د غزې تړاډي په جنوبي سیمه رفاه کي د اسرائیلي يرغلونو په ترڅ کي د وژل شویو کسانو خپلوان او دوستان د خپلو عزیزانو پر مرگ ژاړي. د اسرائیلي ټانکونو پر مرمیو سربیره د دغه هیواد د هوايي ځواک له خوا هم د حماس پر مرکزونو بمبار روان دی.

د غزې ټول نظام د پرله پسي يرغلونو له امله کډوډ شوی دی. د غزې په ۷۰ سلنه برخه کي بریښنا نشته او د پاکو اوبو د نشتوالي له امله وضعیت ورځ تر بلي خرابیږي. د غزې بې وسه خلکو ته یوازي دا چي د خپلو عزیزانو پر مرگ ویر وکړي بله هیڅ لاره پاته نه ده.

د اسرائیلي بریدونو له امله د غزې په شمال کي ډير خلک د خپلو کورونو پرېښوولو ته اړ شوي دي. ډیرو ښځو او ماشومانو د ملگرو ملتونو له خوا جوړ شویو مرکزونو او یا هم ښوونځیو ته پناه وړې ده.

یو فلسطینی کوچنی چې د خپل کور یو څه پاته شوی سامان ورسره دی، د یوې داسي ودانۍ تر څنگ تیريږي چې د پولیسو په خبره د اسرائیلو د هوايي يرغلونو په نتیجه کې ویجاړ شوی دی.

له غزې تراډي سره نژدې د اسرائیلو له سرحد څخه د توپونو ۱۵۵ ملي متري مرمۍ په غزه کې د حماس جنگیالانو پر مرکزونو باندي توغول کیږي. اسرائیل وايي چي دوی د دې ترمخه لا فلسطینیانو ته خبرداری ورکړی وو چي د غزې له شمالي برخو څخه ووځي، په داسې حال کي چي فلسطینیان بیا وايي چي د غزې هیڅ یوه سیمه له اسرائيلي يرغلونو څخه خوندي پاته نه ده.

اسرائیلي ټانکونه د غزې په شمالي برخه کي مصروف ښکاري. په غزه کي د ځمکنیو بریدونو په پيلیدو سره اسرائیل وايي چي دوی غواړي یوازي هغه تونلونه په نخښه کړي چې د حماس جنگیالي پکښې پټیږي او له دې لاري ځانونه د اسرائیلو خاوري ته رسوي.

یوه فلسطینۍ د خپل یو عزیز د ویجاړ شوي کور تر څنگ ناسته ده او ویر کوي. پولیس وايي چې د خان یونس د کډوالو کمپ ته نژدې دغه کور اسرائیلي توغندیو ویجاړ کړی دی.

یو فلسطینې کارپوه د خپل ویجاړ شوې کور له خاورو څخه د یوې کوربچې د را ايستلو هڅه کوي. دا کور د غزې په جنوبي برخه خان یونس کې موقعیت لري. د دوو اونیو راهیسې د اسرائیلو په برید کې د کمښت هیڅ څرک نه لیدل کیږي.

د غزې په ختیځ کي د«شجائیه»سیمي اوسیدونکو له پاره د یکشنې ورځ(د جولای ۲۰) ډیره خونړۍ ورځ وه. په دغه ورځ د اسرائیلو له خوا تر ډیرو سختو بریدونو وروسته پر سړکونو هر لور ته د مړو جسدونه پراته ول. د سختو فيرونو له امله امبولانسونو هم نه وشوای کولای چې د خلکو مرستي ته ور ورسيږي.

د دوو اونیو پرله پسې عملیاتو په ترڅ کې د غزې تراډې ډیري سیمي په کڼوالو بندلي شوي دي. د دغو بریدونو په ترڅ کې تر ټولو ډیر مالي او ځاني زیان عام خلکو ته اووښتی دی.

په غزه کي نوې جگړه د درو تنو اسرائيلي او يوه فلسطيني ځوان په وژنه پيل سوه. اسرائيلو اعلان کړی دی چي په غزه کي مځکني عمليات يې د حماس ډلي د تونلونو د له منځه وړلو له پاره پيل کړي دي. په غزه کي کشف سوو تونلونو امنيتي کارپوهان حيران کړي دي.

په غزه کي د فلسطينيانو له نظره دغه تونلونه د دوی له پاره د يوه شاهرگ په توگه حياتي دي. خو اسرائيليان بيا دغه تونلونه د وسلو د قاچاق لاره بولي. په غزه کي د تونلونو دقيق شمېر معلوم نه دی، خو هغه څه چي معلوم دي هغه دا دي چي د غزه د اړتيا ډيره برخه د دغو تونلونو له لاري پوره کيږي.

