د ايران په اړه، د امريکا متحده ايالاتو دغه پيشنهادي مسوده، د جمعې ورځې په مازديګر (د اګست ۱۴مه)، د ملګرو ملتونو امنيت شورا ته د رای ورکونې په موخه وړاندې کړل شوه. په دې اړه جوړه شوې غونډه، د کرونا له امله په مجازي توګه ترسره شوه.
دغه مسوده د امنيت شورا د ۱۵ غړو تر بحثونو وروسته رای ورکونې ته وړاندې شوه، چې په نتيجه کې د ۲ موافقو رايو (امريکا او د ومنيکن جمهوريت)، ۲ مخالفو رايو (چين او روسيه) او ۱۱ ممتنع رايو په ترلاسه کولو، رد شوه.
واشنګټن د اوونيو له پاره خپلې هڅې جاري ساتلې وې، تر څو په دې ارتباط د يادې شورا رايې ترلاسه کړي، خو په نهایت کې له ماتې سره مخ شو.
آلمان، فرانسه او بريتانيا چې د ايران د اتومي هوکړه ليک د لاسليک کونکو هيوادونو څخه دي د ممتنع رای ورکونکو په ډله کې دي.
امريکا چې ويل کيږي اوس د ايران په ارتباط د امنيت په شورا کې منزوي شوې، تر دې وړاندې يې ګواښ کړی وو چې د مسودې د رد کيدو په صورت کې به د ايران اتومي پروګرام په بشپړه توګه له مخې لرې کړي.
د امريکا متحده ايالاتو د بهرنيو چارو وزير، مايک پمپئو چې اوس په اروپايي سفرونو بوخت دی، د امنيت شورا پر ضعيفوالي باندې يې نيوکه کړې ده. د هغه په خبره، د امنيت شورا، «په خپل ماموريت، يعنې د نړيوال امنيت په ساتنه کې ناکام شوی او نه دی توانيدلی چې ايران د خپلو اعمالو له پاره ځوابګوی کړي.»
د امريکا د بهرنيو چارو وزير، مايک پمپئوانځور: picture alliance/dpa/M. Kamaryt د امريکا د بهرنيو چارو وزارت په دې ارتباط يوه اعلاميه کې د ملګرو ملتونو سازمان تورن کړی چې د اسرائيل او د سيمې هيوادونو غوښتنو ته يې توجه نه ده کړې.
په اند «په منځني ختيځ کې به د امنيت او بې ثباتۍ خطر ورسره نور هم ډير شي.»
د ملګرو ملتونو په سازمان کې د امريکا استازې، کيلي کرافت، هم ټينګار کړی دی چې امريکا به د ايران تسليحاتي پروګرام د تحريمونو په اړه خپلو هڅو ته ادامه ورکړي.
خو په دغه سازمان کې د ايران دايمې استازي، مجيد تخت روانچي، مسودې ته تر رای ورکونې لږ وروسته پر ټويټر وليکل چې په امنيت شورا کې د امريکا د پيشنهادي مسودې ماته، «د امريکا متحده ايالاتو د انزوا او ماتې» نښه ده.
هغه پر ټويټر ليکلي دي: «امريکا بايد له دغې افتضاح څخه درس واخلي او پوه شي چې د ایران پر وړاندې د تحريمونو د فوري تمديد له پاره د دغه هيواد هڅې، يو غيرقانوني اقدام دی چې د نړيوالې ټولنې له خوا رد شوی دی. د نن ورځې رای ورکونه پخپله د دغه امر ګواه ده.»
د هغه اتومي توافق له مخې چې په ۲۰۱۵م کال کې ترلاسه شو، ايران د اتومي پروګرامونو يوه برخه متوقفه او یا يې کمه کړه. په مقابل کې يې د ملګرو ملتونو سازمان پر ايران د خپلو بنديزونو يوه برخه لرې کړه.
دويچه وله ف/م.ک.ص./م.ن.ص.
زموږ له آرشيف څخه يو انځوريز البوم:
اوس د نړۍ کوم هیواد څومره اټومي وسلې لري؟
د سپيري د تازه رپوټ په حواله، اوس په نړۍ کې د اټومي وسلو شمیر کم شوی دی، خو د اټومې وسلو درلودونکي هیوادونه خپل اټومي بمونه لا عصري او وژونکي کوي. دا چې کوم هیواد څومره اټومي بمونه لري، په انځوريز رپوټ کې يې ولولئ!
انځور: Getty Images/AFP/J. Samadد سپيرې رپوټ وايي چې اوس مهال روسيه د نړۍ په سطحه تر ټولو ډيرې يعنې ۶۳۷۵ اټومې وسلې لري. روسيې اوس مهال ۱۵۷۰ اټومې وسلې نصب کړې هم دي. پخواني شوروي اتحاد د لومړي ځل له پاره ۱۹۴۹م کال کي اټومې آزموينه کړې وه. په ۲۰۱۵م کې روسيې ۸۰۰۰ اټومې وسلې درولودلې. سپرې دا هم ويلی دی چې روسیه او امريکا نوې او قیمتي اټومې وسلې تولیدوي.
