فيلان ولي په پښو اورېدلای او د ژبو تر منځ فرق کولای سي؟
۱۴۰۱ شهریور ۲۰, یکشنبه
فيل د مځکي پر وچه ژوند کوونکی تر ټولو لوی مماليه يا تي لرونکی حيوان دی. دغه حيوان په لوړه اندازه ښه حافظه لري او د نارينه، ښځي او ماشوم د ږغ تر منځ فرق کولای سي.
اعلان
د فيلانو يا هاتيانو په هکله فکر کيږي چي هغوی په جسد ډېر لوی خو په خلق کي ډېر آرام دي. دغه حيوان په آسيا او افريقا کي موندل کيږي او د مځکي پر وچه تر ټولو لوی تي لرونکی حيوان دی. د دغه حیوان له پښو څخه نيولې بيا يې تر لوی بدن او پېچلي دماغ پوري ځانګړتياوي داسي دي، چي په هغو سيمو کي ورته په ژوند کولو کي آساني رامنځته کوي، چيري چي دغه حيوان پيدا کيږي.
دا چي دغه حيوان د خپل زيات وزن باوجوده ډېر اوږده مزلونه وهلای سي، يوه وجه يې د پښو يا پنجو ځانګړی جوړښت دی. د هغه په پښو کي د چربۍ يا غوړو څو کلکي سطحي موجوده دي. د پښې جوړښت يې داسي دی چي د بدن ټول وزن يې صرف پر پښو نه لويږي بلکه د بدن پر نورو برخو يې هم زور تقسيم کيږي.
تحقيق کوونکو د کينيا هيواد په امبوسيلي نيشنل پارک کي و ځنګلي فيلانو ته بېلا بېل ثبت سوي ږغونه واورول چي د هغوی غبرګون وڅارلای سي. محققينو غوښتل وګوري چي ايا فيلان دفاعي حالت خپلوي که څنګه. په دې ترڅ کي فيلانو ته د ځايي مسايي او کمبا په نوم قبيلو د خلکو ثبت سوي آوازونه واورول سول. فيلانو د مسايي نارينه ؤ پر ږغونو سخت غبرګون وښود. وجه يې دا وه چي د مسايي قبيلو نارينه ؤ په څو مواردو کي فيلان وژلي ول. خو کله چي فيلانو ته د همدغي قبيلې د ښځينه ؤ او ځوانو هلکانو ږغونه واورول سول، نو فيلان آرام پاته سول ځکه چي له مېرمنو او له ځوانانو څخه و فيلانو ته ګواښ نه ؤ پېښ سوی.
فيل هېره نه لري
دا چي فيلان د بيلو انساني ژبو تر منځ فرق کولای سي، دا پر دې هم دلالت کوي چي فيلان يوه ډېره ښه حافظه لري. د فيل دماغ نه يوازي پر مځکه د موجودو نورو ټولو تي لرونکو حيواناتو څخه په حجم کي لوی دی، بلکه پکښي تر انسانانو زيات پيراميډل عصبي نويرونونه هم شته دي. دغه نيورونز په پوهه او فکر د کارونو کولو لپاره مهم بلل کيږي. يعني فيلان کولای سي چي د دغو له کبله ښه حافظه ولري. فيلان و اوبو ته له بيلو لارو څخه هغه تر ټولو لنډه لاره پياد ساتلای سي، که حتی فاصله يې تر ۵۰ کلومترو څخه لا هم زیاته وي.
فيلان په ځانګړې توګه په آسيا کي د ګواښ سره مخامخ دي. په دغه ستره وچه کي د فيلانو شمېر په تيرو ۷۵ کالو کي تقريبا نيمايي ته راکم سوی دی. د فيلانو د شمېر کمېدلو يوه لويه وجه د انسانانو له خوا د هغوی په ځنګلي سيمو کي مداخله ده. په افريقا کي د فيلانو غير قانوني ښکار هم يوه لويه ستونزه ده.
بېټريس کرسټوفارو/ا.ا./ن.ص.
حیوانات د اوریدو خارق العاده صلاحیت لري
انسان د تکامل په سفر کې خپل د اوریدو حس یو څه له لاسه ورکړی دی. مونږ نه شو کولی د فیلانو په څیر د ټیټې فریکونسۍ او یا هم د ماښام ښاپیرکانو په څیر د لوړې فریکونسۍ غږونه واورو، خو مونږ خپل د اوریدو حس بهتره کول زده کړي دي.
انځور: AP Photo/Guinness World Records
د سوئې یا خرګوش د غوږونو حرکت
سوی ۲۷۰ درجې د خپلو غوږونو په تاوولو سره د اوریدو ښه صلاحیت لري. د غږونو حرکت له ښکار کیدو څخه د دوی په ژغورنه کې مرسته کوي. که د سوی دواړه غوږونه ولاړ وي، نو دا په دې معنا ده چې هغه په ډیر دقت سره اوري. که دواړه غوږونه پر شا پراته وي، نو دا د سکون او آرام علامه ده او په عین حالت کې مخالف لورو ته د غوږونو په اصطلاح نیغول د ویرې او خطر نښه ده.
