طالبان چې له درې کلونو راهیسې پر افغانستان واکمن دي ، له اسلامي شریعته د خپل تفسیر پر اساس ېې په ځانګړې توګه د ښځو د کار او تعلیم په برخه کې سخت محدودیتونه وضع کړي.
د طالبانو حکومت تر اوسه د هېڅ هېواد له خوا په رسمیت نه دی پېژندل شوی، خو طالب چارواکو د اعلان شوو محدودیتونو با وجود ، د هر هيواد له لورې د رسمیت پېژندلو له پاره خپلې هڅې جاري ساتلي دي.
خو په افغانستان کې شته بشري بحران، د تروریزم ګواښ او سخت پراګماتیزم یا واقعیتپالنه، سبب شوې چې له دغه هېواد سره یو لړ نړېوال تعاملات موجود وي.
د دغو تعاملاتو یوه تر ټولو د پام وړ بېلګه په جون میاشت کې په قطر کې د ملګرو ملتونو په مشرۍ کنفرانس کې د طالب چارواکو ګډون ده چې پکې پر اقتصادي او مخدره موادو سره د مبارزې پر موضوعاتو خبرې وشوې.
ذبيح الله مجاهد، چې په دغه کنفرانس کې ېې د طالب مرکچي پلاوي مشري کوله هغه وخت وويل چې دغه غونډه د دې ښکارندوی کوي چې «افغانستان نور له انزوا څخه راوتلی دی.»
د فرانسې خبرې آژانس لیکي ذبیح الله مجاهد ورته په یوه تازه مرکه کې وويل: «موږ په دې شرط چې د افغانستان وضعیت په نظر کې نیول شوی وي، د مثبتو نظریو پلوي کوو.» دغه مرکه پر افغانستان د طالبانو د بیاواکمنېدو د دريمې کلیزې په درشل کې شوې ده.
د فرانسې خبري آژانس د افغانستان د حزب اسلامي ګوند د مشر ګلبدين حکمتیار د لمسي نظر هم راخیستی چې طالبانو سره د مذاکراتو د تعامل ستاینه ېې کړې.
د دوحې له تړونه د جمهوریت تر سقوطه؛ د افغانستان اړونده مهمې پیښې
د ۲۰۲۱م کال د اګست ۱۵مه، هغه ورځ چې طالبان کابل ته ننوتل او د ا فغانستان پخوانی جمهوري نظام ونړید. د انځورونو په دې ګالري کې د افغانستان اړوند مهمې سیاسې پیښې را ټولې شوي، داسې پیښې چې د افغانستان برخلیک ورسره بدل شو. انځور: Hussein Sayed/AP/dp/picture alliance د ۲۰۲۰م کال د فبروري میاشتې ۲۹مه د امریکا د هغه مهال ولسمشر دونالد ترمپ ادارې په دوحه کې له طالبانو سره توافق لاسلیک کړ چې پکې امریکا د همدې کال د مې تر لومړۍ د خپلو عسکرو د وتلو ژمنه کړې وه. په تړون کې طالبانو پر امریکا د نه برید ژمنه کړې وه خو پر افغان امنیتي ځواکونو یې بریدونو ته شدت ورکړی و.
انځور: AFP/G. Cacace د ۲۰۲۱م کال د اپریل ۱۴مه نیټه د امریکا متحده ایالاتو نوی ټاکل شوی ولسمشر جو بایډن هم له افغانستانه د امریکايي ځواکونو ماموریت عملي کوي. بایډن په دې ورځ وویل چې په افغانستان کې پاتې دوه نیم تر درې نیم زره امریکايي عسکر به د سپتمبر میاشتې په ۱۱مه افغانستان ترک کړي څو د امریکا تر ټولو اوږد جنګ پای ته ورسیږي.
