چین له امریکا متحده ایالاتو څخه غوښتي دي چې دغه هیواد دې د بشري حقونو د سرغړونې په غبرګون کې پر چینایي اتباعو او ادارو د بندیز لګولو پریکړه بیرته واخلي. د دې ترڅنګ چین خبرداری ورکړی دی چې امریکا ته به د دغو شدیدو اقداماتو ځواب ورکړل شي.
امریکا د جمعې په ورځ پر یو شمیر چینایي اتباعو او ادارو د بندیز لګولو اعلان کړی و. د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند وانګ وین بن، د امریکا پر دغو اقداماتو د نیوکو ترڅنګ دا «شرمناکه اقدامات» وبلل.
د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند زیاته کړه: «موږ له امریکا څخه غواړو چې په عاجل ډول دې خپله دغه غلطه پریکړه بیرته واخلي. د چین په داخلي چارو کې لاسوهنه او د چین ګټو ته زیان رسول بند کړي.»
وانګ وین بن، د دوشنبې په ورځ (د دسمبر میاشتې ۱۳ نیټه) یوه خبري کنفرانس ته د وینا پر مهال وویل: «که امریکا خپل دا ډول شدید اقدامات جاري وساتل، نو چین به هم د سخت ځواب ورکولو له پاره اغیزناک اقدامات وکړي.»
امریکا د چین پر وړاندې دغه وروستي اقدامات داسې مهال کړي دي چې ولسمشر بایډن د دیموکراسۍ په ملاتړ یوه سرمشریزه دایره کړې وه.
نوموړي په دې کنفرانس کې په ټوله نړۍ کې د جمهوریت پر ټینګښت او مستحکم کولو د ټینګار تر څنګ د دیموکراتیکو قوانینو د ملاتړ اعلان کړی وو.
»د امریکا بې پروا اقدامات«
د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند وویل: «بیجینګ د خپل ملي حاکمیت، امنیت او پرمختیایي ګټو څخه دفاع ته ژمن دی.»
نوموړي د ایغور مسلمان اقلیت په هکله د چین د تګلارې دفاع هم وکړه او ويې ويل چې بیجینګ «د تشدد، ترهګرۍ، بیلتون غوښتنې او مذهبي افراطي قوتونو سرکوبه کولو ته ژمن دی.»
هغه هیوادونه چې د خپلو ملي عوایدو ډیره برخه پر پوځي موخو مصرفوي
د سولې نړیوال څیړنیز انیستیتوت د نوي رپوټ پر بنسټ تیرکال په پوځي لګښتونو کې زیاتوالی راغلی. هند، چین، امریکا، روسیه او سعودي، د هغو هیوادونو په کتار کې شامل دي چې خپل نظامي لګښتونه یي ډیر لوړ کړي دي. انځور: picture-alliance/dpa/Xinhua News Agency/L. Ziheng عمان د هغو هيوادنو په سر کي راځي چي د خپلو ملي عوايدو ډيره برخه ئې پر پوځي مصارفو لگولې ده. عمان تیر کال ۶،۷ میلیارده ډالره پر پوځي مصارفو لګولي دي چې دا یي د جي ډي پي یا ملي ناخالص تولید ۸،۸ سلنه برخه ده. د مجموعي لګښت پر اساس عمان په نړۍ کې ۳۱ ځای لري.
انځور: picture-alliance/dpa سعودي عربستان د خپل ملي ناخالص تولید ۸ سلنه پر دفاعي بودیجې لګوي. دغه هیواد په ۲۰۱۹م کال کې پر پوځي او دفاعي وسایلو ۶۱،۹ میلیارده ډالره مصرف کړي دي چې د پوځي مصارفو له پلوه سعودي عربستان په نړۍ کې پنځم مقام ترلاسه کړی دی.
انځور: Reuters/J. Ernst شمالي افریقایي هیواد الجزایر تیرکال ۱۰،۳۰ میلیارده ډالره پر پوځ او وسلو مصرف کړي دي چې دا د دې هیواد ملي ناخالص تولید یا جي ډي پي ۶ سلنه کیږي. د پوځي مصارفو له پلوه الجزایر په نړۍ کې ۲۳ ځای نیولی.
انځور: picture-alliance/AP کویت په دریم مقام کې مقام کې ځای نیولی دغه هیواد د خپل ملي ناخالص تولید ۵،۶ سلنه پر پوځي او دفاعي برخه مصرفوي. کویت تیرکال ۷،۷ میلیارده ډالره په پوځي برخه لګولي دي او په دې ترتیب سره يې په نړیواله کچه ۲۶ ځای ترلاسه کړی دی.
انځور: picture-alliance/ZumaPress/U.S. Marines تیرکال د اسرائیل پوځي مصارف ۲۰،۵ میلیارده ډالره ول، او په دې برخه کې د ډیرو پيسو مصرفونکو هیوادونو په کتار کې يي ۱۵ مقام ترلاسه کړی دی. اسرائیل د خپل ملي ناخالص تولید ۵،۳ سلنه پر پوځ مصرف کړي دي او په دې حساب یي پنځم مقام ترلاسه کړی دی.
انځور: AFP/H. Bader د ترکیي د ګاونډي هیواد ارمنستان پوځي مصارف د دغه هیواد د جي ډي پي ۴،۹ سلنه برخه ده. خو د دې هیواد مجموعي پوځي لګښت ۶۷۳ میلیارده ډالره کیږي.
انځور: Imago/Itar-Tass اُردن د خپل ملي ناخالص تولید ۴،۹ سلنه برخه پر پوځي مصارفو لګوي چې په دې اساس د نړۍ ۷ نمبر هیواد دی. اردن په نظامي برخه کې د تر ټولو ډیرو پيسو مصرفونکو هیوادونو په کتار کې ۵۷ ځای لري.
