د طالبانو يوه حکومتي چارواکي احمد یاسر د تويتر له لارې افغانستان ته د چين د بهرنيو چارو د وزير وانګ يي د سفر خبر ورکړی دی. نوموړي ويلي: «د چين د بهرنیو چارو وزير د اسلامي امارت له مشرانو سره د خبرو په موخه کابل ته رسيدلی دی.»
نوموړی له اسلام آباد څخه کابل ته تللی چېرې چې هغه د اسلامي همکاريو د سازمان په دوه ورځنۍ غونډه کې ګډون درلود.
وانګ يي په داسې حال کې افغانستان ته سفر کړی چې چين په راتلونکي اوونۍ کې د افغانستان په اړه د ګاونډيو هيوادونو د يوې غونډې کوربتوب کوي، څو له افغانستان سره د مرستو پر څرنګوالي خبري وشي.
چين د افغانستان يو مهم ګاونډی دی او له افغانستان سره د ۷۶ کيلومترو غرني سيمې له لارې وصليږي. خو چين ويره لري چې دغه ګاونډی هيواد یې د سنکيانګ ايالت د ايغور بيلتون غوښتونکو له پاره په يوه پټنځای بدل نه شي.
د تېر میلادي کال په اګست میاشت کې واک ته د طالبانو تر رسېدو مخکې هم چين په دې لټه کې وو چې د امريکا په مشرتوب ځواکونو تر وتلو وروسته له دغه ډلې سره اړيکي ولري.
ب. ص/ ن. ز (AFPE)
زموږ له آرشيف څخه:
ايغور د چین په خپلواکمنه سيمه شينجيانګ کي اکثريت اوسېدونکې مليتي ډله ده. دغه کسان د زياتو اټکلونو برخلاف د پخواني ايغوري قبيلو سره تړاو نه لري. دا چي دوی څوک دي په هکله يې انځوريز راپور دلته کتلای سئ:
انځور: picture-alliance/dpaد چين په شينجيانګ خپلواکمنه سيمه کي اوسېدونکي اکثريت ايغوريان دي. د هغوی ژبه ترکي ريښې لري.
د ايغوريانو اکثريت سني مذهبه مسلمانان دي.
د «ايغور» لغت د لومړي ځل له پاره په ۱۹۲۱ کال په تاشکند کي په يو کانفرانس کي دغې قبيلې ته وټاکل سو.
پخوا ايغوريانو ځان ته د ترکي نژادو خطاب نه کاوه. خو اوس اکثريت ځان ترک نژاده بولي.
زيات ايغوريان په دې باور دي چي د هغوی قبيله د بودا په وخت کي هم موجوده وه. تاريخپوهان په دې نظر دي چي ايغور د دوو بيلو ډلو يعني له ايراني طخاريانو او مغلو څخه جوړه سوې ډله ده.
د ايغورو له لسو څخه ۹ يې په چين کي ژوند کوي. په دغه هيواد کي د ايغوريانو شمېر تقريبا لس نيم مليونو ته رسيږي.
د سني مسلمانانو تر څنګ په ايغورو کي بعضي د پخوانيو اديانو پېرويان هم موجود دي.
د چين تر څنګ د دغې قبيلې غړي په قزاقستان، قرقيزستان، ازبکستان، ترکيه او روسيه کي هم ژوند کوي.
په ترکيه کي هم يو شمېر ايغوريان ژوند کوي. لکه په ترکي ښار قيصري کي د ايغوري مهاجرو دغه د اوسېدو ځايونو چي ورباندي د ايغورو او ترکيې بيرغونه رپيږي.
کله چي د چين په کورنۍ جګړه کي کمونستان برلاسي سول، نو يې په ۱۹۴۹ کال د شينجيانګ سيمه هغه وخت د شوروي په رضا د چين برخه وګرځوله.
د «ختيځ ترکستان د مسلمانانو حرکت» په نوم له چين څخه بېلتون غوښتونکې ډله د چين د دولت له خوا په «د ترهګرو ډلو» په ليست کي شامله ده. د ايغورو په سيمه کي چين د بېلتون غوښتونکو پر ضد د «ترهګرۍ ضد عمليات» له څو کالونو راهيسي پېل کړي دي.
ايغور تور لګوي چي چين په قصد سره دغې سيمي ته هان چينايان رالېږلي تر څو هلته يې نفوس زيات او د ايغورو نفوس کم سي.
په شينجيانګ کي په ۲۰۰۹ کال سخت قومي تاوتریخوالی رامنځ ته سو.
د ۲۰۰۹ کال د جولای مياشتې ايتنيکي تاوتریخوالی په چين کي د لسيزو تر ټولو لوی تاوتریخوالی ؤ.
د چين په شمال لوېديځه شينجيانګ سيمه کي پوليس او ملېشې په ۲۰۱۰ د ګزمې پر وخت. په دغه سيمه کي د لسيزو د تر ټولو سختو مليتي ناقراريو د کال پوره کېدو په ترڅ کي سخت امنيتي اقدامات نيول سوي ول.
د چين دولت د ۲۰۱۴ کال د می په مياشت کي د «ترهګرۍ» په تور ۵۵ ايغوريان د ډليزه علنۍ محکمې وروسته په اعدام محکوم کړل.
په شينجيانګ کي اوس هم امنيتي وضعه د ډاډ وړ نه ده.