انځور: Wali Sabawoon/AP/picture alliance د ۲۰۲۱م کال د مې او اګست میاشتې طالبانو په دې میاشتو کې پر افغان امنیتي ځواکونو بریدونو ته شدت ورکړی وو او یو شمیر سیمې یې نیولې وې. په ولایتونو کې ولسوالۍ په ولسوالۍ سقوط روان دی او په ځینو پیښو کې ولسوالۍ پرته له جګړې طالبانو ته سپارل کیږي. د اګست میاشتې په نیمايي کې طالبانو د ځینو سترو ښارونو په شمول نیږدې ټول افغانستان تر ولکې لاندې راوستی وو.
انځور: Getty Images/AFP د افغانستان د پخواني ولسمشر محمد اشرف غني تر وتلو وروسته، طالبان کابل ته ننوځي او په لنډ وخت کې په ارګ کې د طالبانو انځورونه خپریږي. په دې ورځ د افغانستان ۲۰ کلن جمهوري نظام سقوط شو او طالبان تر ۲۰ کلنې جګړې وروسته یو ځل بیا واک ته ورسیدل.
انځور: Zabi Karim/AP/picture alliance واک ته د طالبانو د رسیدو په دوهمه ورځ زرګونه افغانانو د کابل پر هوايي ډګر هجوم وکړ تر څو له افغانستان څخه د تخلیې په ماموریت کې وایستل شي. په دې ورځو کې د کابل په هوايي ډګر د خلکو بیروبار هر څه ګډوډ کړي وو. د تخلیې پرمهال د معلوماتو له مخې لږ تر لږه دوه کسان له الوتکې را ولویدل.
انځور: LANCE CPL. NICHOLAS GUEVARA/UPI/imago images د طالبانو په لومړني خبري کنفرانس کې د طالبانو ویاند د پخوانیو پوځیانو د عفوې خبره وکړه او ویې ویل چې طالبان به شریعت په چوکاټ کې د ښځو د تعلیم او کار په مخ کې خنډ جوړ نه کړي. طالبانو تر اوسه هم له شپږم ټولګي پورته نجونو ته د ښوونځیو د تګ اجازه نه ده ورکړې.
انځور: AAMIR QURESHI/AFP/Getty Images له کابله د تخلیې د ماموریت پرمهال داعش ډلې د خلکو په منځ کې چاودنه وکړه چې پکې ۱۳ امریکايي پوځیان او لږ تر لږه ۶۰ افغانانو خپل ژوند له لاسه ورکړ. څو ورځې وروسته بیا امریکا په کابل کې پر یوه کور برید وکړ. امریکا په لومړیو کې پر داعش د برید خبر ورکړی وو خو بیا وروسته معلومه شوه چې په برید کې د ۷ ماشومانو په ګډون ۱۰ ملکیان وژل شوي وو.
انځور: Wakil Kohsar/AFP/Getty Images واک ته د طالبانو تر رسیدو وروسته په بهرنیو هیوادونو کې د افغانستان پانګې کنګل شوې چې له امله یې په افغانستان کې بانکي نظام له ستونزو سره مخامخ شو او افغانان د نغدو پیسو له کمښت سره مخامخ شول. په دې میاشت کې امریکا او ګڼ شمیر هیوادونو له افغانستان سره خپل مالي تعهدات هم ودرول.
انځور: Ebrahim Noroozi/AP Photo/picture alliance د ۲۰۲۱م کال د سپتمبر میاشت په افغانستان کې طالبانو د ښوونځیو په پرانیستلو اقدام وکړ خو نجونو ته یوازې تر شپږم ټولګي د زده کړې اجازه ورکړل شوې. د افغانستان پوهنتونونو کې هم د نجونو او هلکانو ټولګي سره جلا شول او په دې ترڅ کې ګڼ شمیر د پوهنتون استادان هم له هیواده ووتل.
انځور: ZOHRA BENSEMRA/REUTERS واک ته ترسیدو وروسته طالبانو د خپلې سرپرستې کابینې د جوړولو اعلان وکړ چې پکې یوازې د طالبانو څیرې او نارینه پکې موجود ول. طالبانو هغه مهال ویلي ول چې په حکومت کې به ټول شموله وي خو لا هم طالبانو خپله دغه ژمنه نه ده پوره کړې.
