وکړئ. هڅه وکړئ داسې کس پیدا کړئ چې هغه هم ستاسو د ژبې زده کولو ته لیوالتیا ولري. په دې ترتیب سره د لغاتونو او جملو ذخیره زیاتېږي.

پخلی یوازې د دې له پاره نه دی چې ګېډه مړه وساتو، بلکي زموږ د ژوند یوه مهمه برخه ده. د ژبې زده کړې له پاره غوره لاره دا ده چې د خوړو او هغو شیانو نومونه زده کړو چې د پخلي پر مهال یې کاروو. که آلماني خواړه مو نه خوښېږي، اصلا مهمه نه ده. د نورو هيوادونو د خوړو نومونه ولیکئ او ورڅخه ګټه واخلئ.

که یو کتاب مو لوستی یا یې په اړه پوهېږئ، دا وار هڅه وکړئ چې آلماني ژباړه یې ولولئ. په داسې وخت کې تاسو د کتاب د محتوا په اړه معلومات لرئ، له تاسو خپله د کتاب په ښه پوهېدلو کې مرسته کوي. که ډاډه نه یاست، په یو ځلي تجربه کولو ارزي!

موسیقي د احساساتو ژبه ده او خلک یو له بل سره نېږدې کوي. خو د ژبې په زده کړه کې هم مرسته کوي. په آلمان کې ډېر سندرغاړي او د موسیقۍ ګروپونه شته چې که پلټنه وکړئ ښایي ځینې سندرې خوښ کړئ.(انځور: المانۍ سندرغاړې، هلنا فیشر) د دویچه ویله په دې خپرونه کې(http://bit.ly/1Dfa9u0) کولای شئ آلماني ژبه د موسیقي له لارې زده کړئ.

د آلماني فلمونو کتل د تفریح کولو او زده کړو له پاره یو ښه ترکیب دی. آلماني فلمونه او سریالونه چې لیکل شوې بڼه هم لري په پراخه کچه د لاسرسي وړ دي. په دې اړه هم دویچه ویله د (جوجو د نیکمرغۍ په لټه) تر نوم لاندې یو پروګرام لري چې دلته یې کتلای شئ: (‌ http://bit.ly/1KZRCaU)

ریسلنگ یا آزاده کشتي یوازې یوه ننداره نه ده بلکې په دې لوبه کې د پرله پسې ټپونو له امله د ډیر شمیر پهلوانانو مغزو زیان لیدلې دی. کاناډایې پهلوان بینواټ د ۴۰ کلنۍ په عمر کې خودکشي کړی وه. د داکترانو په حواله په څلویښت کلنۍ کې د هغه د مغزو الزایمر د ۸۵ کلن ناروغه په شان شوې ول.

د ډیر فشار لرونکو ورزشونو له امله رامنځ ته کیدونکې ناروغۍ ته چې مغزو ته زیان رسوې داکتران «باکسر سنډروم» وایې. د دې نوم معنا دا ده چې سر ته په پرله پسې توگه ضربه رسول مغزه زیانمنوي چې په پایله کې یې یاداشت کمزورې کیږي، په خبرو کې مشکل پیدا کیږي، د ځان وژنې فکرونه رامنځ ته کیږي او بالاخره د دیمنشیا یا لیونتوب په شان مسائل پيدا کیږي.

د «باکسر سنډروم» پر ناروغۍ یوازې بوکسران نه اخته کیږي، بلکه د امریکایې فټبال لوبغاړي هم پر دغې ناروغۍ اخته کیږي. د «سائنس» په نامه څیړنزې جریدې په حواله د نیشنل فټبال لیگ لوبغاړو مغزه په یو فصل کې تر ۶۰۰ ډیر ټکانونه ویني . ډیرې وختونه دغه ټکانونه دومره قوي وي چې حتی هیلمټ یا اوسپنیزه خولې هم په دې برخه کې مرسته نه شي کولای.

د فټبال ملي لیگ تر ډیرو کلونو پورې دا خبره ردوله چې لوبغاړي د باکسر سنډروم له ناروغۍ څخه زیان لیدلې شي. اوس په دې فټبال کې ځنې قوانین بدل شوې دي څو مغزو ته لږ زیان ورسیږي. په اوس وخت کې سائنس پوهان د یوه داسې مقناطیسي خولې جوړولو په هڅه کې دي چې د ټکانونو یا ضربو قوت راکم کړي.

که غواړئ چې ماغزه مو سلامت پاتی شي نو بیا د یخک یا وارو پر سر له هاکي لوبې ځان وساتئ. د«آئس هاکي» په ډیر شمیر لوبغاړو کې هم د باکسرسنډروم ناروغي لیدل کیږي. تصادم که په قصدي ډول وي که کومه پیښه، په پرله پسې ټکانونو او ضربو سره په مغزو کې د یو ډول زیان رسوونکو پروتینو اندازې زیاتیدل پيلیږي.