انځور: picture-alliance/dpa/P. Pleul
سپي او پيشوګانې غږونو ته ډیر متوجه وي
داسې ډیرغږونه دي چې انسانان یي نه احساسوي، خو سپي یې اوري. همدا دلیل دی چې ستاسې سپی په داسې یو وخت کې هم غبرګون ښکاره کوي، چې تاسې ته هیڅ هم نه ښکاري. سپي حتی د خپل خاوند او نورو د قدمونو په چاپ کې هم فرق کولی شي. خو پيشوګانې بیا د اوریدو په برخه کې تر سپو هم حساسې دي. سپي د غوږونو ۱۸ او پيشوګانې ۳۰ پټۍ یا مخصوصې عضلې لري. پيشوګانې خپل غوږونه تر ۱۸۰ درجې پورې تاوولی شي.
انځور: picture-alliance/dpa/P. Faber
ښاپیرکان د اوریدو له پاره له مافوق الصوت امواجو څخه استفاده کوي
دا له خپلې خولې څخه الټراسونډ یا مافوق الصوت (د غږ له سرعت څخه تیز) موجونه وباسي چې بیرته ورته راګرځي. په دې توګه ښاپیرکان د یو شي حجم او ځای تشخیصوي او په تپه تیاره کې هم د خوراک لټه کوي. ښاپیرکان په غوږونو کې د آواز اوریدو ۲۰ مخصوصې عضلې لري او دا د غږ اوریدلو له پاره د خپلو غوږونو جهت یا لور بدلوي.
انځور: picture-alliance/Mary Evans Picture Library/J. Daniel
د قوي سامعې درلودونکی، خو غوږونه نه لري
دا پتنګ ډوله حشره غوږونه نه لري، خو د اوریدو حس یې ډیر قوي دی. دا د انسانانو په پرتله ۱۵۰ ځله بهتره اوري.
سره او تورې ګونګټې ته ورته دغه حشره الټرا سونډ موجونه (له صوت یا غږ څخه تیز) اوري او د ځان ژغورنې په موخه په دایروي شکل د پرواز او پنګاري کولو له هنر څخه استفاده کوي. ځنې انواع یې بیا د مخصوصو غږونو په پيدا کولو سره د خپل ښکاري د ویرولو کوښښ کوي.
انځور: picture-alliance/AP Images/J. Schultz
وهيل یا نِهنګ
د اوبتلونو د سفر له پاره هم له هغه تخنیک څخه کار اخیستل کیږي کوم چې ښاپیرکان او نِهنګان یې په تپه تیاره کې د خپل سفر له پاره کاروي. نهنګان په تیاره کې موجونه یا څپې رامنځته کوي او د دغو څپو تر منعکس کیدو وروسته، ځانته د خوراک پیدا کولو هڅه هم کوي. سائنس پوهان په دې نظر دي چې نهنګان د دې آواز په وسیله د خپل چاپيریال درې بعدي انځور خاکه اخلي.
انځور: picture-alliance/WILDLIFE/W. Poelzer
دولفین کبان له وریو یا ژامې سره غږ اوري
دولفین ماهیان یا کبان غوږونه لري، خو په سمندر کې د سفر کولو پر مهال د ښاپیرکانو په څیر د اوریدو له سیستم څخه استفاده کوي. د دوی له وریو څخه صوتي امواج وزي، په داسې حال کې چې بیرته ستنیدونکي امواج یا څپې بیا د غاښونو او ژامې په وسیله ترلاسه کیږي. د اوریدو له پاره کله ناکله غوږونو ته ضرورت نه وي.
انځور: picture-alliance/WILDLIFE/W. Peolzer
فیلان د وریځو رعد و برق هم احساسولی شي
فیلان له خپلو لویو لویو غوږونو سره حتی له باران څخه مخکې د وریځو تالنده برېښنا هم احساسوي. دغه حیوان حتی د خپلو قدمونو په وسیله په ځمکه کې رامنځته کیدونکي په اصطلاح لړزه هم احساسولی شي.
انځور: picture-alliance/M. Reichelt
د ګونګي په څیر د فطرت څارونکې کمره
ګونګی یا بومی نه یوازې د شپې له خوا د لیدلو او ۳۶۰ درجې د خپل ورمیږ تاوولو صلاحیت لري، بلکې د اوریدو ډیر فوق العاده حس هم لري. د دې مرغه غوږونه په یو حالت کې نه وي. د پرواز پر مهال له یوه غوږ سره د پاس له خوا راتلونکي څپې احساسوي او له بل غوږ سره له لاندې څخه راتلونکي غږونه اوري. همدا دلیل دی چې وايي ګونګی په شپه کې هم د لیدو صلاحیت لري او ښکار یې ترې نه شي بچ پاتې کیدلی.