انځور: Pakistan Ministry of Foreign Affairs /AP/picture alliance د افغانستان د اقتصادي او بشري وضعیت په خرابیدو د نړیوالو له لوري مرسته شوي توکي په الوتکو کې افغانستان ته رسیږي. ملګرو ملتونو د بشري ناورین خبرداری ورکړی او له نړۍ د میلیونونو ډالرو د مرستې غوښتنه کوي. ملګري ملتونه وايي چې په افغانستان کې شاوخوا ۱۴ میلیونه وګړي د خوراکي توکو له شدید کمښت سره مخامخ دي او د مرستو د نه رسیدو په صورت کې به بشري ناورین رامنځ ته شي.
انځور: Ali Khara/REUTERS د ۲۰۲۱م کال د اکتوبر ۲۵مه د یوې میاشتې په تیریدو په افغانستا کې بشري او اقتصادي وضعیت لا پسې خراب شوی دی او په دې ورځو کې د هغو کسانو شمیر چې د خوراکي موادو له شدید کمښت سره مخامخ دي دوه برابره شوی او ان ۲۲،۸ میلیونه ته لوړ شوی دی. ملګري ملتونو ویلي ول چې له دې ډلې شاوخوا نهه میلیونه خلک له بیړني وضعیت سره مخامخ دي چې پکې شاوخوا ۳،۲ میلیونه ماشومان هم شامل دي. ملګري ملتونو په همدې وخت کې د خوارځواکۍ د ډیریدو خبرداری ورکوي.
انځور: picture-alliance/AP Photo د ۲۰۲۲م کال د فبرورۍ ۱۱مه نیټه د امریکا ولسمشر جوبایدن د یوه فرمان په لاسلیک کولو د افغانستان د ټولو تقريبا ۷ میلیارده کنګل شویو ډالرو نیمايي برخه راګرځوي. په دې ورځو کې په امریکا کې په دغو پیسو د سپتمبر د ۱۱مې د پیښې د قربانانو دعوا روانه ده. امریکا وویل چې د کنګل شویو پیسو نیمايي دې د افغانستان د بشري وضعیت د کنترول له پاره وکارول شي او له هغه وخت راهیسې امریکا او طالبانو د یادو پیسو پر آزادولو مذاکرات کوي.
انځور: Evan Vucci/AP/picture alliance د نجونو د ښوونځو تر پرانیستل کیدو سمدلاسه وروسته طالبانو د ښوونځیو د بیرته تړلو امر وکړ او له شپږم ټولګې پورته نجونې یې ښوونځي ته له تګه بیرته را وګرځولې. ښوونځیو ته رسیدلو نجونو ته وویل شول چې بیرته کورونو ته ولاړې شي. پر طالبانو تر نن ورځې پورې د نجونو د ښوونځیو د بندولو په برخه کې انتقادونه کیږي.
انځور: Ahmad Sahel Arman/AFP/Getty Images د ۲۰۲۲م کال د مارچ ۳۰مه نیټه په دې میاشت کې په افغانستان کې بشري وضعیت لا پسې کړکیچن شوی وو او د شمیرو له مخې په دې وخت کې د فقر کچه ۹۷ سلنې ته لوړه شوې وه. په ۲۰۲۰ م کال کې په افغانستان کې فقر د افغانستان د ټول نفوس نیمايي برخې ته رسیدلی وو. ملګرو ملتونو په دې ورځو کې د لا ډیرو مرستو غږ وکړ او د بشري ناورین دوامداره خبرداري ورکوي.
انځور: Saifurahman Safi/Xinhua/picture alliance د ۲۰۲۲م کال د مې میاشتې ۷مه د طالبانو د امر باالمعروف او نهي عن المنکر وزارت د یوه فرمان په صادرولو سره په ټولو عامه ځایونو کې د بشپړ حجاب مراعتولو امر وکړ. طالبانو همدا راز له میرمنو وغوښتل چې یوازې د اړتیا په صورت کې دې له کورونو را وځي. د طالبانو د دغه اقدام پر وړاندې پراخ کورني او نړیوال غبرګونونه هم را وپاریدل.