انځور: Getty Images/J. Pix لبنان د خپل ملي ناخالص تولید ۴،۲۰ سلنه برخه پر پوځي مصارفو لګوي. دغه هیواد تیرکال ۲،۵ میلیارده ډالره په نظامي برخه کې مصرف کړي دي.
انځور: AP اذربایجان هم ۱،۸ میلیارده ډالره پوځي مصارف درلودل، خو د جي ډي پي د کموالي له امله دغه لګښتونه د ملي ناخالص تولید له ۴ سلنې سره مساوي کیږي.
انځور: REUTERS د سپري د رپوټ پر بنسټ پاکستان تیرکال د خپل ملي ناخالص تولید ۴ سلنه پر پوځي برخه لګولي دي. دغه هیواد په ۲۰۱۹م کال کې ۱۰،۲۶ میلیارده یورو په دې برخه کې مصرف کړي دي. په دې توګه پاکستان د پوځي مصارفو له مخې د نړۍ ۲۴ نمبر هیواد دی.
انځور: Getty Images/AFP/F. Naeem روسیي ۶۵ میلیارده ډالره پوځي مصارف درلودل چې د تر ټولو ډیرو پيسو مصرفونکو هیوادونو په کتار کې یي ۴ ځای نیولی دی. خو دغه مصارف د روسيي د جي ډي پي ۳،۹ سلنه کیږي چې په دې اعتبار د نړۍ ۱۱ نمبر هیواد دی.
انځور: picture-alliance/dpa/I. Pitalev هند د پوځي لګښتونو پر اساس د نړۍ دریم هیواد دی. تیرکال د هند پوځي مصارف ۷۱ میلیارده ډالره وو چې د دغه هیواد د ملي ناخالص تولید ۲،۴۰ سلنه کیږي او په دې حساب دغه هیواد ۳۳ مقام لري.
انځور: Reuters/S. Andrade چین د پوځي مصارفو له پلوه د نړۍ دویم لوی هیواد دی. تیر کال د بیجنګ حکومت په دې برخه کې ۲۶۱ میلیارده ډالره مصرف کړي دي. دا پيسې د چين د جي ډي پي ۱،۹۰ سلنه برخه تشکیلوي او په دې اساس دا د نړۍ ۵۰ نمبر هیواد دی.
انځور: picture-alliance/dpa/Xinhua News Agency/L. Ziheng امریکا په نړۍ کې پر پوځ تر ټولو ډیرې پيسې مصرفوي. تیرکال د امریکا پوځي لګښت ۷۳۲ میلیارده ډالره وو په داسې حال کې چې په ۲۰۱۸م کال کې يي پوځي لګښت ۶۸۲ میلیارده ډالره وو. خو پر دې زیاتوالي سربیره هم دا د امریکا د جي ډي پي ۳،۴۰ سلنه برخه تشکیلوي چې په دې اساس متحده ایالات د نړۍ ۱۴ نمبر هیواد دی.
انځور: picture-alliance/Zuma Press/Planet Pix/S. Craighead
نوموړي زیاته کړه: «د امریکا بې پروا اقدامات د سینکیانګ پرمختګ نه شي ویجاړولی، د چین د پرمختګ مخه نه شي نیولی او یا هم د تاریخي پرمختګ بهیر مخه نه شي اړولی.»
امریکا چې په تیرو ورځو کې پر کومو چینایي کمپنیو بندیزونه لګولي دي په هغو کې د مصنوعي ځیرکتیا چینایي کمپني سینس ټایم، هم شامله ده. واشنګټن تور لګولی دی چې دغې کمپنۍ د انسانانو د مخ یا څیرې پيژندلو داسې پروګرام جوړ کړی دی چې په هغې سره د نژادي اقلیتونو په ځانګړي توګه د ایغور اقلیتونو په پيژندلو سره هغوی په نخښه کولی شي.
د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند پر سینس ټایم بندیز لګولو انتقاد وکړ او ويې ویل چې د امریکا دغه پریکړه «د درواغو او غلطو اطلاعاتو پر اساس ده».
د یادونې وړ ده چې د امریکا او چین ترمنځ کشمکش په پرله پسې ډول مخ پر زیاتیدو دی. د دواړو هیوادونو ترمنځ له سایبري امنیت نیولې بیا د ټکنالوژۍ د برلاسيتوب او په هانګ کانګ او سینکیانګ کې د بشري حقونو په څیر لسګونو مسائلو په اړه اختلافات موجود دي.
ولسمشر جوبایدن د چین په اړه تر ډیره بریده د امریکا د پخواني ولسمشر دونالد ترمپ تګلاره تعقیبوي. د هغه په خبره دغه آسیایي قدرت د امریکا له پاره یو څرګند چيلينج دی.
د سینس ټایم په نامه سټارټ اپ، د امریکا له خوا په تور لیست کې تر شاملیدو وروسته د دوشنبې په ورځ په هانګ کانګ کې د ۷۶۷ میلیونه ډالرو IPO ابتدایي پیلک آفر یا د اسهامو ابتدایي عرضه وځنډوله.
د تور ليست له امله د امریکایي کمپنیو او پانګوالو له پاره په سینس ټایم کې پانګونه ناممکنه شوې ده. دغه کمپنۍ عموماً په هانګ کانګ کې په ثبت شویو د اسهامو په ابتدایي عرضو کې سرمایه ګذاري کوي.
آژانسونه: ش.ن/ ن.ز
