د امريکا متحدو ايالاتو په خپله دې تر ټولو اوږده جگړه کې تر ۲۴۰۰ زيات عسکر له لاسه ورکړي او د پوځ څخه نيولې بيا د سړکونو، پلونو او بريښنا د توليد تر دستگاو د جوړولو پورې پر ټولو برخو یې تر ۹۰۰ ميلياردو ډالرو زياتې پېسې مصرف کړي دي.
تر اوسه درې امريکايي ولسمشرانو په افغانستان کې د سولې د راوستو ژمنه وکړه او په دې موخه یې له بيلا بيلو لارو چارو کار واخيست. خو دې هر څه هيڅ نتيجه ور نه کړه. تر څو کلونو جگړې او په پايله کې یې د نااميدۍ وروسته اوس په افغانستان کې د توطېې نظريې مخ پر خپريدو دي چې له دې څخه یې يوه دا ده چې امريکا په يوه اوږده جگړه کې ښکيل شوي نه ده بلکه د جګړه اوږدول یې اصلي طرحه وه.
د افغانستان د سولې عالي شورا يو غړی محمد اسماعيل قاسمیار، تعجب کوي چې څرنگه امريکا او ناټو ځواکونو چې په يو وخت کې یې په افغانستان کې ۱۵۰ زره عسکر درلودل او په سونه زره افغان عسکر هم ور سره مل ول، ونه شو کړای څو زره طالبان له پښو وغورځوي. هغه وايي: «يا خو دوی نه غوښتل دا کار وکړي او يا یې له وسې پوره نه وو.»
نوموړی داسې شک څرگندوي چې امريکا او متحد یې پاکستان په عمده ډول په افغانستان کې د گډوډۍ په رامنځته کولو سره غواړي د خپل ځواکونو د دايمي حضور له پاره لاره هواره کړي څو افغانستان د ايران، روسیې او چين د څارنې له پاره د یوه سنگر په توگه وکارول شي. قاسميار وايي: «دوی ټولو موږ ته دوزخ جوړ کړی نه جنت.»
ډيري افغانان په دې نظر دي چې امريکا په افغانستان کې له لومړي سره د جګړې دغځولو پلان درلودانځور: picture-alliance/AA/H. Sabawoon
فاسد حکومت
د افغانستان پخوانی ولسمشر حامد کرزي، په يوه تازه مرکه کې وويل: «په ۲۰۰۱ م کال کې افغانانو د زړه له تله د امريکا متحده ايالاتو او نړيوالې ټولنې له راتگه ملاتړ وکړ.»
هغه زياته کړه: «يو څو کاله هر څه په ښه توگه پرمخ ولاړل خو بيا موږ وليدل چې يا خو امريکايانو خپله تگلاره بدله کړه او يا یې نه غوښتل نور د افغانانو نظر ته غوږ کيږدي او د هغوی شرایط په نظر کې ونيسي.»
کرزی د امريکايانو سسته او دوامداره جگړه د دوی د ناکامۍ علت بولي او وايي چې دوی په پاکستان کې د وسله والو د خوندي پټنځایونو په ختمولو ونه توانيدل. نوموړی همدا راز امريکايان د افغانانو د کورونو او کليو په بمبارولو او د چاپو او د شپې له خوا په عملياتو کې د افغانانو په نيولو تورنوي.
نور بيا د حامد کرزي په مشرۍ هغه حکومت چې د فساد او اختلاس له کبله بدنام وو او تر يوې لسیزې یې زيات دوام وکړ، د دې ناخوال وضعيت له پاره گرم بولي او په پراخه کچه ورته د امريکا متحده ايالاتو د مداخلې د يوې بلې ترخې ميوې په سترگه کتل کيږي.
د کابل په زاړه ښار کې يو مزدوکار حاجي اکرم، چې هڅه کوي د خپلې کورنۍ له پاره نفقه برابره کړي، وايي: «ټولې پېسې چې دې ملک ته راغلي د ځواکمنو او زور واکو جيبونو ته لويدلي دي. بې وزلو ته ترې هيڅ نه دي رسيدلي.»
هغه زياته کړه: «بهرنيانو موږ ته هيڅ خیر نه دی رسولی. دوی بايد ووځي.»
