په سويډن کي د سولي د څېړني انستيتيوت (SIPRI) په خپل وروستي رپوټ کي ويلي دي چي په ۲۰۲۳م کال کي په نړۍ کي د وسلو د ۱۰۰ سترو تولیدوونکو شرکتونو عاید مجموعاً ۶۳۲ میلیارده امریکايي ډالره ښودل سوی دی، چي دا د ۲۰۲۲م کال په پرتله ۴،۲ سلنه زیاتوالی ښيي.
د نوموړي رپوټ یوه لیکونکي شیاو لینګ، له دویچه ویلي سره په مرکه کي څرگنده کړه: «په ۲۰۲۳م کال کي تر ټولو مهم پرمختګ دا و چي په تیره بیا اروپايي او د امریکا متحده ایالاتو شرکتونه بلاخره په دې وتوانیدل چې د اوکراین د جګړې له امله مخ پر زیاتیدونکي تقاضا، په حقیقت کې د عایداتو په زیاتوالي واړوي. په ۲۰۲۲م کال کي موږ ولیدل چې ډېرو شرکتونو لا هم د کرونا وبا له امله په اکمالاتي ځنځیرونو کي رامنځته سوو میراثي ستونزو سره مبارزه کوله او د تولید په زیاتوالي کي یې ستونزې درلودې.»
روسیه: د پوځي لگښتونو زیاتوالی، لږشفافیت
په ۲۰۲۳م کال کي تر ټولو ستر زياتوالی د روسیې دفاعي شرکتونو ثبت کړی دی. د سیپري د څېړنو له مخې د هغوی عاید ۴۰ سلنه لوړ سوی دی.
وروسته له هغه چې پر اوکراین چټکه بریا چي تمه يې کیده رامنځته نه سوه، د دولتي فرمايشاتو سره سم توليدات زيات سول. په رپوټ کي راغلي دي چي توغندي ، جنگي الوتکي او ډرونونه ځیني وختونه په څو شیفته کاري سیستم کي تولید سول، ترڅو په جبهه کي د پام وړ مادي زیانونه جبران کړي.
د نړۍ د سترو ۱۰۰ دفاعي شرکتونو په منځ کي یوازینی اوکرایني شرکت د JSC په نوم د اوکراین دفاعي صنعت دی چي خپل عواید یې ۶۹ سلنه زیات کړي دي.
آلماني تولیدوونکي د ودې په حال کي دي
د اوکراین جگړې (له روسیې پرته) د اروپا د وسلو پر توليدونکو شرکتونو بېلابېلې اغیزې لرلي دي. ځینو هیوادونو لکه فرانسې او ایټاليا، په ښکاره ډول د خپلو عایداتو کمښت ثبت کړی دی. خو د آلماني شرکتونو عاید بیا برعکس ۷،۵ سلنه لوړ سوی دی.
په مجموعي ډول ۴ آلماني شرکتونه د نړۍ د وسلو په سلو سترو شرکتونو کي شاملیږي: راین میټال، تیسین کروپ، هیسولت او ډیهل. راین میټال، د یوه ستر آلماني شرکت په توگه په دغه نوملړ کي ۲۶ ځای لري او وې کولای سول خپل عایدات ۶ سلنې ته لوړ کړي. نوموړی شرکت د نورو ترڅنگ ۱۵۵ مليمتري د توپ ګولۍ، اتوماتیک هویتزر او زغره وال وسایط تولیدوي - هغه وسلې چې په اوکراین کې د جګړې له امله ورته تقاضا ډېره ده.
د جرمني د راین میټال په شرکت کی دوه تولید سوي ټانکونهانځور: Philipp Schulze/dpa/picture alliance اروپا له کمزورې ودې سره
د انفرادي کمپنيو پر ودې سربیره، اروپا په مجموع کي د نړۍ هغه سیمه وه چې د دفاعي سکتور په برخه کې یې تر ټولو ټیټه وده لرله - یعنی د ۲۰۲۲م کال په پرتله یوازې صفر اعشاریه ۲ سلنه زیاتوالی. دا هم د ټیټ تولید په ظرفیت او نسبتاً ټیټې دفاعي بودیجې پوري اړه درلوده.
د نړۍ د ۱۰۰ سترو دفاعي شرکتونو ليست اوس هم د سترو امریکايي شرکتونو، لاکهید مارتین او RTX چي پخوا Raytheon نومیده رهبري کیږي. هغوی دواړه په ۲۰۲۳م کال کي په عایداتو کي د لږ کمښت شاهدان ول.
د سیپري په حواله دا د ځانګړو اجزاوو یا اومو موادو له محدود موجودیت سره تړاو لري چې په هوانوردۍ او توغندیو په جوړولو کې ضروري دي. په دې کار کي تقاضا ستونزه نه ده، بلکي د اکمالاتو لړۍ. په عموي ډول، کوچنيو تولیدکونکو وکولای سول په ۲۰۲۳م کال کې د لویو شرکتونو په پرتله خپل تولید په چټکۍ سره لوړ کړي.
په ختیځه آسیا کي د وضعيت بدلون
په آسیا کې بیا، په ځانګړې توګه د سویلي کوریا او جاپان دفاعي شرکتونه په دې توانیدلي چې خپل په عوایدو کي د پام وړ زیاتوالی راولي - په سیمه کي د مخ پر زیاتیدونکي تاو تریخوالي پر وړاندي د غبرګون په توگه.
