پاکستان: د عمران خان او د هغه د ګوند راتلونکې به څه وي؟
۱۴۰۲ بهمن ۱۲, پنجشنبه
د پاکستان پخواني لومړي وزیر عمران خان ته د دولتی رازونو د افشا کولو او فساد په اړه قضيو په ترڅ کې د څو کلونو بند سزا ورکړې شوې ده. دا پريکړه به د فيبرورۍ د ۸ نيټې پر ټاکنو ژورې اغیزې ولري.
اعلان
په داسې حال کې چې په پاکستان کې عمومي ټاکنو ته يوه اوونۍ پاته ده، د پخواني وزير عمران خان، راتلونکې او د هغه قانوني مبارزه يو ځل بيا مهمه موضوع ګرځېدلې ده.
د پاکستان د بشري حقونو کمېسيون مشر حارث خليق، له دويچه ویله سره په خبرو کې وويل: «د پاکستان تحريک انصاف ګوند پر ضد د پاکستان پوځ او ادارې د خپلو ټولو هڅو سربیره هم د عمران خان د محبوبيت په کمولو نه دي توانيدلي.»
د چهار شنبې په ورځ د اسلام آباد يوې ځانګړې محکمې عمران خان، او د هغه مېرمن بشره بي بي، ته د فساد په تور د څوارلس - څوارلس کالو سزا ورکړه. محکمې په خپله پريکړه کې ويلي دي چې عمران خان د ۲۰۱۸م څخه تر ۲۰۲۲م کال پورې د خپلې دورې پر وخت د ميليونو روپو دولتي ډالۍ پلورلي دي.
تر دې يوه ورځ د مخه هم عمران خان، او د هغه پاکستان تحريک انصاف ګوند يا «پي ټي آی» مرستیال مشر شاه محمود قريشي، د دولتي رازونو د بربنډولو په تور په لس کاله بند محکوم کړي ول. دا قضيه د سايفر کیس په نامه ياديږي چې په اړه یې عمران ادعا کوي چې له دندې څخه د هغه په ګوښه کولو کې د امريکا د نقش ثبوت دی.
عمران خان د ۲۰۲۲م کال په اپريل میاشت کې په پارلمان کې د باور رایې د ترلاسه کولو د بهير په ترڅ کې له واکه ليرې کړل شو. خو دا يو ۷۱ کلن، د کرېکټ پخوانی ستوری تور لګوي چې د هېواد ځواکمنو جنرالانو د هغه د ګوښه کولو له پاره د امريکا سره په ګډه يوه توطيه جوړه کړې وه. د پاکستان پوځ او امریکا دواړه دا تور ردوي.
لانجمنه پريکړه؟
محکمې دا دوه پرله پسې پريکړې د فيبرورۍ پر ۸مه نېټه د عمومي ټاکنو يوازې لس ورځې د مخه وکړې. ډېری شنونکي په دې آند دي چې دې پريکړو راتلونکې ټاکنې تر يوه حده غير معتبرې او غير قانوني کړي دي.
د پاکستان تحريک انصاف ګوند چارواکي او د بشري حقونو ډلي د عمران خان، پر وړاندې د دواړو قضيو د مخکې وړلو پر ډول نيوکې کوي.
د پي ټي آی يوه لوړپوړي غري زلفي بخاري، له دويچه ویله سره په خبرو کې وويل چې د عمران خان وکيلانو ته د خپلو دلايلو وړاندې کولو او يا له شاهدانو څخه د پوښتنو ګرويږنو اجازه ورکړل شوې نه وه. خو نوموړي وويل چې دا پريکړه «د ټيټې محکمې ده او پر ضد یې په لوړه محکمه او همدا راز په ستره محکمه کې شکایت درج شوی دی، او دا چې موږ ډاډه يو چې انصاف به راسره وشي.»
په پاکستان کې هیڅ لومړي وزیر خپله پنځه کلنه دوره نه ده بشپړه کړې. دوی د مختلفو دلایلو له امله اړ شوي دي چې له ټاکل شوي وخت څخه مخکې واک پريږدي. عمران خان د دغه هیواد ۲۲ لومړی وزیر وو چې خپله کاري دوره یې مکمله نه کړه.
