په افغانستان کي د تروريستي ډلي «اسلامي دولت» (داعش) وروستي انځورنه ښيي چي دوی څرنگه له کوچنيانو څخه د تروريستي هدفونو او تبليغاتو له پاره کار اخلي.

دغه انځورونه د اگست مياشتي پر اوله نېټه په کونړ ولايت کي اخيستل سوي دي. کونړ له پاکستان سره اوږده پوله لري او ويل کيږي چي هلته ډېر پاکستاني طالبان پټيږي.

د تروريستانو له خوا د کوچنيانو د روزني يوه برخه. تروريست خپل مخ پټوي خو کوچنيان چي روزي د هغوی مخونه نه پټوي.

تروريستي سازماان «اسلامي دولت» تر دې دمخه د يوې جغرافيايي نقشې په خپرولو سره حتی د افريکا او اروپا ځيني برخي په خپل «خلافت» کي شاملي گڼلي دي.

له کوچنيانو څخه د تروريستي هدفونو له پاره کار اخيستل د داعش پخوانی کار دئ. کوم انځورونه چي د دغي تروريستي ډلي له خوا له عراقه خپاره سوي، ښيي چي دوی څرنگه کوچنيان پر تروريستي بريدونو کي کاروي.

څه موده مخکي وسله والو طالبانو په افغانستان کي داعش ته گواښ وکړ، چي د افغانستان په «جهاد» کي مداخله نه کوي. په افغانستان کي ځيني طالبان له داعش سره يو ځای سوي دي.

پر کوچنيانو باندي هر ډول خبره ډېر ژر اغېزه کوي او په دې سره په اسانۍ سره سړی کولای سي هغوی «جهاد» ته تيار کړي. ځکه نو تروريستي ډلو لکه داعش د کوچنيانو روزلو ته مخکه کړې ده.

څه موده دمخه د افغانستان د ملي امنيت ادارې خبر ورکړ چي په دغه هيواد کي ئې د حافظ سعيد په نوم د داعش يو قوماندان له خپلو ۳۰ انډيوالانو سره په يوه هوايي يرغل کي وژل سوی دئ.

په دې وروستيو کي د وسله والو طالبانو څو قوماندانان له تروريستي ډلي اسلامي دولت سره يو ځای سول او د افغانستان په ختيځ کي دغه ډله نوره هم پياوړې سوه.

«اسلامي دولت» یا داعش له القاعدې څخه جلا شوې یوه تروریستي ډله بلل کیږي. داعش د سني مذهبه سخت دریځه نظریې پيروي کوي. په ۲۰۰۳ کال کې پر عراق د امریکا تر برید وروسته ابوبکر البغدادي د دغې ډلې بنسټ کیښود. دغه ډله په سوریې، عراق او نورو سیمو کې په اصطلاح «خلافت» رامنځته کول غواړي.

ویل کیږي چې داعش په اتلسو مختلفو هیوادونو کې فعاله دی. دغې ډلې د عراق او سوریې مختلفې برخې تر خپل کنترول لاندی راوستلې وې او خپل د عراق الرقه ښار یې په اصطلاح خپله پلازمېنه نومولې وه. د ۲۰۱۵ کال له جنورۍ میاشتې راهیسې دغه ډله په مختلفو سیمو کې له ماتې سره مخامخ شوې ده.

مختلفې ډلې د داعش پر وړاندې د جګړې په حال کې دي. د امریکا متحده ایالاتو په مشرۍ د پنځو هیوادونو پوځي ائتلاف د دغې ډلې پر جنګیالیو هوایې بریدونه کوي. په دغه اتحاد کې عربي هیوادونه هم شامل دي. روسیه هم د سوریې د ولسمشر په ملاتړ د داعش پر وړاندې هوایې عملیات ترسره کوي په داسې حال کې چې پلي ځواکونه د پيشمرګه و په ملاتړ په ځمکنیو عملیاتو بوخت دي.

دغه ډله په غیرقانوني توګه د تیل او ګازو د پلور له لارې ځان تمویلوي. په سوریه کې د تیلو درلودونکي یوه لویه سیمه اوس هم د دغې ډلې تر کنترول لاندی ده. خو د امریکا په مشرۍ ائتلاف د دغو هدفونو په نښه کولو مشغول دی. دغه ډله د چور او چپاول او قیمتي تاریخي آثارو د پلورلو له درکه هم پيسې ترلاسه کوي.

داعش د نړۍ په مختلفو برخو کې د بریدونو مسئولیت په غاړه اخیستې دی. دغې ډلې تر ټولو خونړی برید د عراق په پلازمېنه بغداد کې کړی وو چې په پایله کې یې لږ تر لږه ۲۰۰ تنه مړه او په سلګونو نور ټپیان شوي ول. داعش هڅه کوي داسې کسان هم بریدونو ته وهڅوي چې له دغې ډلې سره په مستقیم ډول هیڅ ډول ارتباط نه لري. په اروپا کې هم د یو شمیر بریدونو پړه پر داعش ور اچول کیږي.

