د ملګرو ملتونو د امنیت شورا پنځه دایمي غړی چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا او امریکا په دې خبره سلا شوي دي چې پر اټومي جګړه بریالیتوب نه شي ترلاسه کیدای او داسې خونړۍ جګړه باید کله پيل هم نه شي.
انځور: AP Photo/picture-alliance
اعلان
امریکا، چین، روسیه، بریتانیا او فرانسه هغه پنځه هیوادونه دي چې په رسمي ډول د اټومي بم او اټومي جنګي تجهیزاتو درلودونکي پيژندل کیږي او له همدې امله د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د دایمي غړو په توګه د ویتو حق لري.
دغه حق یادو پنځو هیوادونو ته دا امکان ورکوي چې د امنیت په شورا کې هر مطرح شوی وړاندیز په یوازیتوب سره رد او د تصویبیدو مخه یې ونیسي.
پنځو اټومي قدرتونو په هغه ګډه اعلامیه کې چې د جنورۍ په ۳ خپره شوې ده ټینګار کړی دی چې د اټومي وسلو د لا زیات خپریدو د مخنیوي په برخه کې هم نظره دي.
د «ان پي ټي» د تړون په اساس چې د لاسلیک کوونکو شمیر یي تر اوسه پورې شاوخوا ۱۹۰ هیوادونو ته رسیږي، هغه هیوادونه د اټومي وسلو درلودونکو په توګه په رسمیت پيژندل کیږي چې د ۱۹۶۷ کال له جنورۍ څخه مخکې یې دا ډول جنګي وسلې تولید او آزمایلي دي.
انځور: KRT/AP Photo/picture-alliance
که څه هم هند، پاکستان، شمالي کوریا او اسرائیل هم په غیر رسمي ډول د اټومي وسلو درلودونکي دي، خو د اټومي وسلو درلودونکي په رسمیت پيژندل شوي هیوادونه هم هغه پنځه دي، کوم چې د امنیت شورا دایمي غړي بلل کیږي.
اټومي جګړه چې ګټونکی نه لري
امریکا، روسیې، چین، بریتانیې او فرانسې په خپله ګډه اعلامیه کې ټینګار کړی دی چې یوه اټومي جګړه ګټونکی نه لري او له همدې امله نه باید پيل شي.
د بیانیې لاسلیک کوونکي په دې نظر سره یو شوي دي چې له اټومي وسلو څخه استفاده پراخې پایلې لري، دا ډول جنګي وسایل «تر هغه وخته پورې چې لا موجود دي» باید یوازې د دفاعي اهدافو، د تیری کوونکي برید د مخنیوي او جګړې د مخنیوي له پاره وکارول شي.
د آلمان په شمول د ۲۰۱۵م کال اټومي موافقه
د امنیت شورا د پنځو دایمي غړو یو له مهمو هڅو څخه له ایران سره د ۲۰۱۵م کال د اټومي موافقتنامې لاسلیک کول وو چې آلمان هم په کې ګډون درلود.
د دې توافقنامې له لاسلیک کولو څخه د ۱+۵ هیوادونو هدف د اټومي پروګرامونو د پراخیدو او اټومي وسلو ته د ایران د لاسرسي مخنیوی وو.
امریکا په ۲۰۱۵ میلادي کال کې د دونالډ ترمپ د جمهوري ریاست په دور کې له اټومي موافقې څخه په یو اړخیز ډول ووت او پر ایران یې د ځنډول شوو بندیزونو پر بیا عملي کولو لاس پورې کړ، څو دغه هیواد یوه جامع تړون ته د رسیدو په خاطر د مذاکرې میز ته را ولي.
ایران په دې موده کې د موافقې محدودیتونه یوې څنډې ته پریښودل او په چټکۍ سره یي د خپلو اټومي پرورګرامونو پر پراخولو کار وکړ.
د تیر کال د اپریل له نیمایي څخه له ایران سره د اټومي موافقې د بیا را ژوندي کولو مذاکرات پيل شول چې اتمه دوره یې په جریان کې ده. دغه مذاکرات د ایران او په اټومي موافقتنامه کې د پاتې پنځو هیوادونو د استازو ترمنځ ترسره کیږي چې امریکا په کې په غیر مستقیم ډول ګډون لري.