انځور: Javed Tanveer/AFP د ۲۰۲۲م کال د جون ۲۲مه نیټه په دې ورځ د افغانستان خوست او پکتیکا ولایتونه یوې شدیدې زلزلې وځپل چې پکې تر ۱۱۰۰ ډیر کسان ووژل شول او زرګونه کورونه یې ویجاړ کړل. په دې وخت کې طالبان هم د مرستو رسولو له ستونزو سره لاس او ګریوان دي او پر نړیوالو یې د مرستو غږ وکړ.
انځور: AP Photo/picture alliance د ۲۰۲۲م کال د جولای ۳۱مه نیټه امریکا متحده ایالاتو د کابل په زړه کېد یوې بې پیلوټه الوتکې په برید کې د القاعده شبکې د مشر ایمن الظواهري د وژلو خبر ورکړ. امریکايي چارواکو پر طالبانو الظواهري ته د پناه ورکولو تور پورې کړ او طالبانو یې بیا په ځواب کې ویلي چې د طالبانو مشران په افغانستان کې د الظواهري له شتونه بې خبره وو او د یادې پیښې په هکله یې د پلټتنو خبر ورکړی، داسې چې تر اوسه یې جزئیات نه دي خپاره شوي.
انځور: B. K. Bangash/AP Photo/picture alliance د دوحې له تړونه د جمهوریت تر سقوطه؛ د افغانستان اړونده مهمې پیښې د دوحې له تړونه د جمهوریت تر سقوطه؛ د افغانستان اړونده مهمې پیښې
انځور: Hussein Sayed/AP/dp/picture alliance
عبيدالله بهیر ویلي دي: «نړېواله ټولنه نشي کولی د ښځو د حقونو موضوع حل کړي. څه شی چې نړېواله ټولنه ېې کولی شي د یو داسې چاپېریال رامنځ ته کول» دي چې په هغه کې د افغانستان اقتصادي وضعیت په تدريجي توګه د ثبات پر لور ولاړ شي.
د غربي هېوادونو سفارتخانې تړلې پاته دي بهیر چې په کابل کې اوسیږي وايي چې دی اوس هم په دې باور دی چې مذاکرات کولی شي بدلون رامنځ ته کړي. طالب چارواکي همدارنګه هڅه کړې تر څو د ملګرو ملتونو په سازمان کې د افغانستان څوکۍ دوی ته وسپارل شي.
ذبیح الله مجاهد په دې هکله وويل: «په حاضر وخت کې موږ له خپلو ګاونډيو، د سیمې او اسلامي هېوادونو سره ډېرې ښې اړېکې لرو» او زیاته ېې کړه چې شاوخوا ۴۰ هېوادونه په افغانستان کې خپل سفارتونه يا قونسلګريانې لري.
په تېرو درو کلونو کې په کابل کې د غربي هېوادونو سفارتخانې تړلې پاته دي، اما د منځنۍ اسیا ځينو هیوادونه، پاکستان، چين، روسیه او ایران هغه هيوادونه دي چې په دغه موده کې ېې له کابل سره خپلې دي فکتو ديپلوماتيکي اړېکې برقراره کړي دي.
په دې منځ کې روسيه هم دې ته چمتووالی ښودلی چې طالبان د یو تروریستي سازمان په توګه له خپل لیسته وباسي او چين بیا د طالبانو په درې کلنه واکمنۍ کې لومړنی هيواد دی چې کابل ته ېې خپل سفير معرفي کړی دی.
طالبان د ۲۰۲۱م کال په اګست کې تر شل کلنې جګړې وروسته پر افغانستان بیا حاکم شول او اوس ېې په هېواد کې د امنیت ټينګښت یو له مهمو اولویتونو ګرځولی دی.
