د امريکا دفاع وزير، مايک اسپر، له هند څخه د راستنيدو پر وخت د څو ساعتونو له پاره په تل ابیب کې توقف وکړ. هغه د پنجشنبې په ورځ د اسرائيل د توغندويز دفاعي سيستم «اوسپنيزه ګنبده» څخه ليدنه وکړه.
اسپر د خپل اسرائيلي سيال، بني ګانتس سره د ملاقات پر وخت د اف ۳۵ جنګي الوتکو د خرڅلاو او اسرائيل ته د لا ډیرو وسلو د سپارلو پر سر خبرې وکړې.
د اف ۳۵ جنګي الوتکو خرڅلاو، د اسرائيل او متحده عربي اماراتو تر منځ د مناسباتو د عادي کيدو د تړون یوه برخه ده. دا ډول پرمختللې جنګي الوتکې تر اوسه پورې يوازې اسرائيل درلودلي دي.
د امريکا د قوانينو پر اساس، دغه هيواد بايد په سيمه کې د پوځي قوت له لحاظه د اسرائيل برتري يا برلاسي تضمين کړي. په همدې دليل واشنګتن اړ دی چې په خپلو تسليحاتي معاملو کې د تل ابيب مصالح او عقايد په نظر کې ونیسي.
خو دغه موضوع د اسرائيل د صدراعظم او دفاع وزير تر منځ د يو اختلاف سبب واقع شوې وه. هغه دا چې نتنياهو پر عربي متحده اماراتو باندې د پرمختللو وسلو له خرڅلاو څخه خبر وو، خو د دفاع وزارت له نظر څخه دغه خبره پټه ساتل شوې وه.
د اسرائيلو پخواني جنرال، آموس ګلیاد رسنيو ته ويلي دي چې ستونزه يوازې د اماراتو نه ده، بلکې د پرمختللو وسلو د اخيستلو خبره د قطر او سعودي عربستان له خوا هم مطرح شوې ده.
دا ډول پرمختللې جنګي الوتکې (اف ۳۵) تر اوسه پورې يوازې اسرائيل درلودلي دي.انځور: picture-alliance/Zuma/US Air Force د رويټرز خبري آژانس په حواله، قطر تر دې وړاندې امريکايي چارواکو ته د اف ۳۵ الوتکو د اخيستلو وړانديز وړاندې کړی وو.
اف ۳۵ الوتکې پر داسې تکنالوژۍ سمبال دي چې کولای شي د رادار له سیستم څخه ځان پټ کړي او له دې نه علاوه د نورو جنګي الوتکو په پرتله څو برابره نور لوړ قابليتونه هم لري.
په تل ابيب کې د امريکا پخواني سفير، دانيل شاپیرو، نيوکه کړې چې د ترمپ حکومت د اف ۳۵ الوتکو په خرڅلاو سره د اسرائيلو پوځي برلاسي په خطر کې اچوي. هغه ويلي دي چې واشنګټن په دې برخه کې د اسرائيل پوځي کارپوهانو سره په کافي اندازه خبرې نه دي کړي.
د دې له پاره چې په سيمه کې د اسرائيل د پوځي قوت برتري په راتلونکې کې هم حفظ شوي وي، په حاضر وخت کې اسپر او ګانتيس، اسرائيل ته د لا ډيرو وسلو پر سپارلو خبرې کوي. ويل شوي دي چې واشنګټن د لا ډيرو چورلکو او رهبري شوو او هدف ويشتونکو وسلو پلور ته تیار دی. د اسرائيل او امريکا په مذاکراتو کې همدا ډول د سنګر ماتوونکو مافوق بمونو «بونکر باستر» پر سر هم خبرې شوي چې کولای شي د اټومي تاسيساتو پر ضد د ايران په غرونو کې وکارول شي.
په منځني ختيځ کې د پوځي تسليحاتو اړوند دغه نوې معاملې کيدای شي په دغې سيمه کې د يوې نوې پرمختللې تسليحاتي مسابقې پيل وي. دغه ډول سيالۍ، اسرائيل او عربي هيوادونو تر منځ د مناسباتو د عادي کيدو تر هر توافق وروسته رامنځ ته شوي دي. د بيلګه په توګه په ۱۹۷۹ کال کې د اسرائيل او مصر تر منځ د سولې تر توافق وروسته، قاهرې له واشنګټن څخه په لويه پیمانه پوځي مرستې تر لاسه کړې.
دویچه وله ف/م.ک.ص./م.ن.ص.