دغه ډله د خپل ځواکمنتیا له پاره له مختلفو طریقو کار اخلي. د داعش جنګیالیو په سوریې او عراق کې چور او چپاول وکړ او ډیر شمیر لرغوني آثار یې ویجاړ او ولوټل، څو په دې توګه د دغه هیواد کلتور تباه او په راتلونکي کې د سیلانیانو د ورتګ څخه مخنیوي شوی وي. دغې ډلې د مختلفو مذهبي اقلیتونو ښځې د وینځو په توګه ونیولې او له ټولنیزو رسنیو څخه یې د خپلو تبلیغاتو له پاره استفاده وکړه.

د سوریې د شخړې له امله نږدې ۶ میلیونه خلک بې کوره شوي دي. په دوی کې ډیري خلکو په ګاونډیو هیوادونو لبنان، اردون او ترکیې کې پنا ترلاسه کړې. په سلګونه زره سوریایې مهاجر د یوه آرامه ژوند له پاره اروپا ته هم مهاجر شوي دي. همدارنګه د اټکلونو له مخې په عراق کې ۳ میلیونه انسانان په خپل هیواد کې در په دره شوي دي.

د روټرز خبرې آژانس د هغو ایرانې کردانو انځورونه خپاره کړي دي چې د داعش پر وړاندې یې وسلې پورته کړي دي.

په دغو انځورونو کې چې موصل ته نږدې د بعشیقه په سیمه کې اخیستل شوي ایرانۍ پیشمرګه کردانې لیدل کیږي.

د دغو ښځو پر مټو نښلول شوې نښان ښئ چې دوی د (PAK) یا کردستان د آزادۍ ګوند د ایرانۍ څانګې غړي دي.

دغه کردانې له داعش ترهګرې ډلې سره د جګړې په لومړۍ لیکه کې قرار لري.

آلمان د هغو لویډیځو هیوادونو له جملې څخه دی چې د داعش په مقابل کې د کردانو ملاتړ کوي.

عراقي پوځ او کردي ځواکونو په دې وروستیو اونیو کې د داعش له منګولو څخه د موصل ښار د بیرته نیولو عملیات پیل کړي دي.

کردي نجونې د موصل ښار د بیرته نولو له پاره د داعش سره په جګړه کې دي.

موصل چې په عراق کې د داعش یا «اسلامي دولت» ډلې تر ټولو لویه ورستۍ قرارګاه شمیرل کیږي، د ۲۰۱۴ کال په جون میاشت کې د دغې ډلې لاسو ته ولویده.

د موصل د عملیاتو رهبري د عراقي پوځ په غاړه ده. دغه عملیات د امریکا په مشرۍ ائتلاف هوایې ځواکونو په ملاتړ د دولتي سرتیرو، کردي پيشمرګه، سني، شعیه او عیسوي داوطلبانو له خوا په لاره اچول شوي.

د موصل په شاوخوا سیمو کې د «اسلامي دولت» ډلې ډیر شمیر مرکزونه له منځه تللي او ډیر شمیر سیمې آزادې شوي دي.

د موصل د نیولو له پاره له داعش سره په مقابله کې کردۍ نجونې.

په ۲۰۰۳ کال کې پر عراق د امریکا متحده ایالاتو تر برید وروسته د موصل د بیرته نیولو عملیات په دغه هیواد کې تر ټولو لوې پوځې عملیات شمیرل کیږي.

د موصل د بیرته نیولو په عملیاتو کې تر ۴۰۰۰ ډیرو پيشمرګه ځواکونو او تر ۳۰ زرو ډیرو عراقي پوځیانو برخه اخیستې.

اټکل کیږي چې د موصل په جګړه کې له ۳ څخه تر ۵ زرو پورې داعشیان ګډون لري. دغې ډلې د ښار په اطرافي سیمو کې خندق ایستلې او په یو شمیر سیمو کې یې په ځانګړي توګه ختیځ کې ماینونه ښخ کړي دي.

په موصل کې د یو میلیون او ۲۰۰ زرو څخه تر یونیم میلیونه پورې وګړې ژوند کوي. د ملګرو ملتونو مرسته روسونکي سازمانونه اټکل کوي چې د موصل د آزادولو عملیات به سلګونه زره خلک مهاجر او بې کوره کړي.

د کډوالو له پاره د ملګرو ملتونو عالي کمیساري وایې چې د موصل د نیولو له پاره د داعش پر وړاندې جګړه ممکن د یوه میلیون انسانانو د بې کوره کیدو سبب شي.

د موصل د آزادولو عملیات امکان لري په اونیو اونیو دوام وکړي.

د داعش له منګولو څخه د موصل ښار آزادول کیدای د سیمې خلکو ته ډیر مالي او ځاني تاوانونه ورسوي.