د روغتیا وزارت له پاره د طالبانو چارواکيو ویلي دي چې تېره میاشت په ټول افغانستان کې د میندو په ګډون ۲سوه زره ماشومان د خوارځواکۍ په ناروغۍ اخته شوي دي.
د دغه وزارت له پاره د طالبانو ویاند ډاکټر شرافت زمان امر وايي: «په اسد میاشت کې نږدې دوه لکه شیدې ورکوونکې میندې په منځنۍ او شدیدې خوارځواکۍ اخته شوي او دغه راز، په شدیدې او متوسطې خوارځواکۍ اخته میندې او ماشومانو درملنه شوې ده.»
نوموړي وویل، اوس په ټول افغانستان کې پر نورو روغتیايي مرکزونو سربېره پنځه سوه ګرځنډه ډلې جوړې شوي، چې په خوارځواکۍ د اخته کسانو درملنه کوي. ډاکټران وايي، خوارځواکي د بد اقتصادي حالت په جریان کې د سالم او ښو خوړو نه درلودلو له امله پیدا کېږي.
ملګري ملتونه وایي چې افغانستان کې ډیر خلک له لوږې سره مخامخ ديانځور: Ali Khara/REUTERS د ننګرهار ولایت په مرکزي روغتون کې د داخله ناروغیو متخصص ډاکټر عبدالوکیل عماد دویچه ویله ته وویل، که په ورځني ژوند کې سالم او انرژي لرونکي خواړه ونه خوړل شي له امله یې میندې او ماشومان په خوارځواکۍ اخته کېږي. نوموړي وویل، په دې وروستیو کې جلال اباد حوزوي روغتون ته ګڼ شمېر ماشومان او میندې وروړل کېږي، چې په خوارځواکۍ اخته شوي دي.
ډاکټر وکیل عماد وویل: «بېلابېل علتونه لري. ډېر یې ناوړه اقتصادي حالت دی، چې په دې کې ماشومان ډېر اخته کېږي. په لویانو کې هم خوارځواکي پیداکېږي. د مخنیوي لاره یې سالمه غذا او منظمه تداوي ده.»
يونيسف: خوارځواکي د اتو ميليونو ماشومانو ژوند ګواښي
نوموړي وویل، که چېرې په خوارځواکۍ د اخته کسانو پر وخت تشخیص او درملنه ونه شي، په اسانۍ سره په نورو ناروغیو اخته کېدای شي. د ننګرهار یو اوسېدونکي محمد جان، چې په خوارځواکۍ اخته کوچنی زوی یې جلال اباد حوزوي روغتون ته وړی دویچه ویله ته وویل: «موږ دومره وس نه لرو، چې ښه ډوډۍ پیدا کړو، ایله دومره کوو، چې شپې ورځې پرې سبا کوو او ډاکټران وايي، چې اولاد ته صحیح ډوډۍ ورکوئ.»
په میليونونو ماشومان له لوږي يا خوارځواکۍ زوريږي
له هغه وخته چې طالبان واک ته رسېدلي په افغانستان کې د خلکو اقتصادي حالت خراب شوی، د بې روزګارۍ او فقر کچه لوړه شوې او خلک په ورځني ژوند کې له سختو ستونزو سره مخ دي.
طالبان وايي تېره میاشت په ټول افغانستان کې د میندو په ګډون ۲سوه زره ماشومان د خوارځواکۍ په ناروغۍ اخته شوي دي.انځور: Hector Retamal/AFP/Getty Images ملګرو ملتونو ویلي دي چې دا مهال ۱۹ میلیونه افغانان له لوږې او بې وزلۍ سره مخ دي، چې له دې جملې شپږ اعشاریه شپږ میلیونه خلک بېړنیو خوراکي توکیو ته اړتیا لري. د بشري مرستو په چارو کې د ملګرو ملتونو د سرمنشي مرستیال مارټین ګریفټس ویلي، د بشري مرستو سربېره اړتیا ده چې د افغانستان بانکي سیستم پیاوړی شي.