انځور: STF/AFP/GettyImages
لیاقت علي خان: ۴ کاله او ۲ میاشتې
لیاقت علي خان د پاکستان لومړنی صدراعظم و. نوموړي د ۱۹۴۷م کال د اګست په ۱۵ نیټه خپله دنده پیل کړې وه. لیاقت علي خان د ۱۹۵۱م کال د اکتوبر په ۱۶ نیټه په راولپنډۍ کې د یوه کس له خوا په ډزو ووژل شو. نوموړی له وژل کیدو مخکې ۴ کاله او ۲ میاشتې د پاکستان لومړی وزیر پاتې شوی و.
انځور: Wikipedia/US Department of State
خواجه ناظم الدین: ۱ کال او ۶ میاشتې
د لیاقت علي خان تر وژل کیدو یوه ورځ وروسته د ۱۹۵۱م کال د اکتوبر په ۱۶ نیټه خواجه ناظم الدین واک ته ورسید. نوموړی د ۱۹۵۳م کال د اپریل په ۱۷ نیټه د ګورنر جنرل له خوا د لومړي وزیر په توګه له دندې ګوښه کړای شو. ده هم د ګورنر جنرل په توګه دنده ترسره کړې وه. (له ۱۹۷۴ څخه تر ۱۹۵۶ م کاله د پاکستان د اساسي قانون تر بشپړیدو مخکې د ګورنر جنرل مقام له صدراعظم څخه لوړ وه، ځکه د بریتانوي سلطنت استازی به وو)
انځور: Douglas Miller/Keystone/Hulton Archive/Getty Images
د ۱۹۵۵ م کال د اګست په ۱۲ نیټه چودهري محمد علي د پاکستان د لومړي وزیر په توګه وټاکل شو. د چودهري محمد علي نوم نن هم د پاکستان په اساسي قانون کې د هغه مهم رول له کبله یادیږي. هغه په ۱۹۵۶م کال د سپټبر په ۱۲ نیټه د خپل ګوند له غړو سره د شخړې له امله استعفا ورکړې وه.
انځور: akg images/picture alliance
حسین شهید سهروردي: ۱ کال او یوه میاشت
حسین شهید سهروردي د ۱۹۵۶م کال د سپټمبر په ۱۲ د پاکستان لومړی وزیر شو، خو له ولسمشر سکندر مرزا سره د اختلافاتو له امله یي د ۱۹۵۶م کال په ۱۶ نیټه استعفا وکړه.
آیا د خان محبوبيت به یې په ټاکنو کې د بريا باعث وګرځېدلای شي؟
د پي ټي آی وياند روف حسن، له دويچه ويله سره په خبرو کې وويل چې هغه وړاندوينه کوي چې دا جزاوې به یې پر ګوند «مثبتې اغیزې» ولري.
حسن وويل: «موږ به د هغه رایه ورکوونکو د شمیر د ډېروالي زمینه برابره کړو چې د رای مرکزونه ته ورځي او موږ به د آزاد سیاسي ګډون له پاره مبارزه وکړو.»
په دې وروستيو کې په شمیر نظر پوښتنو کې د عمران خان حکومت له خپلو سيالو ګوندونو، پاکستان مسلم ليګ (نواز) او د پاکستان پيپلز ګوند څخه مخکې بريښي. دا په داسې حال کې ده چې عمران په ټاکنو کې له برخه اخيستو منع کړل شوی دی.
خو پوښتنه دا دی چې آیا د عمران خان په بند تر محکومیدو وروسته به یې پلويان د فيبرورۍ په ۸مه نیټه د ووټ ورکولو له پاره له خپلو کورونو راووځي؟
دويچه ويله په دې تړاو له څو کسانو سره خبرې کړي دي چې وايي د دوی رايه به د انتخاباتو پر پايلو هیڅ اغیزه ونه لري. په پاکستان کې عمومي انګيرنه دا ده چې په هېواد کې موجودو قدرتونو لا مخه له سياست څخه د عمران خان د شړلو پريکړه کړې ده.