په وروستیو کې په افغانستان کې د داعش خراسان څانګي په تړاو امنيتي اندېښنې راپارولي دي. ملګرو ملتونو تېره اوونۍ خبرداری ورکړی دی چې د داعش خراسان څانګه چې د اروپا له پاره تر ټولو ستر بهرنی تروریستي ګواښ دی د قوي کېدو په حال کې ده.
خو مجاهد پر دې ټینګار کوی چې د داعش ګواښ نور له منځه تللی دی: «موږ د داعش خراسان پدیده نژدې صفر ته راوستې ده.»
د طالبانو په واکمنۍ کې ښځې او د هغوی د کار او ژوند مبارزهThis browser does not support the video element.
که څه هم اوس په افغانستان کې جګړه نشته، خو د طالبانو سرپرست حکومت د خپلو ملي عوايدو ډېره برخه امنیتي سکتور ته ځانګړ کړې ده.
که له ېوې خوا اوس په افغانستان کې له څه باندې ۴۰ کلونو وروسته بشپړ امنيت موجود دی، خو له بل لوري د دغه هيواد ډېر وکړي د فقر او بیکارۍ او نورو سختو شرایطو له کبله له لوږې او ژوندي پاتې کېدو سره مبارزه کوي.
د طالبانو د حکومت چارې له کندهاره د طالبانو مشر ملا هيبت الله آخوندزاده ، د فرمانونو پر اساس عملي کيږي.
نن ورځ د طالبانو تر حاکميت لاندې افغانستان کې کوم ښکاره سیاسي اپوزيسیون نشته، سیاسي ګوندونه لغوه شوي او انتخابات نه ترسره کیږي.
یو مدنی فعال چې د خپل نوم له ښودلو ېې ډډه کړې وويل: «هيڅوک نشته چې د امير پر وړاندې ودریږي.»
ملګري ملتونو په افغانستان کې وضعیت «ډارونکی» ارزوي چېرته چې ښکاره اعتراضونه پکې نه ترسترګو کېږي، خو د طالبانو حکومت دغه ادعاوې ردوي.
مجاهد وايي: «موږ دا نه منو چې موږ دې زورواکي واوسو.»
د طالبانو د حکومت ویاند په ولایتونو کې د مشرانو او روحانیونو شوراګانو ته په اشارې وويل چې چارواکي یو «میکانیزم لري تر څو د خلکو غږ حکومت ته رسوي.» هغه زیاته کړه: «کېدای شي دوی د مخکني حکومت ته ورته نه وي یا هغسې چې په دموکراټيکو حکومتونو کې رايج دي، خو موږ دغه میکانیزم ته د اسلام پر اساس پراختیا ورکړې او د هيواد مصالحو ته ژمن یو.»
کوم څه چې موږ ېې کولی شو ترسره کړو هغه ولس او دغو خلکو [طالب چاروکو] سره خبرې دي، چې په نهایت کې یو ستر ملي فشار ایجاد شي... په دې هېله چې دوی پوه شي چې د خلکو په مقابل کې قرار لري او خپلي ژمني عملي کړي.
(AFP)mks/nz/ pt-abh/sbh/sw/amj/kma
په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې ژوند
په افغانستان کې د طالبانو له لوري په دراماتیک ډول د واک پر نیولو سربیره، ورځنی ژوند روان دی. خو ورځ تر بلې ژوند د تغیر په حال کې دی، په ځانګړي ډول د ښځو له پاره. انځور: WANA NEWS AGENCY/REUTERS له افغانستان څخه خپریدونکي انځورونه او ویډیوګانې په ښارونو کې د خلکو ګڼه ګوڼه ښيې، لکه د هرات په دغه رستورانت کې، چې مشتریانو ته هرکلی ویل کیږي. خو د پخوا په پرتله د پام وړ یو بدلون تر سترګو کیږي: د میزونو شا او خوا یوازې نارینه لیدل کیږي چې زیاتره یې دودیز کالي اغوستي وي او د ځینو یې پګړۍ پر سر وي. په ښارونو کې د ښځو شمیر ډیر کم شوی.