نری رنځ څه ډول ناروغي ده؟
د روغتيا په برخه کې نری رنځ يا توبرکلوز په نړۍ کي يوه اساسي ستونزه ده. دا څه ډول ناروغي ده او تر ډيره په کومو هيوادونو کي سته؟ انځوريز راپور. انځور: picture-alliance/BSIP/C. James د دغي ناروغۍ عمومي نخښي دا دي چي له ټوخی سره خلط ملگری وي او په خلط کي لږ وينه هم وي، د سينې قفس يې درد کوي، ضعف باندي راځي، وزن بايلي، تبه يې کيږي او ريږدي او د خوب پرمهال خولې کوي. د نري رنځ ناروغي د هوا له لاري له يو کس څخه بل ته انتقالیږي.
انځور: picture-alliance/imageBROKER/F. Bachmeister کوم کسان په نري رنځ د اخته کېدو له خطر سره مخامخ وي؟ د خوراک کمښت يا خوارځواکي، خراب روغتيايي شرايط، رواني فشار، سختي ناروغۍ لکه اچ آی وي او ايدز يا حتی د شکري ناروغي هم د بدن د معافيت سيستم کمزوری کوي او په نري رنځ اخته کېدو ته لاري پرانيزي.
انځور: picture-alliance/dpa نری رنځ په کومو هيواونو کي ډير دی؟ د نري رنځ ناروغي په ټولو هيوادونو کي سته. د روغتيا نړیوال سازمان د کارپوهانو د ارزوني له مخي په دغي ناروغۍ د نوو اخته سوو کسانو۵۶سلنه يوازي په شپږو هيوادونو کي دي: هند، اندونيزيا، چين، نايجريا، فليپين او پاکستان. په يادي ناروغۍ د نوو اخته سوو ۱۰،۴ ميليونو کسانو له ډلي څخه په سلو کي ۴۵ يې په جنوبي آسيا او په سلو کي ۲۵ يې په افريقا کي دي.
انځور: DW/B. Das پر نری رنځ ناروغۍ د غلبې لار څه ده؟ د نري رنځ ناروغۍ له اپيدمۍ سره مبارزه او موثره شېوې واکسين او د ناروغۍ تشخيص او درملنه ده. په دې خاطر نو په ځانگړې توگه بيا د دغي ناروغۍ له پاره د واکسین په برخه کې ډيره پانگونه اړينه ده. د دغي ناروغۍ له پاره واکسين نژدې سل کاله مخکي جوړ سوی دی. له ۱۹۹۸م کال راهيسي د روبرت کوخ انستيتوت د دغه واکسين د کارولو توصيه نه کوي.
انځور: AFP/Getty Images/Rodger Bosch آيا د سل ناروغۍ درملنه کيدای سي؟ که د يوه انسان په بدن کي د پاتوژن باکتريا مقدار ډير وي نو د سل يا نري رنځ ناروغۍ درملنه يې ستونزمنه وي. پاتوژن هغه باکترياوي دي چي په دارو سره نه کنتروليږي. د دغو باکترياوو لرونکي کسان ځانگړي درملني ته اړتيا لري. دغه درملنه ۲۱ مياشتي دوام کوي او د دې مصرف د پرمختيا په درشل کي هيوادونو له پاره ډېر گران دی.
انځور: picture-alliance ملگرو ملتونو په ۲۰۱۵م کال کي اعلان وکړ چي موخه يې تر ۲۰۳۰م کاله پوري د نري رنځ ناروغۍ صفر کول دي. د روغتيا نړيوال سازمان بیا ويلي دي چي د نوي واکسين په راتگ سره کيدای سي تر ۲۰۳۵م کاله پوري دغه هدف ته ورسيږي.
انځور: picture-alliance/dpa/T. Schulze