یوه امریکایي سفیر چې د اټومې وسلو خپریدو د مخنیوي د چارو کارپوه دی، ویلي دي چې چین د اټومي وسلو یو نوی پروګرام په نظر کې لري چې هغه موجوده «نړیوال ستراتیژیک استحکام مختل کولی شي.»
په ژنیف کې د اټومي وسلو د خپرید د مخنیوي په چارو کې د امریکا سفیر رابرټ ووډ ویلي دي چې تر اوبو لاندې ډرون او په اټومي انرژۍ د توغول کیدونکو توغندیو په څیر «مرموزې اټومي وسلې» کیدای شي ډیر ژر د چین د پوځ په اختیار کې قرار ونیسي.
نوموړي ویلي چې د مصنوعي سپوږمکیو په وسیله له ترلاسه کیدونکو انځورونو څخه معلومیږي چې چین د شمال لویدیځ ښار «یومین» ترڅنګ په یوه سحرا کې په حفاظت کې د توغندیو د ساتنې په موخه د ځمکې لاندې ۱۱۹ زیرمتونونه یا ډپوګانې جوړوي.
نوموړي زیاته کړه چې دغه د ځمکې لاندې ډپوګانې په بشپړ ډول هم هغسې دي لکه اوس چې په کښې دوی اټومې وسلې ساتلي دي او دا ډیر د اندیښنې وړ خبره ده.
د چین نوي اټومي وسلې به څه ډول وي؟ چین د نوي ټکنالوژۍ په مرسته د خپلو اټومي وسلو په عصري کولو اخته دی، څو د اړتیا په صورت په امریکا کې هم اهداف په نښه کړای شي. تیر کال پنټاګون اټکل کړی وو چې چین لا دمخه تر ۲۰۰ ډیرې اټومي وسلې لري او په راتلونکې یوه لسیزه کې غواړې دغه شمیر دوه برابره کړي.
رابرټ ووډ وایي: «سل کاله مخکې چين دې ځای ته نه و رسیدلی، او هغه د اټومي انرژۍ په وسیله د هم هغسې پروګرام د ترلاسه کولو په هڅه کې دی، کوم چې روسیه پرې کار کوي.»
روسیه د امریکا د بلاستیکو وسلو په مقابل کې د دفاع په لارو چارو غور کوي او رابرټ ووډ شک لري چې چین هم اوس پر همدې مسیر روان دی.
د حل لاره څه ده؟ رابرټ ووډ دلیل راوړي چې د امریکا او روسیې ترمنځ لا پخوا د دې ستونزې د حل په برخه کې یو چوکاټ موجود دی، په داسې حال کې چې له چین سره داسې هیڅ ډول تړون شتون نه لري. د یادونې وړ ده چې روسیه او امریکا نږدې ۱۱۰۰۰ اټومې وسلې لري چې د نړۍ تر ټولو لویه ذخیره ده.
دغه امریکایي سفیر وایي: «تر هغه وخته پورې چې چین له امریکا سره په دې اړه دوه اړخیزې خبرې ونه کړي، تر هغو پورې به د وسلو خطرناکه سیالي روانه وي او دا به د هیڅ چا په ګټه نه وي.»
نوموړی زیاتوي چې که څه هم چین ادعا کوي چې دوی په دفاعي صلاحیت سمبال هیواد او یو با مسئولیته اټومي قدرت دی. خو کله چې مونږ هغه څه ته ګورو چې دغه هیواد یې کوي، نو دا یې له وینا سره مطابقت نه کوي. دا د ټولو په ګټه دی چې اټومي قدرتونه یو بل سره د اټومي خطرونو د کمولو او د بی نظمۍ رامنځته کیدو څخه د مخنیوي په خاطر مستقیمې خبرې اترې وکړي.»
آژانسونه: ش.ن/ خ.ح
پر اړونده موضوع زمونږ له ارشیف څخه انځوریز رپوټ:
اوس د نړۍ کوم هیواد څومره اټومي وسلې لري؟
د سپيري د تازه رپوټ په حواله، اوس په نړۍ کې د اټومي وسلو شمیر کم شوی دی، خو د اټومې وسلو درلودونکي هیوادونه خپل اټومي بمونه لا عصري او وژونکي کوي. دا چې کوم هیواد څومره اټومي بمونه لري، په انځوريز رپوټ کې يې ولولئ! انځور: Getty Images/AFP/J. Samad د سپيرې رپوټ وايي چې اوس مهال روسيه د نړۍ په سطحه تر ټولو ډيرې يعنې ۶۳۷۵ اټومې وسلې لري. روسيې اوس مهال ۱۵۷۰ اټومې وسلې نصب کړې هم دي. پخواني شوروي اتحاد د لومړي ځل له پاره ۱۹۴۹م کال کي اټومې آزموينه کړې وه. په ۲۰۱۵م کې روسيې ۸۰۰۰ اټومې وسلې درولودلې. سپرې دا هم ويلی دی چې روسیه او امريکا نوې او قیمتي اټومې وسلې تولیدوي.