تر ټولو زياتي وسلې خرڅوونکي هيوادونه وپېژنئ
د (SIPRI) د تازه راپور له مخي په ۲۰۱۸ کال په نړيواله کچه او د چين په استثنی ۱۰۰ کمپنيو د ۴۲۰ ملياردو ډالرو په ارزښت وسلې او نظامي تجهيزات وپلورل. هيوادونه يې په لاندني انځوريز راپور کي وپېژنئ:
انځور: picture-alliance/dpa/D. Fischerد اوکراين هيواد UkrOboronProm شرکت په ۲۰۱۸ کال د ۱،۱ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه يو دی چي په ۲۰۱۸ کال يې زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د سينګاپور هيواد ST Engineering شرکت په ۲۰۱۸ کال د ۱،۵ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه يو دی چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د ترکيې هيواد آسېلسان او ترک ايروسپېس اندستريز شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۲،۸ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د سوېډن هيواد Saab شرکت په ۲۰۱۸ کال د ۳،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه يو دی چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې پلورلي دي.
د سويلي کوريا درو شرکتونو لکه هانوها، کوريا ايروسپېس او ليګ نېکس يو شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۵،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د هند هيواد درو شرکتونو لکه هندوستان ايروناوتکس، اندين آردننس او بهارت اليکترونيکس شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۵،۸ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د آلمان هيواد راين ميتال، کراوس مافای، تيوسن کروپ او هېنسولډټ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۸،۳ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د اسرائيل ايلبيت سيستم، سپېس اندستريز او رافايل شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۸،۶ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د جاپان هيواد ۶ بېلا بېلو شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۹،۹ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د ايتاليې هيواد ليوناردو او فينچانتيري شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۱۱ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
۵ مقام ـ د اروپايي هيوادونو مشترک شرکتونه
د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه د مختلفو اروپايي هيوادونو دوه مشترک شرکتونه لکه اېربس ګروپ او MBDA داسي دي چي په ۲۰۱۸ کال يې ۱۴،۳ مليارده ډالره ارزښت لرونکي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي او په دې توګه تر ټولو زيات نظامي تجهيزاتو پلورونکو څخه دي.
د فرانسې هيواد ۶ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۲۳،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د روسيې ۱۰ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۳۶،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
د بريتانيې ۱۰ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۳۷،۳ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
۱ مقام ـ د امريکا متحده ايالات
د امريکا متحده ايالاتو ۴۸ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۲۶۶ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ تر ټولو زياتي وسلې خرڅوونکي شرکتونه دي.
د چين په هکله اټکل کيږي چي د نړۍ له تر ټولو زياتو وسلو توليدوونکو هيوادونو څخه يو دی. خو د ۲۰۱۸ له پاره د سيپري په راپور کي د دغه هيواد د تجهيزاتي شرکتونو په تړاو شمېرې ځکه نه دي خپرې سوي، ځکه چي دغه هيواد يې مخفي ساتي.
د دغه مطلب معلومات د ۲۰۱۹ کال د دسمبر مياشتي په ۹مه نېټه په ستوکهولم کي د نړيوالې سولې د انستيتيوت SIPRI له پاڼي څخه اخيستل سوي دي. د انستيتيوت په ۱۹۶۶ کال د سوېډن د حکومت له خوا د يو بنسټ په توګه جوړ کړل سو. د دغه بنسټ د کارکوونکو شمېر د ۵۰ او ۶۰ تر منځ دی چي نيم مصارف يې د سوېډن حکومت تمويلوي. [ترتېب کوونکی: احمدولي اڅکزی]
جاپان له ۲۰۲۲م کال راهیسي په چټکۍ سره ځان داسي په وسلو سمبالوي چي د دوهمې نړیوالې جگړې له پای راهیسي یې ساری نه لیدل کیږي. د جنوبي کوریا د وسلو تولیدوونکي دا هدف ترلاسه کړ چي په اروپايي بازارونو کي هم خپله پښه داخله کړي. لکه څنگه چي د هیوندای روتیم کمپنۍ، پر پولند باندي جنگي ټانکونه وپلورل.
په چین کي، چیري چي په عمومي ډول اقتصادي وده کراره سوې ده، په ۲۰۲۳م کال کي د دفاعي شرکتونو عایدات فقط صفر اعشاریه ۷ سلنې ته لوړ سول. دا له ۲۰۱۹م کال راهیسي تر ټولو کښته وده ښيي. د شیاو لینگ، د اټکلونو له مخې به چینايي دفاعي صنعت د ودې په بهیر کي پاته وي. د هغه په خبره د چین د پوځ عصري کول د «چین د حکومت او شخصاً ولسمشر شي له پاره یو لومړیتوب» دی.
اسرائیل: د ایرون ډوم په نوم د توغنیدو دفاعي سیستمانځور: Amir Cohen/REUTERS د اسرائیل د تولیدوونکو له پاره د عاید ریکارډ
د وسلو له ۱۰۰ سترو تولیدونکو شرکتونو څخه شپږ یې په منځني ختیځ کي مستقر دي. د هغوی عاید په ۲۰۲۳م کال کي ۱۸ سلنې یعنی ۱۹،۶ میلیارده ډالرو ته لوړ سو. په غزې تراډه کي د جگړې له پیل سره د دریو اسرائیلي شرکتونو عاید د وسلو د تجارت له امله په مجموعي ډول د ۱۳،۶ میلیارډه ډالرو ریکارډ ته ورسید.
دا تر ټولو لوړ رقم وو چي تر اوسه پوري د اسرائیل د وسلو تولیدوونکي شرکتونو له خوا په ۱۰۰ سترو مخکښو تولیدونکو شرکتونو په ډله کي ثبت سوی دی. په دغو شرکتونو کي د اوسپني گنبد محافظتي ډال جوړونکي "Iron Dome" شامل دي، چې په اسرائیل کي د راکټي بریدونو مخه نیسي.
