د افغانستان د مرکزي دولت په پاشل کیدو سره، ډیر شمیر افغانان د نورو هیوادونو په تکل له خپله هیواده ووتل. هغو کسانو چې ویزه او مالي امکانات یې درلودل، له هوایي لارو او نورو لارو مشهد ته ورسیدل. په وروستیو ورځو کې ډیری کسانو هڅه وکړه چې په غیر قانوني ډول د ایران خاورې ته داخل شي، چې د سرحدي ځواکونو له خوا یوه ځای ته راټول شوي.

د طالبانو د پرمختګ پر مهال، د افغانستان امنیتي ځواکونو ډیرې سیمې بې له مقاومته پریښودې. یو شمیر افغان امنیتي ځواکونه د میلک له سرحده یران ته واوښتل. د ایران او طالبانو د مسوولینو ترمنځ تر ناستې وروسته دغه کسان بیرته افغانستان ستانه کړل شو. د دغو کسانو د برخلیک په هکله معلومات نه شته چې آیا هغوی د طالبانو په صفوفو کې ځای پر ځای شوی او که خپل «عادي» ژوند ته ورګرځیدلي؟

د ایران د خبري آژانسونو د رپوټونو له مخې دغه کسان د ایران خاورې ته تر داخلیدو وروسته د ایران د سرحدي ځواکونو له خوا د ملا شریف په اډه کې راټوليږي او د سرې میاشتې له خوا تر لنډ «هرکلي» وروسته د ۲۴ ساعتونو په موده کې د ایراني چارواکو له لوري د میلک د پولې بیرته افغانستان ته ګرځول کیږي.

په وروستیو کې د ایران د اتباعو د چارو مدیر، یو ځل بیا ټینګار وکړ چې ایران د مهاجرو او بې ځایه شوو د منلو له پاره کوم نوی کمپ نه دی جوړ کړی. د هغه په خبره اصولا داسې نه بریښي چې د افغانستان فضا دې داسې وي چې د بې ځایه شوو کسانو او مهاجرو نوې څپه دې د ایران پر لور حرکت وکړي، نو له دې کبله په دې اړه چمتووالي ته اړتیا نه شته.

د کابل هوایي ډګر ته څیرمه د هغو کسانو پر وړاندې چې د افغانستان څخه د وتلو نیت لري، د طالبانو چلن هم سخت شوی دی. په پام کې ده چې له افغانستان څخه د بهرنیو اتباعو او د ائتلافي ځواکونو د ځایي همکارانو د رایستلو پروسه د اګست په ۳۱مه پای ته ورسیږي. څارونکو په دې آند دي چې د کابل هوایي ډګر په بندیدو سره به د پولو له تیریدو فشار هم زیات شي.

په کابل کې د ناټو یوه جګپوړي چارواکي د چهارشنبې په ورځ د رویترز له خبري آژانس سره په خبرو کې د افغانستان له ګاونډیانو څخه د پولو د پرانیستې غوښتنه وکړه. هغه ویلي دي: «ایران، پاکستان او تاجیکستان باید د ځمکي او هوایي لارې لا زیاتو کسانو ته د داخلیدو اجازه ورکړي.»

ترکیې له میاشتو راهیسې له ایران سره پر پوله د دیوال په جوړیدو سره د افغانستان پيښو ته غبرګون وښود. خو پر دې سربیره هم دغه هیواد په خپلو ختیځو پولو ورځ تر بلې د افغان مهاجرو د زیاتیدو شاهد دی.

د ترکیې سرحدي ځواکونو په وروستیو ورځو کې له ایران سره پر پوله خپلې هوايي او ځمکنۍ ګزمې زیاتې کړي دي. ترکي چارواکو ویلي دي چې شا او خوا ۱۸۲ زره ثبت شوي افغانان او ۱۲۰ زره نور چې ثبت شوي نه دي په ترکیه کې ژوند کوي.

د ترکیې سرحدي ځواکونو د پولو د کنترول پاره د څارنې برجونه جوړ کړي او له بې پيلوټه الوتکو او د شپې له دوربین څخه استفاده کوي. ترکي چارواکو ویلي دي چې د طالبانو تر تسلط وروسته د افغانانو د مهاجرت د زیاتیدو شاهدان نه دي، خو د کابل د هوایي ډګر تر تړل کیدو وروسته ترکیې ته د نوو مهاجرو رسیدل له افغانستان څخه د لیرې والي له کبله ښایي څو اوونۍ وخت ونیسي.

د وان د سرحدي ښار پولیسو ۲۵ مهاجر چې زیاتره افغانان ول، په یوه شړ ساختمان کې ونیول. د هغوی په خبره د څو ورځو د پیاده لارې له وهلو وروسته یې ځانونه ترکیې ته رسولي دي. ترکي چارواکي ویلي دي چې هغه کسان چې د پولې په اوږدو کې ونیول شي د ایران لور ته استول کیږي.

هغه کسان چې د پولیسو له خوا نیول کیږي د امنیتي ارزونې له پاره، د ګوتو د نښو او عکس اخیستلو له پاره یوه مرکز ته بیول کیږي. په یوه مرکز کې یوه مهاجر وویل: «یوه میاشت دمخه یې په کابل کې خپل کور پریښود او ویره یې درلوده چې له امریکایانو او ترکانو سره د د موټر چلوونکي په توګه د کار کولو له کبله د طالبانو د غچ اخیستې سره مخامخ نه شي.»

بیا وروسته افغان مهاجر د ترکیې په ختیځ کې د وان په ښار کې د بیا ستنولو مرکز ته ګرځول کیږي او کولی شي چې خپل هیواد ته د بیرته ستنولو دمخه تر ۱۲ میاشتو هلته پاتې شي. اوسمهال افغانستان ته د دغو مهاجرو د اخراج لړۍ درول شوې او شا او خوا ۷۵۰۰ کسان په دغه مرکز کې ساتل کیږي.

د ترکیې د مهاجرت ادارې مرستیال رمضان سچیلمیش، ویلي دي چې دغه اداره هڅه کوي چې د طالبانو له لوري له ګواښ سره مخامخ کسان مشخص کړي او دریم هیواد ته انتقال شي. هغه زیاته کړې: «هغه کسان چې محافظت ته اړتیا لري له هغو کسانو بیل شي چې د اقتصادي ستونزو له کبله زموږ هیواد ته راغلي دي. موږ نه شو کولی چې ټول کسان له دې کبله چې د افغانستان تابعیت لري په اتومات ډول اخراج کړو.»

د هغو کسانو په ډله کې چې ترکیې ته رسیږي، ښځې او ماشومان هم شته. ایران او ترکیه یوازې هغه هیوادونه نه دي چې د افغان مهاجر د ورتګ مخنیوی کوي. یونان هم پر پوله د ۴۰ کیلومتره په اوږدو کې کټارې او نظارتي سیستمونه نصیب کړي دي، څو اروپا ته د مهاجرو د راتګ مخه ونیسي.