د دغو مذاکراتو هدف چې د اروپایي اتحادیي د خارجي سیاست مسئول مرستیال یي د همغږۍ چارې پر مخ وړي، د اټومي موافقتنامې ژمنو عملي کولو ته د ایران را ګرځول او دغې موافقتنامې ته د امریکا بیرته ستنیدل یاد شوي دي.
آژانسونه: ش.ن/ب.ص
زموږ له آرشيف څخه:
د لومړي اتومي بم د جوړېدنې او استعمال داستان په انځورونو کي
۷۵ کاله تر مخه د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي د اتومي بمونو استعمال د امريکا او اروپا تر منځ د ۶ کلني استخباراتي او ساينسي سيالۍ پايله وه. د يادي مودې احوال په انځورونو کي:
انځور: Hiroshima Peace Memorial Museum
د اتومي بم مفکوره
البرت آينشتاين په ۱۹۳۹م کال کي د امريکا ولسمشر فرانکلين روزوېلت ته د اتومي تجزيې د قوت په تړاو يو ليک ولېږی. ترمخه جرمني ساينسپوه اوتو هان د نويترونو په شعاع د يورانيمو اتومي تجزيه تجربه او کشف کړې وه. اينشتاين په ليک کي ليکلي ول چي که په دې وسيله بم جوړ سي نو به زيات قوي وي. روزوېلت سمدلاسه د يورانيمو په تړاو مشاورتي جرګه جوړه کړه.
انځور: picture alliance/CPA Media Co. Ltd
د متحده ايالاتو پر پېرل هاربور د جاپان بريد
د ۱۹۴۱م کال د دسمبر مياشتي پر ۷مه نېټه په سونو جاپاني جنګي الوتکو د متحده ايالاتو په هوايي کي د پېرل هاربور نظامي بندر تر زياتي اندازې له منځه يووړ. په دغه بريد کي په زرونو عسکر ووژل سول. يوه ورځ وروسته متحده ايالاتو جګړې ته د داخليدو اعلان وکړ.
انځور: AP
۲ ميليارده ډالره بوديجه
د ۱۹۴۲م کال په اګست مياشت کي امريکا متحده ايالاتو پرېکړه وکړه چي په استخباراتي توګه به د اتومي بم پر پروګرام کار پېلوي. دغه مخفي پروګرام ته وروسته د مانهېتن نوم ورکړل سو. ولسمشر روزوېلت د دغه مقصد له پاره ۲ ميليارده ډالره بوديجه ځانګړې کړه.
انځور: picture-alliance/Everett Collection
د نوي مکسيکو استخباراتي تجربه ګاه
د اتومي بم جوړونې تجربې د نوي مکسيکو په لوس آلاموس کي په يوه مخفي تجربه ګاه کي پېل سوې. روبېرت اوپنهايمر د دغه پروژې ساينسي رئيس مقرر سو. په دغه پروژه کي د متحده ايالاتو، کاناډا او بريتانيا عالي فيزيکپوهان وګومارل سول. په دغه پروژه کي له جرمني نازيانو څخه تښتېدلو په زرهاؤ کسانو هم ګډون وکړ.
د ۱۹۴۵م کال د مارچ مياشتي پر ۹مه او ۱۰ نېټه د توکيو په گډون د جاپان يو شمېر ښارونه بمبار سول. په دغو بمباريو کي صرف په پلازمېنه توکيو کي نژدې ۱۰۰ زره انسانان ووژل سول.
انځور: picture-alliance/AP Photo
د اوکي ناوا جګړه
د اوکي ناوا جګړه د ۱۹۴۵م کال د مارچ مياشتي پر۲۶مه نېټه پېل سوه. په دغه جګړه کي نژدې ۱۰۰ زره جاپاني عسکر او په همدغه شمير يې ولسي وګړي قرباني سول. نژدې ۱۲۰۰۰ امريکايي عسکر هم ووژل سول. امريکايي چارواکو د دغو قربانيانو د شمېر پر اساس د اتومي بم استعمال توجيه کړ. استدلال يې دا وو چي بې له اتوم څخه به لا زيات جاپانيان وژل سوي وای.