د فټبال یو شمیر لوبغاړي هم د باکسرسنډروم پر ناروغۍ اخته دي چې لامل یې په پرله پسې ډول پر سر د ټوپ وهل یا شوټ کول شمیرل کیږي. په فټبال کې د انسان سر ته رسیدونکي ضربې یا ټکانونه دومره خطرناکه نه وي، څومره چې په امریکایې فټبال او یا د یخ پر سر هاکي کې وي. خو په ظاهره کې بې ضرره ښکاریدونکي ټکانونه هم د انسان مغزو ته زیان رسوي.

هره هغه ژبه چي د انسان د کورني چاپيريال يا په اصطلاح «مورنۍ ژبه» نه وي، د اړونده کس له پاره پردۍ ژبه بلل کيږي. دا چي يوه پردۍ ژبه څومره ژر يا په ځنډ زده کيدلای سي د يو شمېر نورو اړخونو تر څنګ په فردي/شخصي مشخصاتو پوري هم اړه لري لکه چي د زده کوونکي عمر، د پردۍ ژبو د زدکړي تجربه او داسي نور... د دې تر څنګ د ژبي جوړښت او مشخصات هم د «آسانوالي» يا «سختوالي» له پاره مهم وي.

جاپاني د نژدې ۱۲۷ مليونو انسانانو مورنۍ ژبه ده او د ليکلو له پاره يې درې بېل داسي ليکدودونه کارول کيږي چي پکښي کانجي يې مشهور ليکدود دی. جاپاني ژبه نه يوازي د خپل مغلق ليکدود له کبله سخته تصور کيږي بلکه د ليکلې بڼي او ويل کېدونکي ژبي تر منځ زيات توپيرونه هم د نوي زده کوونکي له پاره لويه ننګونه وي. په دغه ژبه کي په زياته تشريفاتي او د باتکلفۍ لغتونه زيات دي.

ايسلندي د ۳۱۴ زرو انسانانو مورنۍ ژبه ده. د دغې ژبي زښته زړه د لغتونو/ويونو پانګه او په همدې شان سخت او زيات ګرامري اصول د دې لامل دي چي دغه ژبه د نړۍ په تر ټولو مغلقو ژبو کي شميرل کيږي. د بېلګي په توګه د «ټپلين/ټپله لرونکي» لغت معنی په ايسلندي کي يو لغت نه دی بلکه دغه لغت د غوا، پسه يا آس له پاره په بېل شکل کارول کيږي. دغه ژبه ۳۲ توري لري چي اکثره يې لاتيني دي.

عربي چي بېلې لهجې لري په نړۍ کي د شاوخوا ۳۱۳ مليونو انسانانو مورنۍ ژبه او د ۴۲۴ مليونو انسانانو له پاره دويمه ژبه ده. د قرآن پاک له کبله دغه ژبه د ټولو مسلمانانو له پاره تر يوې اندازې اشنا ژبه ده. خو د تلفظ، ګرامر او نورو مشخصاتو تر څنګ د عربي ژبي ليکدود هم يو مهم لامل بلل کيږي چي ۲۸ توري لرونکې دغه ژبه په زياته د غيرمسلمانانو او غيرسامي کسانو له پاره د نړۍ په تر ټولو سختو ژبو کي راځي.

نوې يا عصري يوناني د څه باندي ۱۳ مليونو انسانانو مورنۍ ژبه ده. دغه ژبه دمګړی په ۲۴ بېلو تورو ليکل کيږي چي د اکثره يې د نورو اروپايي ژبو د تورو سره توپير لري. د پردۍ ژبي په توګه د نورو لاملونو تر څنګ د دغې ژبي د مغلقوالي يو لامل دا هم بلل کيږي چي پر لغتونو يې د زيات شمېر اصولو سره سم بېل تاکيد/فشار (accentuation) بيلي معناوي ورکوي. د دې تر څنګ د دغې ژبي د لغتونو تصريف هم ډېر مشکل تصور کيږي.

د چينايي ټولې بڼي ۱۲۰۰ مليون ويونکي او د ماندارين بڼه يې ۸۰۰ مليونه ويونکي لري. چينايي ژبه ځکه مغلقه بلل کيږي چي تر ۱۰۰ زرو زيات ګرافيمونه/سمبولونه لري او په «زوړ طرز» او يا هم «ساده طرز» ليکدود ليکل کيږي. په دغه ژبه کي د تلفظ پر وخت د بېل تون/سپڼ/آهنګ کارولو له کبله لغت بېله معنی/تعبير ورکوي لکه لغت «ما» چي د مور، د بنګو د بوټي، آس يا د ښکنځلو معنی ورکولای سي. [ليکونکی: احمدولي اڅکزی]