د ۲۰۱۹ کال د دسمبر په ۳۱مه نېټه د چين د ووهان سيمي چارواکو پخلی وکړ چي د نمونيا په شان په يو نوې ناروغۍ په لسهاو انسانان اخته سوي دي. څو ورځي وروسته کارپوهانو د دې پخلی وکړ چي دغه انسانان په يو نوي ډول ويروس اخته سوي دي.

د چين چارواکو د ۲۰۲۰ کال د جنورۍ مياشتي په ۱۱مه نېټه خبر ورکړ چي د نوي ويروس له کبله يو داسي ۶۱ کلن کس خپل ژوند له لاسه ورکړی دی چي زيات وخت به د ووهان د حيواناتو بازار ته ورتله. دا حالت په چين کي د رخصتيو پر وخت رامنځ ته سو کله چي چينايانو د هيواد دننه زيات تګ او راتګ کوي.

دا د سيول انځور دی چي پکښي د ماسک رانيولو له پاره د خلکو اوږد قطارونه معلوميږي. د ۲۰۲۰ کال د جنورۍ په منځ کي د روغتيا نړيوال سازمان پر دغه ويروس لومړی راپور خپور کړ. د جنورۍ په شلمه نېټه په جاپان، جنوبي کوريا او تايلند کي د لومړيو پيښو تصديق وسو. يوه ورځ وروسته په متحده ايالاتو کي له ووهان څخه بېرته تلونکي کس کي د ويروس تصديق وسو.

د ووهان ۱۱ میليون نفوس لرونکی ښار د جنورۍ په ۲۳مه نېټه په بشپړه توګه بند کړل سو. په دې ترڅ کي ښار ته تلونکي او راتلونکي ټولې مځکنۍ او هوايي لاري وتړل سوې. د ښار دننه ټول ترانسپورت بندل کړل سو. دغه وخت ۲۳ کسان په دغه ويروس وژل سوي ول.

د روغتيا نړيوال سازمان د جنورۍ په ۳۰مه نیټه نړيوال روغتيايي بېړنی حالت اعلان کړ. دا د هغه وروسته چي په چين کي په نوي ويروس د اخته کېدونکو شمېر زرونو ته پورته سو. د فبرورۍ په دويمه له چين څخه دباندي د کرونا له کبله د يو ۴۴ کلن کس د مړيني خبر ورکړل سو. هغه وخت په چين کي ۳۶۰ کسان له دغه ويروسه مړه سوي ول.

د روغتيا نړيوال سازمان د فبرورۍ په ۱۱مه نېټه د نوي کرونا ويروس له کبله رامنځ ته کېدونکي د سږو ناروغۍ ته د کويد-۱۹ نوم ورکړ. د فبرورۍ تر ۱۲مي پوري په چين کي تر ۱۱۰۰ زيات کسان په نوي کرونا مړه سوي او د مريضانو شمېر تر ۴۴ زره اوښتی وو. هغه وخت په ۲۴ هيوادونو کي د نوي کرونا د پيښو پخلی سوی وو

په فرانسه کي د فبرورۍ په ۱۴مه نېټه يو ۸۰ کلن چينايي سيلانی په دغه ويروس مړ سو. په اروپا کي د نوي کرونا له کبله دا لومړۍ مړينه وه. هغه وخت په چين کي له دغه ويروسه د مړه سوو کسانو شمېر تر ۱۵۰۰ زيات سوی وو چي پکښي يو شمېر يې په هوبې ايالت کي رامنځ ته سوي مړيني هم شاملي وې.

په افغانستان کي د ويروس لومړۍ پېښه د فبروۍ په ۲۴مه نیټه په هرات کي ثبت سوه. په پاکستان کي له ايران څخه کراچي ته په بېرته ستون سوي يو محصل کي د فبرورۍ مياشتي په ۲۶مه نېټه د کرونا نوی ويروس وموندل سو. دا په پاکستان کي ثبتېدونکې د کرونا ويروس لومړۍ پېښه وه. د مارچ په ۱۸مه نېټه د پاکستان په څلورو واړو ايالتونو کي د کرونا پيښي ثبت سوي وې.

په وروسته ورځو کي دغه ويروس په ډېره چټکۍ د نړۍ په نورو برخو کي خپور سو. په دې ترڅ کي په منځني ختيځ، لاتين امريکا او نورو هيوادونو کي د دغه ويروس پيښي ثبت سوې. د فبرورۍ په ۲۸مه نېټه په ايټاليا کي په دغه ويروس ۸۰۰ انسانان اغېزمن کړي ول او ويروس په اروپا کي په چټکۍ د خپرېدو په حال کي وو. د فبرورۍ په ۲۹مه نېټه په متحده ايالاتو کي له نوي کرونا څخه لومړی کس ومړ.

د امریکا متحده ایالاتو ولسمشر دونالد ترمپ د مارچ په ۱۱مه نېټه د اروپا سره ټول پروازونه ودرول او د مارچ په ۱۳مه يې بېړنی حالت اعلان کړ. فرانسې د مارچ په ۱۷مه نېټه په ټول هيواد کي لاک ډاون نافذ کړ او اروپايي اتحاديې له اتحاديې دباندي څخه پر راتلونکو مسافرو بنديز ولګاوه.