په غزه کي نزدې يو ميليون وو ۸۰۰ زره فلسطينيان ژوند کوي، چي د اسرائيلو له خوا د پوځي ديوالونو، اغزنو سيمانو او کانگريټي ديوالونو په مرسته کلابند سوي دي. د فلسطينيانو د وتلو يوازنۍ لار د مصر په سرحد کي د رفح لاره وه چي دغه لار هم په ۲۰۰۷ کال د حماس له خوا د غزې تر نيولو وروسته بنده سوه.

د رفح سرحد تر بندېدو وروسته له دباندي سره د غزې اوسېدونکو له پاره د ارتباط يوازنۍ لار دغه تونلونه دي، د دغو تونلونو په جوړولو کي ډيرو کارگرانو خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.

د دغو تونلونو خولې په مخفي ځايونو او کورونو کي راخلاصي دي. هغه څوک چي غواړي له دغو تونلونو څخه گټه واخلي بايد پيسې ورکړي.

په غزې تراډه کي تر اوسه پوري څو واري جنگونه سوي دي. په غزه کي ورانی د دې سبب سوی دي چي د دغو تلونو له لاري نه يوازي د ورځنيو اړتياوو مواد، بلکي ساختماني مواد هم ولېږدول سي.

په غزه کي تونلونه له نزدې ۳۰ کلونو راهيسي فعال دي. په ۱۹۸۲ کال کي د مصر او اسرائيلو ترمنځ تر سولي وروسته د رفح ښار ووېشل سو. اوس رفح نيمي يې په مصر او نيم يې په غزه کي ده. له هغه وخته ارتباطی تونلونه فعال دي.

د غزې په تونلونو کي د وخت په تيرېدو سره د برق او تليفون امکانات ډېر سوي دي. دغه تونلونه نه يوازي د موادو د قاچاق له پاره کارول کيږي بلکي د اسرائيلو د عملياتو پر وخت د پټېدو ځايونه هم دي.

يوازي اسرائيل د تونلونو د ويجاړولو په تلاښ کي نه دی. مصر هم په خپله خوا کي له کلونو راهيسي د دغو تونلونو د نابودۍ تلاښونه کوي. د مصر له خوا د تونلونو ورانول حتی د مرسي په وخت کي چي له حماس سره نژدې اړيکي لري هم روان ول.

د رفح د تونلونو ترڅنگ چي د قاچاق له پاره کارول کيږي، حماس د «عملياتو» نغمونه هم کښلي دي. دغه نغمونه د اسرائيلو خاوري ته ور وتلي دي او له هغو څخه د پوځي عملياتو پر مهال کار اخلي. په ۲۰۰۴ کال کي حماس ډلي دغه انځور له دغو چاودېدونکو موادو سره خپور کړ چي په يوه نغم کي وچاودل، په دغه چاودنه کي د اسرائيلو ۵ عسکر ووژل سول او لس نور سخت ټپيان سول.

نوو کشف سوو تونلونو وښوول چي ډېر په پرمختلي سيستم سره جوړ سوي دي. په دغه انځور کي په يوه کشف سوي تونل کي د اسرائيلو د دفاع وزير موشه جعلون، ښکاري.

په دې وروستيو ورځو کي پر اسرائيلو باندي له دغو تونلونو څخه شپږ حملې ترسره سوي دي. په دغو يرغلونو کي د اسرائيلو ۱۱ عسکر او د حماس ۲۰ تنه جنگياليان وژل سوي دي.

د اسرائيلو پوځ تر سه شنبې ورځي پوري ۴۵ تونلونه کشف کړي دي. له سپوږمکۍ څخه اخستل سوي انځورنه د تقريباً ۶۰ تونلونو اټکل کوي. دغه تونلونه نزدې پنځلس متره ژور کېندل سوي دي. د عملياتو په موخه جوړ سوي تونلونه د هواکښۍ سيستم هم لري او په ځينو تونلونو کي تر ۷۰ دالانونو او فرعي تونلونو پوري کشف سوي دي.

د اسرائيلو پوځ په دغو تونلونو کي د اسرائيلي پوځ يونيفورم، د بې هوښۍ درمل، تناونه او پلسترونه موندلي دي. داسي ښکاري چي د حماس جنگيالي تر عملياتو وروسته دلته د څو ورځو له پاره پټه پاتېدل.

هغه څه چي د اسرائيلو پوځ يې حيران کړی دی، دا دی چي دوی تر اوسه پوري له دغه شان تونلونو څخه بې خبره ول.

د اسرائيلو لومړي وزير بنيامين نتانياهو ويلي دي چي په غزه کي به تر هغه وخته پوري پوځي عمليات روان وي، څو ټول تونلونه تخريب سوي نه وي. خو کار پوهان په دې اند دي چي د عملياتو تر ختمېدو وروسته به د دغه شان تونلونو په کېندلو بيا پيل وسي.