کارپوهانو ځيني هغه عوامل په گوته کړي دي چې کیدای شي د انسان د عمر د کمښت سبب وگرځي. د الکولي مشروباتو استعمال، نیکوتين، سره کړې غوښه، همدارنگه ډېر وزن، هغه عوامل بلل کيږي چې له امله يې ۱۷ کاله عمر کميږي.

تجربو ثابته کړې ده چې ورزش د عمر په ډیریدو کې مرسته کوي. کارپوهان وایې هغه کسان چې د ورځې ۱۵ دقیقې ورزش کوي په اوسط ډول یې عمر ۳ کاله ډیریږي. البته تر۱۵ دقیقو ډیر ورزش بهتر دی. نړیوال روغتیایې سازمان (WHO) په اونۍ کې د ۲،۵ ساعته ورزش سپارښتنه کوي.

مدیترانه یې خواړه چې د سبزیجاتو، میوو، دانو، د زیتون غوړو او کبانو له غوښو څخه جوړ وي د روغتیا له پاره ډیر گټور دي. دا ډول خواړه تر ډیره د چاغښت، شکري ناروغۍ او ویني د فشار مخنیوی کوي.

په کافي اندازه خوب نه کول د انسان روغتیا ته زیان رسوي. په انسانانو کې د خوب اندازه توپیر لري. ښه خوب د دې سبب گرځي چې انسان ټوله ورځ جست او فعالیت ته تیار اوسي.

د الکولو تر اندازې ډېر استعمال د انسان روغتیا ته زیات رسوي.

کارپوهان وایې چې د سگریټو نه څکول کیدای شي د عمر په ډېرښت کې مرسته وکړي. که یو انسان په ۳۰ کلنۍ کې سگریټ پریږدي نو په اوسط ډول یې عمر۱۰ کاله ډیریږي.

څیړنو ښودلې ده چې د ښو دوستانو درلودل عمر زیاتوي.

یوناني څیړنو ثابته کړې ده چې هغه خلک چې په اونۍ کې دری واره د ورځې له خوا ډیر لنډ خوب یا په اصطلاح قیلوله کوي، ۳۷ سلنه د زړه په ناروغۍ له اخته کیدو څخه ژغورل کيږي.

د ارقامو له مخې متاهل نارینه تر مجرد نارینه وو اوږد عمر لري. داسي معلومیږي چې واده کول په مجموع کې د نارینه وو د عمر په اوږدوالي کې مثبت تماميږي. البته د ښځو د عمر پر اوږدوالي کوم تاثیر نه کوي.

د وزن کمښت تاسي د شکري، زړه او مغزې سکتې ناروغیو څخه تر یوې اندازې ژغوري. چاغښت په اوسط ډول ۳ کاله د انسان عمر کموي.

په امریکا کې څیړنو ثابته کړې ده :هغه کسان چې په منظم ډول کلیسا ته ځي او په مذهبي مراسمو کې گډون کوي تر هغو انسانانو ډیر عمر کوي چې کلیسا ته نه ځي. څیړونکي گومان کوي چې په یوه دیني ټولنه کې قوي ټولنیزي شبکې په دې برخه کې اغېزمني تماميږي.

هغه کسان چې له نورو سره کینه نه لري، د ښه روغتیا درلودونکي دي. خو هغه کسان چې تل عصبي وي د ویني فشار د لوړیدو او رواني ستونزو سره مخامخ کیږي.

هر کال په آلمان کې شاوخوا ۴۰۰۰ انسانان په ترافیکي پيښو کې مري. پر لويو لارو او سړکونو د کمربند تړل تر۵۰ سلنه پورې د مرگ خطر یا جدي زیان کموي. بایسکل او موټرسایکل چلونکي کولای شي په هلمیټ یا حفاظتي خولۍ سره تر ډیره ځان له خطره وژغوري.

دایمي شترس د انسان ژوند په خطر کي اچوي. شترس یا اندیښنه د ویني د لوړ فشار، د رگونو د بندیدو او زړه د حملې امکانات ډیروي. له شترس سره مقابله کولای شي تر ډیره بریده جسمي ستونزي حل کړئ. له شترس سره د مقابلې له پاره مختلف تمرینونه وکړئ.

هغه کسان چې په ډېر عمر کې ځانگړي بوختیاوي لري او په جدي توگه هغو ته پاملرنه کوي، هغوی نسبتاً اوږد عمر لري.

که د چا وزن زيات وي، نو ژر دې د کمښت هڅه وکړي. د دې له پاره وزرش او صحي خواړه اړين دي. ورزش نه يوازې د بدن وازګه ويلي کوي، بلکې د وينې د جريان ترڅنګ ميتابوليزم هم ښه کوي.

ځيني څېړونو ښوولې ده چې ترکاري، سلاد او د بوټو غوړ د وينو پر رګونو مثبت اغېز کوي. څومره چې يو سړی د فلج کيدو يا د زړه له مرضونو څخه خوندي وي، په هماغه اندازه یې په الزايمر د اخته کيدو خطر هم کم وي.

ځان ته حرکت ورکول او په منظم ډول وزرش کول له ډيرو ناروغيو څخه د انسان په ساتنه کې مرسته کوي چې د وينې فشار، شکر او فالج پکښې تر ټولو مخکې دي. په دې توګه وزرش د الزايمر پر وړاندي هم يوه ډيره ښه وسله ده. له وزرش سره د دماغ د تمرکز وړتيا زياتيږي او حافظه ښه کيږي.

اوس له سګریټو ځان خلاصول د تير په پرتله ډير آسان شوي دي. په لويديځ کې په تقريباً ټولو عامه ځايونو کې د سګريټو پر څکلو په بندیز سره په سګريټو د اخته کيدونکو په شمير کې کمښت راغلی دی. په سګريټو کې د نيکوټين په نوم زهرجن مواد شتون لري. دغه مواد د وينې پر جريان هم ډيره ناوړه اغیز کوي.

د نکوتينو په څير الکول هم پر اعصابو ډير ناوړه اغیز کوي. په دې اړه تر سره شوې ټولي څيړنې ښيي چې د الکولو په زياته اندازه څکل پر دماغو نيخ په نيخ اغيز کوي.

هر ډول فکري مصروفيت دماغ متحرک ساتي. د کتابونو لوستل، د شيانو ياد ساتل او يا نوري ذهني لوبې ډيري مهمې بلل شوي. خو ټولنیز تماسونه او له نورو سره ناسته ولاړه هم پر دماغ ډير مثبت اغیز کوي.

ويل کيږي چې موسيقي، له خلکو سره ليده کاته او نڅا انسان ځوان او روغ ساتي. د رقص او موسيقۍ په محفلونو کې په منظم ډول برخه اخيستنه د الزايمر تر ټولو ښه درمل دي. خو له دې ناروغۍ څخه د ساتل کيدو تضمين هيڅوک هم نه شي کولای او نه هم تر اوسه د دې علاج شته.