په کراچۍ کې د «سوداګرۍ د مديريت د انستيتويت» څخه حيدر نظامي، وويل: «راتلونکې ټاکنې د پاکستان د تاريخ تر ټولو خرابې ټاکنې دي او په ځانګړي توګه د محکمې څخه په استفاده له ټاکنو څخه د عمران خان، او د هغه د ګوند د لیرې ساتنې هڅو پر ټاکنو او د ټاکنو پر قانوني حيثيت سوری غوړولی دی.»
هغه زياته کړه: «عمران خان د هېواد د يوه مهم قشر استازيتوب کوي، په ځانګړي توګه د هغوی چې په سترو ښارونو کې میشت دي. له دې کبله د محکمې دا پريکړه په دې معنا ده چې دا قشر د رایې ورکولو له حقه محروم شوی وي.»
خو د توشه خانې يا دولتي ډاليو په قضيه کې د چهار شنبې ورځې پريکړې، د عمران خان د «پاک سیاستوال» حیثيت ته چې اصلي سياسي اجنډا یې له پاکستان څخه د فساد ختمول وو، يو څه زيان رسولی دی.
اعلان
آیا عمران به وکړای شي بيرته سیاست ته راستون شي؟
عمران خان له يو شمیر حقوقي قضيو سره مخامخ دی او انتظار کیږي په راتلونکو ورځو او اونیو کې به یې په اړه محکمې نورې پريکړې هم وکړي. خو دا د هغه له پاره ستره ننګونه نه دی.
شنونکي وایي چې د عمران خان سیاسي راتلونکی بيرته جوړيدای شي که چېرې هغه له پوځي مشرانو سره د اړيکو په رغولو کې کامياب شي.
د پاکستان د بشري حقونو له کميسيون څخه حارث خليق وایي: «پوځ عمران خان د اصلي ګوندونو سره د مقابلې له پاره د يوې پروژې په توګه رامخکې کړی وو او دا ګوند اوس هم پر ځای پاتیدلای شي.»
هغه وويل چې که چېرې د اوسنیو ګوندونو او پوځ ترمنځ کومه مسئله رامنځته شي نو کیدای عمران خان، يو ځل بيا د دوی [پوځ] انتخاب وګرځي. د سه شنبې ورځې تر پريکړې وروسته دا خبره واضح ده چې عمران به راتلونکی لومړی وزير نه وي خو په سیاست کې یې راتلونکی هرو مرو شته.»
ډېر عام پاکستانيان هم همدا نظر لري. هغوی داسې انګيري چې عمران ته د پوځ د ننګولو جزا ورکول کيږي. خو دا چې دا عام پاکستانيان به د فیبرورۍ پر ۸مه نيټه د رایې اچونې د صندوقونو له لارې خپل نظر څرګند کړي او که نه، دا بېله خبره ده.
ب. ص/ ن. ز (شامل شمس، کراچۍ)
زموږ له آرشيف څخه:
انځورونه: عمران خان څومره پېژنئ؟
د پاکستان د ۲۰۱۸ کال په ټاکنو کي د عمران خان د تحريک انصاف ګوند بريا تر لاسه کړه. تاسو عمران خان څومره پېژنئ؟ د کریکټ د دغه پخواني لوبغاړي په اړه معلومات په دې انځوریز مطلب کې ولولئ.
انځور: AP
بشپړ نوم يې څه دی؟
ايا د عمران خان بشپړ نوم مو زده دی؟ د هغه بشپړ نوم احمدخان نيازي عمران دی. خو د کریکټ او سياست په نړۍ کي هغه په عمران خان مشهور سو.
انځور: Reuters/C. Firouz
د مسلکي سفر پېل
عمران خان د کریکټ د سپورټ مسلکي ورزشي سفر په ۱۶ کلنۍ په ۱۹۶۸ کال پېل کړ. دا هغه وخت کله چي يې د لاهور او سرګودها په يوه سيالي کي ډېره ښه لوبه وکړه.
انځور: picture-alliance/Dinodia Photo Library
له تحصيل څخه مخکي کریکټ
عمران خان په ۱۹۷۰ کال کې د پاکستان د کریکټ د ملي لوبډلې لوبغاړی سو. نوموړي لا هغه وخت خپلې زده کړې پای ته نه وې رسولي چي د نړيوال کریکټ سره يې تعلق پيدا سو.