د سپيري په حواله، امريکا اوس مهال ۵۸۰۰ اټومې وسلې لري چې ۱۷۵۰ يې نصب کړل شوي هم دي. امريکا په لومړي ځل په ۱۹۴۵م کال کې خپله اټومي آزموينه وکړه چې يو څه موده وروسته يې د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي ښارونو اټومې بمونه استعمال کړل. د ترمپ اداره اوس د اټومي وسلو پر عصری کولو کار کوي. امريکا د ۲۰۱۹م کال راهیسې د اتومي وسلو د ذخیرو په اړه د معلوماتو خپرول درولي دي.
اټکل کيږي چې چين اوس مهال ۳۲۰ اټومي بمونه لري او د سيپرې رپوټ په حواله چین هم اوسمهال د خپلو اټومي وسلو سيستم پر لا عصري کولو کار کوي. چين د آسيا تر ټولو بډای هيواد دی او د نړۍ په سطحه تر ټولو ستر پوځ لري. خو پوځي واقعي وړتيا په اړه يې او دا چې څومره نصب کړې اټومې وسلي لرې، معلومات نشته. چين خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په کال ۱۹۶۴ کې کړې وه.
د اروپا په سطحه تر ټولو ډيره اټومې وسله فرانسه لري. شمیر يې ۲۹۰ ښودل شوی دی چې له ډلې څخه يې ۲۸۰ يې نصب کړل شوي دي. فرانسې په ۱۹۶۰م کال کې د اټومي وسلو جوړولو تکنالوژي ته لاسرسی پيدا کړ. سيپرې وايي چې فرانسه اوس هم تر يوه حده پورې د خپلو اټومي وسلو په اړه معلومات خپروي.
بريتانيا خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په ۱۹۵۲م کال کې ترسره کړه. بريټانيا چې د امریکا متحده ايالاتو نژدې دوست هیواد دی، په ۲۱۵ شمیر کې اټومې وسلې لري چې ۱۲۰ يې نصب کړل شوي دي. دغه هیواد ويلي دی چې د خپلو اټومي وسلو زیرمه يې لږ کړې او ۱۸۰ ته يې راښکته کړې ده.
د پاکستان د اټومي وسلو شمیر ۱۶۰ ته رسیږي. د سيپري په حواله، وروسته له هغې چې پاکستان په ۱۹۹۸م کال کې اټومي بم جوړ کړ، دغه هیواد او هند د مختلفو اټومي وسلو تولید ته زور ورکړ. د پاکستان او هندوستان په حواله د دوی د اټومي وسلي يوازې د دفاعی مقصدونو له پاره دي. دغه دوه هیوادونه چې ښه مناسبات نه لري، د چارو کارپوهان وايي که تر منځ يې جګړه ونښلی نو په اټومي جګړه هم بدلیدلای شي.
هندوستان د ۱۵۰ اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په ۱۹۷۴م کال کي او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې وکړه. هند ژمنه کړې چې له چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو پر لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه کوي. پاکستان او هند د خپلو توغندیزو آزموينو په اړه معلومات خپروي، خو د اټومي وسلو په اړه يې ډير لږ معلومات خپاره کوي.
هندوستان تر ۱۱۰ پورې اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په کال ۱۹۷۴ او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې ترسره کړې ده. دغه هیواد ژمن دی چې چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو د لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه ترسره کوي.
اسرائيل چې د ۱۹۴۸ تر ۱۹۷۳ کال پورې يې درې ځله له عربي هیوادونو سره جګړې کړې دي، د اټومي وسلو شمير يې ۹۰ ته رسیږي. اسرائيل د خپل سیاست له مخې اوس هم د خپلو اټومي پروګرامونو په اړه هيڅ معلومات نه خپروي.
شمالی کوریا له ۳۰ نه نيولې تر ۴۰ پورې اټومي وسلې لرې. تیر کال د امريکا ولسمشر دونالد ترمپ او د شمالي کوريا رهبر کيم جونګ وليدل. تر دغې ليدنې وروسته شمالي کوريا د خپلو توغندويزو او اټومي آزموينو د درولو اعلان وکړ. که څه هم د شمالي کوريا اصلي ستونزه له سويلي کوریا سره ده، خو بیا هم لويديځ د دغه هيواد له اټومي پروګرام څخه انديښنه لري.
د ملګرو ملتونو له خوا پر لګول شوو تحریمونو سربیره، شمالي کوريا په ۲۰۰۶م کال کې د اټومي وسلو یوه آزموینه ترسره کړې وه.