يوازې افغانان دا خبره نه کوي. د افغانستان د بيارغونې د څار ادارې مشر جان ساپکو، هم په اوهايو کې د روانې مياشت په سر کې په خپله وينا کې پر امريکا متحده ايالاتو سختې نيوکې وکړې. نوموړي دې ته اشاره وکړه چې امريکا د افغانستان د بيارغونې په موخه ۱۳۲ میليارده ډالر مصرف کړي، دا پيسې د هغه زياتي دي چې امريکا د دويمې نړيوالې جگړې وروسته د اروپا په ختیځ کې لگولې وې. نور۷۵۰ ميليارده ډالر پر پوځي عملياتو لگول شوي او امريکا په کال کې د افغانستان د امنيتي ځواکونو له پاره څلور میليارده ډالر ځانگړي کړي دي.
هر څه بې نتيجې ول؟
د افغانستان د بيارغونې د څار ادارې مشر جان ساپکو په خپل خبرو کې زياته کړه: «آن د امريکا او ائتلافي ځواکونو تر ۱۷ کلونو هلو ځلو او بې ساري مالي مرستې وروسته هم افغانستان د نړۍ د بې وزلو هیوادونو څخه دی، تعليم پکښې کم دی او د نړۍ د فاسدو هيوادونو په کتار کې شميرل کيږي.»
هغه زياته کړه: «دا همدا راز يو له هغو هیوادونو څخه دی چې روز زياتی پکښې خپل اوج ته رسیدلې.»
حامد الله د کابل سيند پر غاړه د ښار په منځ کې خارجي جامې پلوري. نوموړی د طالبانو له واکه د گوښه کيدو د ورځو خوښي را په يادوی. طالبانو د ده عکاسخانه تړلې وه. هغه وايي: «د طالبانو د راپرځول کيدو وورسته موږ هيله لرله چې هر څه به ښه شي خو برعکس، وضيعت د يوې ورځې څخه بلې ته خرابيده.»
هغه وايي: «څرنگه د امريکا په څير يو ستر ځواک نه شي کولی د طالبانو مخه ونيسي؟ دا پوښتنه هر افغان کوي.»
زموږ له آرشيف څخه:
افغانستان: ژوند په جګړه کي
د ايراني عکاس مجيد سعيدي عکسونه ښيي چي په افغانستان کي پر خلکو باندي څه تير سوي دي. په دغو عکسونو کي هرڅه له ورايه ښکاري، په ځانگړې توگه څېرو کي.
انځور: Majid Saeedi
د نانځکي پر ځای مصنوعي اعضا
د پلازمېني کابل په سويل کي دوې کوچنۍ انجوني د نانځکو پر ځای له مصنوعي لاس سره بازۍ کوي. دغه په ايران کي د رالوی سوي عکاس مجد سعيدي له خوا د اخيستل سوو انځورونو څخه يو دی.
انځور: Majid Saeedi
بهترين عکاس
مجيد سعيدي ۱۶ کلن وو چي په عکس اخيستلو يې پېل وکړ. د هغه د انځور اخيستلو مقصد د خبرونو تر شا د هغو کسانو ژوند ښوول دی چي زياتره وخت د سختو کړاؤنو سره مخامخ سوي وي. سعيدي د خپل هنر په برخه کي يو شمېر جايزې تر لاسه کړي دي. په دغو کي نوموړي د ۲۰۱۳ کال د «ورلډ پريس فوټو اېوارډ» په سياليو کي د افغانستان د انځورونو په برخه کي دوهم مقام تر لاسه کړ.
انځور: Majid Saeedi
د اظهاراتو ډکي ماشومي څېرې
د افغانستان د انځورونو په يوه بشپړه لړۍ کي ماشومان انځور سوي دي. د بېلګي په توګه په دغه انځور کي يو افغان کوچنی ښوول کيږي چي د ماين په چاودنه کي يې خپل دواړه بازوګان له لاسه ورکړي دي.
انځور: Majid Saeedi
ښکاره ټپونه
نه يوازي خلک، د هغوی د څهرې يا د درېدو اظهارات د افغانستان د جګړې داستان بيانوي. بلکي زياتي ودانۍ هم د دغه هيواد د جګړې کيسې کوي. په دغو کي ګڼ شمېر تر بنياده بوري نړېدلي ودانۍ شاملي دي.
انځور: Majid Saeedi
مخ په مخ متضاد
د ښکلي منظرې په مينځ کي د جګړې د ټپونو انځور: د وېرونکي او زړه وړونکي تر منځ د اختلاف او د هغوی مخامخ کېدل د مجد سعيدي د هنري کار يوه موضوع ده.