عمران خان په ۱۹۸۲ کال د پاکستان د کریکټ د ملي لوبډلې کپتان سو. دغې لوبډلې د عمران خان په مشرۍ کي ۴۸ تېست لوبي وکړې چي پکښي ۱۴ يې وګټلې، ۸ يې وبايللې او نورې مساوي سوې.
انځور: Getty Images/AFP/S. Dupont
يوه ورځنۍ سيالۍ
عمران خان د کپتان په حيث په ۱۳۹ يوه ورځنيو کریکټ سياليو کي د پاکستان د ملي لوبډلې مشري وکړه. له دغو څخه يې ۷۷ وګټلې، ۵۷ يې بايللې او نوري بې پایلې پاتې سوې.
انځور: picture-alliance/dpa
تر ټولو بريالی کپتان
عمران خان د پاکستان د کریکټ د ملي لوبډلې تر ټولو بريالی کپتان ثابت سو. هغه زيات وختونه د هندي لوبغاړي او کپتان کاپيل ديو سره مقايسه کيده. دواړه لوبغاړي د کریکټ د لوبي آل راوندران تېر سوي دي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/B.K. Bangash
د کرکټ نړيوال اتل
عمران خان د پاکستان د ملي لوبډلې غړی ؤ چي دغې لوبډلې په ۱۹۹۲ کال د کرکټ نړيواله سيالۍ وګټلې. له دې کبله هم په پاکستان کي د عمران خان محبوبيت زښت زيات سو.
انځور: picture-alliance/AP Photo
سياست ته راتګ
عمران خان په ۱۹۹۶ کال کې سياست ته داخل سو او د «پاکستان تحريک انصاف» په نوم ګوند يې جوړ کړ. د ۲۰۱۳ کال په ټاکنو کي د نوموړي ګوند پر دويم نمبر زياتي رايي په لاس راوړې.
انځور: Aamir QureshiAFP/Getty Images
شخصي ژوند
د عمران خان شخصي ژوند زيات وختونه د رسنيو د سرليکونو موضوع پاتې شوې. نوموړي د ۶۵ کلنۍ په عمر د دريم ځل له پاره واده وکړ. د دې څخه تر مخه هغه د يوې مشهورې بريتانوۍ او وروسته د ريحام خان په نوم تلويزيوني کوربه سره ودونه کړي ول او وروسته ورڅخه جلا سوی وو.
انځور: PIT
جدي پايلي
د عمران خان دويمي ماينې ريحام خان د هغه څخه د طلاق تر لاسه کولو وروسته د عمران خان په تړاو يو کتاب وليکه. په دغه کتاب کي پر عمران خان سختي نيوکي سوي او ورباندي جدي تورونه لګول سوي دي. د بېلګي په توګه دغې مېرمني تور لګولی چي يوازي هغه ښځينه سياستمداره د عمران خان په ګوند کي پرمختګ کوي چي د عمران سره نامشروع اړيکي وساتي.
انځور: Facebook/Imran Khan Official
پاکستانی دونلد ترمپ
زيات کسان پر عمران خان د پوپولستي يا عوامګرايي تور لګوي. يعني ورباندي دا تور لګوي چي د خلکو د پارولو او پکښي د خپل ځان د محبوب کولو له پاره هغه څه وايي چي د خلکو احساسات راوپاروي او دی ورڅخه ګټه پورته کړي. يو شمېر پر نوموړي د توندلاريتوب تورونه لګوي او دا چي ګواکي دی د بنسټپالانو سره اړيکي لري.
انځور: picture-alliance/AP Photo/B.K. Bangash
پر امريکا نیوکې
عمران خان د ترهګرۍ پر ضد د امريکا د متحده ايالاتو پر جګړې او پکښي د پاکستان پر ملګرتیا پوښتنې کوي. نوموړی دغه جګړه په پاکستان کي د زياتو ستونزو لامل بولي.
انځور: YouTube/PTI Scotland
د اختلاص ضد
عمران خان په پاکستان کي د اختلاس او اداري فساد ستونزه هميشه مطرح ساتلې ده. په زياته بيا عمران خان پر پخواني لومړي وزير نواز شريف د اختلاس او اداري فساد تورونه لګول.