انځور: WANA NEWS AGENCY/REUTERS د نجونو او هلکانو د صنفونو جلا کیدل د کابل په یوه خصوصي پوهنتون کې یوې پردې دغه محصلین سره جلا کړي دي. د جنسیت له مخې جلا والی دلته یوه رسمي پالیسي ده او ښایي لا پسې پراخه شي. د افغانستان د لوړو زده کړو وزیر عبدالباقي څو ورځې مخکې په کابل کې وویل: «په ګډو صنفونو کې زده کړه له یوې خوا له اسلامي ارزښتونو سره په ټکر کې ده او له بلې خوا د افغانانو د ملي، فرهنګي او عنعنوي ارزښتونو سره په تضاد کې ده.»
انځور: AAMIR QURESHI AFP via Getty Images د ائتلافي ځواکونو تر شل کلن حضور وروسته هغه حقوق چې ښځو ترلاسه کړي وو ژر له منځه ولاړل. د طالبانو د فرهنګي کمېسیون د مرستیال په خبره د ښځینه ورزشکارانو له پاره به سپورت منع شي.
انځور: WANA NEWS AGENCY/REUTERS طالبانو هر لوري ته د تالاښۍ پوستې جوړې کړي دي. خلک په وسلو سمبال طالبانو څخه اندیښنه لري او له دې کبله غواړي د امکان تر حده د چا د پاو وړ و نه ګرځي. غربي لباس ډیر کم تر سترګو کیږي او په درنو وسلو سمبال کسان زیات ليدل کيږي.
انځور: Haroon Sabawoon/AA/picture alliance په کابل کې هغه کارګر چې په ورځني مزد کار کوي، د یوه سړک پر غاړه په دې تمه دي چې یو څوک یې کار ته بوځي. افغانستان چې د طالبانو تر ولکې دمخه يې هم اقتصادي وضعيت کمزوری وو، اوس د اقتصادي سقوط او لا زیاتې بې روزګارۍ سره مخامخ دی. د ملګرو ملتونو د اټکل له مخې په راتلونکو میاشتو کې زیات انسانان بې وزلي ګواښي.
انځور: Bernat Armangue/dpa/picture alliance د بشري حقونو له پاره مبارزه له افغان مېرمنو سر پر بې رحمانه سرکوب سربیره هغوی بیا هم د خپل تعلیم، کار او مساوي حقوقو غوښتنه کوي. د ملګرو ملتونو د بشري حقونو دفتر خبر ورکړی دی چې سوله ایز لاریونونه هم د تاوتریخوالي ډک چلن سره مخامخ کیږي. طالبانو مظاهره کوونکي په لښتو او درو وهلي او فیرونه يې پرې کړي دي چې تر اوسه د څلورو کسانو د وژل کیدو او نور ډېرو د ټپيانيدو رپوټونه ورکړل شوي دي.
انځور: REUTERS له بل لوري دغه ښځې وایي چې دوی د طالبانو له نویو مقرراتو څخه راضي دي. دغه ښځې چې د طالبانو امنیتي کسانو بدرګه کولې، د طالبانو له چلن څخه بشپړ رضایت ښکاره کاوه. د دغو لاریون کوونکو په خبره هغه میرمنې چې له هیواده وځي د دوی استازیتوب نه کوي او په دې باور دي چې اسلامي قوانین د هغوی خوندیتوب تامینوي.
انځور: AAMIR QURESHI/AFP/Getty Images د طالبانو ضد لاریونونو برعکس دا ځل د هغوی [طالبانو] په پلوۍ لاریون ته خبریالان هم وربلل شوي ول. ځینې هغه خبریالان چې د طالبانو ضد لاریونونو ته یې خبري پوښښ ورکاوه د طالبانو له خوا له سخت تاوتریخوالي سره مخامخ شوي وو. دا د بدلیدونکي وخت په ځانګړې توګه د ښځو له پاره یو روښانه نښانه ده.
انځور: AAMIR QURESHI/AFP/Getty Images