انځور: picture alliance/akg-images
په متحده ايالتو کي د واک لېږد
روزوېلت د اپريل پر ۱۲ مړ او هېري ترومن د امريکا متحده ايالاتو نوی ولسمشر سو. تر ولسمشر کېدو وروسته هېري ترومين د اتوم بم په مخفي پروژه «مانهېتن» خبر سو، چي په لوړه اندازه مخفي ساتل سوې پروژه وه. د نوموړي دغه انځور په ۱۹۴۵م کال اخيستل سوی دی.
انځور: Getty Images
د نازي آلمان تسليمېدنه
د ۱۹۴۵م کال د می مياشتي پر ۸مه نېټه نازي آلمان تسليم سو او په دې توګه په اروپا کي دويمه نړيواله جګړه پای ته ورسېده. خو د هغه باوجوده په اسيا او اوقيانوس کي جګړې ادامه لرله. په می او جون مياشتو کي د اتومي بم برخې د ماريانا جزيرو له لړۍ څخه و تينيان ته انتقال کړل سوې. له دغه ځای څخه و جاپان ته د B-29 ډوله الوتکي رسيدګي ممکنه وه.
ولسمشر ترومن د جولای مياشي پر ۲۵مه نېټه فرمان لاسليک کړ چي له مخه يې پر جاپان د اتومي بم د غورځولو اجازه ورکړل سوه. په دغه فرمان يا امر کي دا اجازه هم ورکړل سوې وه چي کله چي نوي بمونه د لاسرسي وړ وي نو د هغوی د استعمال اجازه هم سته.
انځور: picture-alliance/AP Photo
جاپان ته خبرداری
امريکا متحده ايالاتو، بريتانيا او چين د جولای مياشتي پر ۲۶ د پوستدام تر اعلاميې وروسته جاپان ته خبرداری ورکړ چي يا خو دي تسليم سي او يا به «په بشپړه توګه تباه کړل سي.» جاپان دغه خبرداری له پامه وغورځاوه او په جواب کي يې په جاپاني ژبه وليکل چي «موکوساتسو» يعني «پرته له تبصرې».
انځور: picture-alliance/akg-images
د تباهۍ منظره
د امريکا متحده ايالاتو نظامي الوتکي B-29 د ۱۹۴۵م کال د اګست مياشتي پر ۶مه نېټه په خايي وخت سهار پاو بالا اته بجو د جاپان پر هيروشيما د «اينولا ګې» په نوم ۴۰۸۲ کلوګرامه اتومي بم وغورځوی. د دغه بم په نتيجه کي ۱۴۰ زره انسانان ووژل سول. ترومن جاپاني چارواکو ته وويل چي که تسليم نه سي نو له آسمان څخه به د دا ډول بمونه داسي باران پر وکړي چي تر مخه چا نه وي ليدلي.
انځور: Hiroshima Peace Memorial Museum
د ناګاساکي تباهي
امريکا متحده ايالاتو د اګست مياشتي پر ۹مه نېټه د جاپان پر ناګاساکي بل اتومي بم استعمال کړ. دغه بم د ورځي په لږ باندي ۱۱ بجو وغورځول سو او پکښي شاوخوا ۷۴۰۰۰ انسانان ووژل سول.
انځور: picture-alliance/dpa
د جاپان تسليمي
د جاپان پاچا هيروهيتو د اګست مياشتي پر ۱۵مه نېټه اعلان وکړ چي هيواد يې جګړه وبايلله. نوموړی تر هغه وروسته هم د هيواد پاچا پاته سو او د هيواد په بيا رغونه کي يې لوی لاس درلود.
انځور: AFP/AFP/Getty Images
د شوروي بريد
شوروي اتحاد پر هيروشيما د امريکايي اتومي بم د غورځول کيدو څخه څلور کاله وروسته د ۱۹۴۹م کال د اګست مياشتي پر ۲۹مه نېټه په قزاقستان کي بريالۍ اتومي تجربه تر سره کړه او په دې توګه د نړۍ دويم اتومي بم لرونکی قدرت وګرځيد. شوروي د دويمي نړيواله جګړې په وروستيو ورځو کي پر جاپان بريد وکړ او د کوريل ټاپو په شمول يې يوه اندازه سيمي ورڅخه ونيولې.
