امريکا متحده ايالاتو ترکيې ته حد اکثر د روان ميلادي کال د راتلونکې مياشتې (جولای) تر پايه وخت ورکړی تر څو له روسيې څخه د «ایس ۴۰۰» ډوله توغنديو ضد دفاعي سيستم له اخيستلو د انصراف اعلان وکړي.
د فرانسې خبري آژانس په حواله د امريکا د دفاع وزارت (پنټاګون) به د جمعې په ورځ د جون ۷مه، په هغه صورت کې چې انقره دغه غوښتنه په ټاکلي وخت کې ونه مني، د ترکيې پر وړاندې تحريمونه ولگوي.
پنټاګون دغه راز خبرداری ورکړی چې د دغه مهلت په بشپړيدو سره به هغه ترکي پيلوټان چې د ايف ۳۵ ډوله جنګي الوتکو سره په امريکا کې د روزنې په حال کې دي له دغه هيواده وتلو ته اړ شي. په پام کې ده چې دغه الوتکې د شمالي انتلانتيک تړون (ناتو) غړو هيوادونو په اختيار کې ورکړل شي.
د امريکا دفاع وزارت وايي سربيره پر دې، د اف ۳۵ نوي ماډل جنګي الوتکو په جوړولو کې د ترکيي شرکتونو دايمي ګډون منتفي نه دی.
د امريکا د دفاع وزارت سرپرست پاتريک شاناهان خبريالانو ته وويل چې پنټاګون دغه تصميم په کتبي ډول خپل ترکي سیال حلوصي آکار را ته استولی دی. هغه وويل په هغه صورت کې چې انقره له ځانه نرمښت ښکاره نه کړي، امريکا به نه يوازې پر ترکيي پيلوټانو روزنه ودروي، بلکې دغه هيواد ته د اف ۳۵ جنګي الوتکو له ورکولو څخه به هم ډډه وکړي.
د روسيې د توغندويو ضد ایس ۴۰۰ دفاعي سيستم، د آرشيف انځورانځور: picturealliance/A. Pavlishak/TASS/dpa دا په داسې حال کې ده چې ترکيې تر اوسه د دغه ډول د سلو جنګي الوتکو د اخيستلو فرمايش امريکايي شرکت «لاکهيد مارتين» ته ورکړی دی.
واشنګتن غواړي ترکيه د توغنديو ضد روسي ایس ۴۰۰ دفاعي سيستم پر ځای، د «پيترويوټ» په نوم امريکايي دفاعي سيستم څخه کار واخلي.
خو د ترکيې ولسمشر رجب طيب اردوغان بيا په دې برخه کې له روسيې سره پر معاملې ټيڼګار کوي. هغه ويلي دي چې انقره د دې قصد نه لري چې په دې برخه کې له مسکو سره خپل توافقات لغوه کړي. هغه تازه ويلي دي چې مسکو ترکيې ته د توغنديو ضد دفاعي سيستم په برخه کې لا مناسب وړانديزونه وړاندې کړي
د ایس ۴۰۰ دفاعي سيستم جوړونکي روسي شرکت ويلي دي چې د دغه سیستم لومړني تجهيزات به «تر شاوخوا دوو نورو مياشتو پورې» ترکيې ته سپارل کيږي او له ترکيې سره په دې تړاو توافقات په يو «ښه مسير کې» روان دي.
د ترکيې دفاع وزارت شا او خوا دوه اوونۍ مخکې اعلان وکړ چې د دوی سرتيرو په روسيه کې د ایس ۴۰۰ ډوله دفاعي سيستم روزنه پیل کړې ده. که چيرته دغه جنجالي توافق، د اعلان شوي پلان سره سم ترسره شي، تمه ده چې په لاره اچول او نصبول به يې د روان کال په مني کې پای ته ورسيږي.
دلته له آرشيف څخه يو انځوريز البوم هم کتلای شئ:
دغو ۱۰ هيوادونو تر ټولو ډیرې درنې وسلې رانيولي دي
په سويډن کي د «سېپري» په نوم څیړنیزي ادارې په حواله په تیرو پنځو کلونو کې په نړیوۍ کي د درنو وسلو په پير او پلور کې لس سلنه زیاتوالی راغلی دی. په دې موده کې تر ټولو ډیرې وسلې د منځني ختیځ هیوادونو پیریدلي دي.
انځور: AFP/Getty Images/S. Loebد «سپري» یا د نړيوالي سولي څېړنيز مرکز، په حواله ویتنام په نړۍ کي د وسلو د سوداګرۍ په برخه کې درې سلنه ونډه درلوده. د درنو وسلو د خریدارۍ په لیست کې دغه هیواد په لسم مقام کې ځای لري.
پاکستان چې څومره وسلې رانیولي دي، هغه په نړۍ کې د وسلو د تجارت ۳،۲ سلنه برخه ده. پاکستان تر ټولو ډیرې وسلې له چين څخه پیریدلي دي.
پر عراق د امریکا او متحدینو تر برید وروسته یې دغه هیواد له بې ثباتۍ سره مخامخ دی. د سپري په حواله دغه هیواد په نړۍ کې د درنو وسلو د خریدارۍ په برخه کې له ۳،۲ سلنه ونډې سره د پاکستان په شان اتم ځای نیولی دی.
استرالیا د درنو وسلو د خریدارۍ په برخه کې په ۳،۳ سلنه ونډي سره په اووم مقام کې دی.
د درنو وسلو د پیریدونکو هیوادونو په دې نوملړ کې ترکیه یوازنې داسې هیواد دی چې د ناټو غړيتوب لري. د سپرې په حواله دغه هیواد د درنو وسلو د نړیوالې سوداګرۍ ۳،۳ سلنه برخه وارده کړې ده.
د شمالي افریقا دغه هیواد (الجزایر) د درنو وسلو د نړیوال تجارت په ۳،۷ سلنه خریدارۍ سره په پنځم مقام کې ځای نیولی دی. د پاکستان په څیر الجزایر هم د دغو وسلو ډیره برخه له چين څخه رانيولې ده.
چين یوازنې داسې هیواد دی چې د وسلو د پير او پلور په برخه کې په لومړيو لسو هیوادونو کې شامل دی. چين په نړۍ کې د وسلو دریم لوی صادرونکی هیواد دی، په داسې حال کې چې د درنو وسلو د پیرلو په برخه کې بیا څلورم مقام لري. په نړۍ کې د وسلو د تجارت ۴،۵ سلنه یې یوازې چين پیرلي دي.
متحد عربي امارات هم د یمن په جګړه کې د سعودي عربستان متحد دی. د سپري په حواله دغه هیواد د تیرو پنځو کلونو په موده کې د درنو وسلو د نړیوال تجارت له مجموعې څخه ۴،۶ سلنه وسلې خریداري کړي دي.
سعودي عربستان په نړۍ کي د وسلو دویم لوی پیرونکی هیواد دی. د سپري په حواله په تیرو پنځو کلونو کې د سعوي عربستان له خوا د پیرل شویو درنو وسلو اندازه ۸،۲ سلنه وه.
هندوستان تر ټولو ډیرې وسلې رانيولې دي. د سپري د رپوټ پر بنسټ په ټوله نړۍ کې د وسلو د تجارت له مجموعې څخه ۱۳ سلنه یې هندوستان خریداري کړي دي.