د اپريل مياشتي په دويمه نیټه د نړۍ په ۱۷۱ هيوادونو کي د نوي کرونا د پيښو پخلی سوی او د ناروغانو شمېر تر يو میليون اوښتی وو. تر دغې نيټي په نړيواله توګه تر ۵۱ زرو زيات انسانان له دغه ويروسه مړه سوي ول. د اپريل تر لسمي د مړ شمېر تر ۱۰۰۰۰۰ واوښت.

د اپريل په ۲۲مه نېټه په نوي کرونا ويروس د اخته سوو کسانو شمېر دوه نيم مليون ته رسېدلی وو. د اپريل تر ۲۵مې نېټي په ټوله نړي کي تر ۱۹۷ زرو څخه زياتي مړيني رامنځ ته سوي او د اغېزمن سوو کسانو شمېر تر اته ويشت لکو او پنځلس زرو اوښتی وو. په نړيواله توګه له دغه ويروس څخه د روغو سوو کسانو شمېر تر اوه لکه پنځه نيوي زرو اوښتی دی.

زیاتره تي لرونکي حیوانات کولی شي چې ویټامین سي سنتز کړي یعنې په خپله یې تولید کړي، خو انسانان بیا دغه کار نه شي کولی. موږ باید د بدن د اړتیا وړ ویټامینونو د خوړو له لارې ترلاسه کړو. ویټامین سي په کیوي، نارنج، مالټه او د غنچه یي کلم [کرم]، بروکلي او دلمه مرچو کې موندل کیږي. له بده مرغه سبزیجات د تودوخې پر وړانډې حساس دي نو له دې کبله د پخلي پر مهال باید له پامه کار واخیستل شي.

ویټامین سي داسي شی نه دی چې ووایو «ښه ده چې لږ خو باید ولرو»، بلکې دغه ویټامین د ډیر عمر لرونکو کسانو، ناروغانو او هغو کسانو له پاره چې غوښه نه خوري، ډیر مهم دی. ویټامین سي د ټولو انسانانو په بدن کې په یوه ډول عمل کوي او ارزښت یې هم په ټولو کې یو شان دی. ویټامن سي بدن ته انرژي نه ورکوي، بلکې د دفاعي سیستم د غښتلي کولو او د سلولونو د سوځیدو او جوړیدو په پروسه کې ډیر مهم نقش لوبوي.

انټي اوکسیډونه په خوړو کې مغذي مواد دي. ویټامین سي د یوه انټي اوکسیډونه په توګه، د اکسیجن د آزادو راډیکالونو زیانونه را ټیټوي. دغه راډیکالونه په بدن کې د سلولونو د جوړیدو او سوځیدو د طبیعي پروسې په پایله کې رامنځ ته کیږي. په دې ترتیب سره، د تنباکو په څیر عناصر په بدن کې په چټکۍ سره د اوکسیډیشن سبب ګرځي او په پایله کې یې آزاد راډیکالونه هم جوړیږي. دغه مسئله، په بدن کې ویټامین سي ته اړتیا ډیروي.

په ځمکني توتو یا سټرابیري کې شته ویټامین سي نه یوازې بدن د اکسیجن د آزادو راډیکالونو پر وړاندې خوندي ساتي، بلکې په دغه میوه کې موجود ویټامین سي په بدن کې د مختلفو انزایمونو لکه د پروتینونو د ترکیب له پاره یو اساسي فکتور شمیرل کیږي. نو کله چې زخمونه ژر نه رغیږي، ښايي دلیل یې په بدن کې د ویټامین سي کمښت وي.

د دې له پاره چې د انسان بدن د عفونتونو یا ناروغیو پر وړاندې ښه مبارزه وکړي، بدن ویټامین سي ته ضرورت لري. ویټامین سي د انټي اوکسیډانټ په توګه نه یوازې د سلولونو د ساتنې دنده لري، بلکې د عفونتونو پرمهال هم د بدن ساتنه کوي. دغه کار د دې سبب ګرځي چې دفاعي مهاجرې حجرې یا په اصطلاح نوتروفیلونه په بدن کې د عفونت سیمې ورتګ ته متحرکې شي او د میکروب پر وړاندې مبارزه وکړي.

د ویټامین سي شدید کمښت کولی شي چې د السکوربوت وژونکې ناروغۍ سبب وګرځي چې له کبله یې زخمونه یا ټپونه ژر ونه رغیږي. دغه ناروغي د پوست د شینوالي، د ویښتو او غاښونو د زیانمنیدو او همدا راز د مفصلونو د درد سبب هم ګرځي. ورځ کې د ۱۰ ملي ګرامه ویټامین سي مصرف د دغه ناروغۍ پر وړاندې د بدن د غښتلی کولو له پاره کفایت کوي. ویټامین سي همدا راز د زړه د ناروغیو، د وینې د لوړ فشار او د مغزي سکتې خطر هم کموي.

د مصرف کوونکو د محافظت د مرکز د معلوماتو پر اساس، د نارینه وو له پاره په ورځ کې ۱۱۰ملي ګرامه او د ښځو له پاره بیا ۹۵ ملي ګرامه ویټامین سي کفایت کوي. د اورګن د ایالتي پوهنتون څیړونکو د ډیر عمر کسانو ته په ورځ کې د ۴۰۰ ملي ګرامه ویټامین سي د مصرف سپارښتنه کړې ده. دغه اندازه ویټامین سي زیان نه لري او که چیرته په بدن کې یې کچه لوړه شي، د ادرار یا بولو له لارې بیرته دفع کیږي.