په غزه کي نوې جگړه د درو تنو اسرائيلي او يوه فلسطيني ځوان په وژنه پيل سوه. اسرائيلو اعلان کړی دی چي په غزه کي مځکني عمليات يې د حماس ډلي د تونلونو د له منځه وړلو له پاره پيل کړي دي. په غزه کي کشف سوو تونلونو امنيتي کارپوهان حيران کړي دي.

په غزه کي د فلسطينيانو له نظره دغه تونلونه د دوی له پاره د يوه شاهرگ په توگه حياتي دي. خو اسرائيليان بيا دغه تونلونه د وسلو د قاچاق لاره بولي. په غزه کي د تونلونو دقيق شمېر معلوم نه دی، خو هغه څه چي معلوم دي هغه دا دي چي د غزه د اړتيا ډيره برخه د دغو تونلونو له لاري پوره کيږي.

په غزه کي نزدې يو ميليون وو ۸۰۰ زره فلسطينيان ژوند کوي، چي د اسرائيلو له خوا د پوځي ديوالونو، اغزنو سيمانو او کانگريټي ديوالونو په مرسته کلابند سوي دي. د فلسطينيانو د وتلو يوازنۍ لار د مصر په سرحد کي د رفح لاره وه چي دغه لار هم په ۲۰۰۷ کال د حماس له خوا د غزې تر نيولو وروسته بنده سوه.

د رفح سرحد تر بندېدو وروسته له دباندي سره د غزې اوسېدونکو له پاره د ارتباط يوازنۍ لار دغه تونلونه دي، د دغو تونلونو په جوړولو کي ډيرو کارگرانو خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.

د دغو تونلونو خولې په مخفي ځايونو او کورونو کي راخلاصي دي. هغه څوک چي غواړي له دغو تونلونو څخه گټه واخلي بايد پيسې ورکړي.

په غزې تراډه کي تر اوسه پوري څو واري جنگونه سوي دي. په غزه کي ورانی د دې سبب سوی دي چي د دغو تلونو له لاري نه يوازي د ورځنيو اړتياوو مواد، بلکي ساختماني مواد هم ولېږدول سي.

په غزه کي تونلونه له نزدې ۳۰ کلونو راهيسي فعال دي. په ۱۹۸۲ کال کي د مصر او اسرائيلو ترمنځ تر سولي وروسته د رفح ښار ووېشل سو. اوس رفح نيمي يې په مصر او نيم يې په غزه کي ده. له هغه وخته ارتباطی تونلونه فعال دي.

د غزې په تونلونو کي د وخت په تيرېدو سره د برق او تليفون امکانات ډېر سوي دي. دغه تونلونه نه يوازي د موادو د قاچاق له پاره کارول کيږي بلکي د اسرائيلو د عملياتو پر وخت د پټېدو ځايونه هم دي.

يوازي اسرائيل د تونلونو د ويجاړولو په تلاښ کي نه دی. مصر هم په خپله خوا کي له کلونو راهيسي د دغو تونلونو د نابودۍ تلاښونه کوي. د مصر له خوا د تونلونو ورانول حتی د مرسي په وخت کي چي له حماس سره نژدې اړيکي لري هم روان ول.

د رفح د تونلونو ترڅنگ چي د قاچاق له پاره کارول کيږي، حماس د «عملياتو» نغمونه هم کښلي دي. دغه نغمونه د اسرائيلو خاوري ته ور وتلي دي او له هغو څخه د پوځي عملياتو پر مهال کار اخلي. په ۲۰۰۴ کال کي حماس ډلي دغه انځور له دغو چاودېدونکو موادو سره خپور کړ چي په يوه نغم کي وچاودل، په دغه چاودنه کي د اسرائيلو ۵ عسکر ووژل سول او لس نور سخت ټپيان سول.

نوو کشف سوو تونلونو وښوول چي ډېر په پرمختلي سيستم سره جوړ سوي دي. په دغه انځور کي په يوه کشف سوي تونل کي د اسرائيلو د دفاع وزير موشه جعلون، ښکاري.

په دې وروستيو ورځو کي پر اسرائيلو باندي له دغو تونلونو څخه شپږ حملې ترسره سوي دي. په دغو يرغلونو کي د اسرائيلو ۱۱ عسکر او د حماس ۲۰ تنه جنگياليان وژل سوي دي.

د اسرائيلو پوځ تر سه شنبې ورځي پوري ۴۵ تونلونه کشف کړي دي. له سپوږمکۍ څخه اخستل سوي انځورنه د تقريباً ۶۰ تونلونو اټکل کوي. دغه تونلونه نزدې پنځلس متره ژور کېندل سوي دي. د عملياتو په موخه جوړ سوي تونلونه د هواکښۍ سيستم هم لري او په ځينو تونلونو کي تر ۷۰ دالانونو او فرعي تونلونو پوري کشف سوي دي.

د اسرائيلو پوځ په دغو تونلونو کي د اسرائيلي پوځ يونيفورم، د بې هوښۍ درمل، تناونه او پلسترونه موندلي دي. داسي ښکاري چي د حماس جنگيالي تر عملياتو وروسته دلته د څو ورځو له پاره پټه پاتېدل.

هغه څه چي د اسرائيلو پوځ يې حيران کړی دی، دا دی چي دوی تر اوسه پوري له دغه شان تونلونو څخه بې خبره ول.

د اسرائيلو لومړي وزير بنيامين نتانياهو ويلي دي چي په غزه کي به تر هغه وخته پوري پوځي عمليات روان وي، څو ټول تونلونه تخريب سوي نه وي. خو کار پوهان په دې اند دي چي د عملياتو تر ختمېدو وروسته به د دغه شان تونلونو په کېندلو بيا پيل وسي.