انځور: Majid Saeedi
بل ته اړ ماشومان
په افغانستان کي د مخدره موادو معتادي يوه لويه ستونزه ده. په دغه هيواد کي د نړۍ ۹۰ فيصده کوکنار کرل کيږي. له همدې کبله په دغه هيواد کي د معتادينو شمېر هم ډېر دی. په دقيقه توګه داسي شمېرې نسته چي په افغانستان کي د ماشوم معتادينو شمېر وښيي. خو د ملګرو ملتونو د اټکل له مخي په دغه هيواد کي تر ۳۰۰۰۰۰ پوري کمکي ځوانان او کوچنيان معتاد دي.
انځور: Majid Saeedi
د پوليسو مارش
د سهار وختي نظامي تمرينونه: د کابل د پوليسو په اکاډمۍ کي پوليس په قطار ولاړ دي. آلمان له لسو کالو راهيسي د افغان پوليسو په روزنه کي مرسته کوي. د دغه کار موخه تر ۲۰۱۴ کال پوري و قانوني دولتدارۍ ته د ژمنو پوليسو په ډګر کي د افغانستان خودکفا کول دي. په دې هکله شکونه موجود دي چي دغه موخه پوره سوې ده.
انځور: Majid Saeedi
افغاني ښوونه
دغه هلک د درد څخه په ډکه څېره له خپل ديني ښوونکي څخه جزا ويني. په افغانستان کي د ښووني او روزني يو پياوړی نظام موجود نه دی. زيات کوچنيان يا خو له سره ښوونځي ته نه ځي او يا د خپلي کورنۍ له پاره د پيسو پيدا کولو په ترڅ کي ډېر ژر له مکتب څخه وځي.
انځور: Majid Saeedi
له تعليمه بې برخي
له ۱۹۷۹ کال راهيسي رواني جګړې د افغانستان پر تعليمي نظام سختي منفي اغېزې کړي دي. د ۲۰۱۱ کال په دوبي کي د آلمان حکومت د افغانستان په هکله وېرونکي شمېري خپرې کړې. د دغو له مخي په افغانسان کي ۷۲ فيصده نارينه او ۹۳ فيصده ښځي له ښوونځي څخه د فراغت بری ليک نه لري. په ټوليزه توګه د بې سواده افغانانو شمېره تر ۷۰ سلنه لوړه ياده سوې ده.
انځور: Majid Saeedi
برقعه او باربي نانځکه
له افغان ښځو سره مرسته: د ماليزيا د يوې غېر دولتي مؤسسې په ورکشاپ کي و افغانو ښځو ته د نانځکو جوړولو روزنه ورکول کيږي. د دغه کورس په هره دوره کي ۸۰ ښځي په دې هيله برخه اخلي چي يو وخت به خپل د ژوند له پاره پخپله روزګار برابر کړي.
انځور: Majid Saeedi
غچ د بن لادن له پاره
په کندهار کي د وسله والو طالبانو تر يو بريد وروسته د ژوبل سوو حال. د ۲۰۱۳ کال د می مياشتي په دغه بريد کي څلور انسانان ووژل سول او ۳۶ نور ټپيان سول.
انځور: Majid Saeedi
د بندي ښکلا ارمان
وزن پورته کوونکی يو افغان ورزشکار تر سيالۍ وروسته. دغه ورزش په افغانستان کي زيات مينه وال لري.
انځور: Majid Saeedi
حاصلات په خرابو کي
پر افغانستان باندي د پخواني شوروي اتحاد له يرغل څخه نيولې بيا د ايساف تر ماموريت پوري د ۳۰ کالو جګړې د افغانستان پر مځکه نخښي پرې ايښي دي. داسي نخښي چي افغانان هره ورځ ورسره مخامخ کيږي او پکښي ژوند کوي. د بېلګي په توګه دغه کښتګر خپل حاصلات د شوروي د يرغل د وختو پر يو زره پوښ باروي.
انځور: Majid Saeedi
لازمي مضمون قرآن
د افغانستان په سويلي ولايت کندهار کي د مدرسې شاګردان د قرآن د زدکړي پر وخت.
انځور: Majid Saeedi
محبوبه ننداره
په عامه محضر کي د حيواناتو جنګول د افغانستان په ټولنه کي زړه سابقه لري. په ټول هيواد کي د ګڼ شمېر تماشه چيانو په مخکي د بېلګي په توګه د چرګانو او يا لکه په دغه انځور کي د سپيانو جنګول تر سره کيږي.