انځور: Getty Images/AFP/M. Anotonov د سپيري په حواله، امريکا اوس مهال ۵۸۰۰ اټومې وسلې لري چې ۱۷۵۰ يې نصب کړل شوي هم دي. امريکا په لومړي ځل په ۱۹۴۵م کال کې خپله اټومي آزموينه وکړه چې يو څه موده وروسته يې د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي ښارونو اټومې بمونه استعمال کړل. د ترمپ اداره اوس د اټومي وسلو پر عصری کولو کار کوي. امريکا د ۲۰۱۹م کال راهیسې د اتومي وسلو د ذخیرو په اړه د معلوماتو خپرول درولي دي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/C. Riedel اټکل کيږي چې چين اوس مهال ۳۲۰ اټومي بمونه لري او د سيپرې رپوټ په حواله چین هم اوسمهال د خپلو اټومي وسلو سيستم پر لا عصري کولو کار کوي. چين د آسيا تر ټولو بډای هيواد دی او د نړۍ په سطحه تر ټولو ستر پوځ لري. خو پوځي واقعي وړتيا په اړه يې او دا چې څومره نصب کړې اټومې وسلي لرې، معلومات نشته. چين خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په کال ۱۹۶۴ کې کړې وه.
انځور: picture alliance/Xinhua/L. Bin د اروپا په سطحه تر ټولو ډيره اټومې وسله فرانسه لري. شمیر يې ۲۹۰ ښودل شوی دی چې له ډلې څخه يې ۲۸۰ يې نصب کړل شوي دي. فرانسې په ۱۹۶۰م کال کې د اټومي وسلو جوړولو تکنالوژي ته لاسرسی پيدا کړ. سيپرې وايي چې فرانسه اوس هم تر يوه حده پورې د خپلو اټومي وسلو په اړه معلومات خپروي.
انځور: picture-alliance/dpa/J.-L. Brunet بريتانيا خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په ۱۹۵۲م کال کې ترسره کړه. بريټانيا چې د امریکا متحده ايالاتو نژدې دوست هیواد دی، په ۲۱۵ شمیر کې اټومې وسلې لري چې ۱۲۰ يې نصب کړل شوي دي. دغه هیواد ويلي دی چې د خپلو اټومي وسلو زیرمه يې لږ کړې او ۱۸۰ ته يې راښکته کړې ده.
انځور: picture-alliance/dpa/Poa/British Ministry of Defence/T. Mcdonal د پاکستان د اټومي وسلو شمیر ۱۶۰ ته رسیږي. د سيپري په حواله، وروسته له هغې چې پاکستان په ۱۹۹۸م کال کې اټومي بم جوړ کړ، دغه هیواد او هند د مختلفو اټومي وسلو تولید ته زور ورکړ. د پاکستان او هندوستان په حواله د دوی د اټومي وسلي يوازې د دفاعی مقصدونو له پاره دي. دغه دوه هیوادونه چې ښه مناسبات نه لري، د چارو کارپوهان وايي که تر منځ يې جګړه ونښلی نو په اټومي جګړه هم بدلیدلای شي.
انځور: picture-alliance/AP هندوستان د ۱۵۰ اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په ۱۹۷۴م کال کي او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې وکړه. هند ژمنه کړې چې له چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو پر لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه کوي. پاکستان او هند د خپلو توغندیزو آزموينو په اړه معلومات خپروي، خو د اټومي وسلو په اړه يې ډير لږ معلومات خپاره کوي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/M. Swarup هندوستان تر ۱۱۰ پورې اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په کال ۱۹۷۴ او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې ترسره کړې ده. دغه هیواد ژمن دی چې چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو د لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه ترسره کوي.
انځور: Reuters اسرائيل چې د ۱۹۴۸ تر ۱۹۷۳ کال پورې يې درې ځله له عربي هیوادونو سره جګړې کړې دي، د اټومي وسلو شمير يې ۹۰ ته رسیږي. اسرائيل د خپل سیاست له مخې اوس هم د خپلو اټومي پروګرامونو په اړه هيڅ معلومات نه خپروي.
انځور: Reuters/M. Kahana شمالی کوریا له ۳۰ نه نيولې تر ۴۰ پورې اټومي وسلې لرې. تیر کال د امريکا ولسمشر دونالد ترمپ او د شمالي کوريا رهبر کيم جونګ وليدل. تر دغې ليدنې وروسته شمالي کوريا د خپلو توغندويزو او اټومي آزموينو د درولو اعلان وکړ. که څه هم د شمالي کوريا اصلي ستونزه له سويلي کوریا سره ده، خو بیا هم لويديځ د دغه هيواد له اټومي پروګرام څخه انديښنه لري.
انځور: picture-alliance/dpa/AP Photo/KCNA/Korea News Service د ملګرو ملتونو له خوا پر لګول شوو تحریمونو سربیره، شمالي کوريا په ۲۰۰۶م کال کې د اټومي وسلو یوه آزموینه ترسره کړې وه.
انځور: Reuters