د پر مختللو وسلو پر موضوع زموږ له آرشيف څخه يو انځوريز البوم:
تر ټولو زياتي وسلې خرڅوونکي هيوادونه وپېژنئ
د (SIPRI) د تازه راپور له مخي په ۲۰۱۸ کال په نړيواله کچه او د چين په استثنی ۱۰۰ کمپنيو د ۴۲۰ ملياردو ډالرو په ارزښت وسلې او نظامي تجهيزات وپلورل. هيوادونه يې په لاندني انځوريز راپور کي وپېژنئ: انځور: picture-alliance/dpa/D. Fischer د اوکراين هيواد UkrOboronProm شرکت په ۲۰۱۸ کال د ۱،۱ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه يو دی چي په ۲۰۱۸ کال يې زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: DW/I. Sheiko د سينګاپور هيواد ST Engineering شرکت په ۲۰۱۸ کال د ۱،۵ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه يو دی چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: Getty Images/AFP/R. Rahman د ترکيې هيواد آسېلسان او ترک ايروسپېس اندستريز شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۲،۸ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: TAI د سوېډن هيواد Saab شرکت په ۲۰۱۸ کال د ۳،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکت د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه يو دی چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې پلورلي دي.
انځور: picture-alliance/dpa/V. Moilanen د سويلي کوريا درو شرکتونو لکه هانوها، کوريا ايروسپېس او ليګ نېکس يو شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۵،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: Reuters د هند هيواد درو شرکتونو لکه هندوستان ايروناوتکس، اندين آردننس او بهارت اليکترونيکس شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۵،۸ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: picture-alliance/dpa/epa د آلمان هيواد راين ميتال، کراوس مافای، تيوسن کروپ او هېنسولډټ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۸،۳ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: picture-alliance/dpa/S. Hoppe د اسرائيل ايلبيت سيستم، سپېس اندستريز او رافايل شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۸،۶ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: Getty Images/AFP/E. Piermont د جاپان هيواد ۶ بېلا بېلو شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۹،۹ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: picture-alliance/dpa/A.Di Ciommo د ايتاليې هيواد ليوناردو او فينچانتيري شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۱۱ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: Imago/ ۵ مقام ـ د اروپايي هيوادونو مشترک شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه د مختلفو اروپايي هيوادونو دوه مشترک شرکتونه لکه اېربس ګروپ او MBDA داسي دي چي په ۲۰۱۸ کال يې ۱۴،۳ مليارده ډالره ارزښت لرونکي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي او په دې توګه تر ټولو زيات نظامي تجهيزاتو پلورونکو څخه دي.
انځور: MBDA Deutschland GmbH د فرانسې هيواد ۶ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۲۳،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: Reuters/B. Tessier د روسيې ۱۰ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۳۶،۲ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: Imago/Itar-Tass د بريتانيې ۱۰ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۳۷،۳ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ له ۱۰۰ هغو شرکتونو څخه دي چي په ۲۰۱۸ کال يې تر تولو زياتي وسلې او نظامي تجهيزات پلورلي دي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/BAE Systems ۱ مقام ـ د امريکا متحده ايالات د امريکا متحده ايالاتو ۴۸ شرکتونو په ۲۰۱۸ کال د ۲۶۶ مليارد ډالرو په ارزښت وسلې خرڅي کړي دي. په دې تړاو نو دغه شرکتونه د سيپري د راپور له مخي د نړۍ تر ټولو زياتي وسلې خرڅوونکي شرکتونه دي.
انځور: Reuters د چين په هکله اټکل کيږي چي د نړۍ له تر ټولو زياتو وسلو توليدوونکو هيوادونو څخه يو دی. خو د ۲۰۱۸ له پاره د سيپري په راپور کي د دغه هيواد د تجهيزاتي شرکتونو په تړاو شمېرې ځکه نه دي خپرې سوي، ځکه چي دغه هيواد يې مخفي ساتي.
انځور: AFP/Getty Images/STR د دغه مطلب معلومات د ۲۰۱۹ کال د دسمبر مياشتي په ۹مه نېټه په ستوکهولم کي د نړيوالې سولې د انستيتيوت SIPRI له پاڼي څخه اخيستل سوي دي. د انستيتيوت په ۱۹۶۶ کال د سوېډن د حکومت له خوا د يو بنسټ په توګه جوړ کړل سو. د دغه بنسټ د کارکوونکو شمېر د ۵۰ او ۶۰ تر منځ دی چي نيم مصارف يې د سوېډن حکومت تمويلوي. [ترتېب کوونکی: احمدولي اڅکزی]
