گټي او تاوانونه: د آلمان فدرالي نظام څرنګه کار کوي؟
۱۴۰۰ فروردین ۱۱, چهارشنبه
آلمان د امريکا، هند او برازيل په څېر يو فدرالي نظام لري چې دا سيسټم ګټې او زيانونه هم لري. دا نظام يو تاريخي دود هم دی. زيانونه یې په برلين کې د فدرالي حکومت له پاره د مختلفو چيلينجونو باعث هم ګرځي.
اعلان
د اروپا په زړه کې هغه سيمه چې نړۍ یې د آلمان يا جرمني په نوم پيژني، يو ډېر متنوع تاريخ لري. د آلمان د دولت په چوکاټ کې فدرالي جوړښتونه له پيړيو راهيسې په يوه نه يوه شکل موجود دي.
د آلمان په ګاونډي هيواد فرانسه کې لا د منځنيو پيړيو په لومړيو کې پاريس په پلازمېنه او يوه پوځي مرکز بدل شوی وو. خو د راين سيند لويديځ لوري ته په پرته سيمه کې زياتره د نوابانو او خانانو حکومتونه ول، چې د هغوی تر ولکې لاندې سيمو ژبه يوه وه، خو دغه سيمې په يو بل پورې ډېرې تړلې نه وې.
په آلمان کې د فدرالي سيستم په تاريخي پس منظر پوهيدل، په دې نظام د پوهیدو له پاره اړين دي چې له مخې د اوسني آلمان ۱۶ فدرالي ایالتونه چې په اصل کې ورته فدرالي دولتونه ويل کيږي، د دې دولت په نوي شکل کې خپل کارونه پرمخ وړي.
تر هغو واحدونو ډېر غښتلي چي لري يې
هغه سيمه چې نن د آلمان دولت بلل کيږي، په ماضي کې تر ډېره د باچاهانو او يا سيمه ایزو نوابانو په ولکه کې وې چې په هغه کې د بريمن په څېر کوچني دولتونه هم شامل ول او د پرويسن يا پروشيا په څېر ستر شاهي دولتونه هم.
وروسته بيا په دې دولت کې يو شمير کوچني شاهي دولتونه او ستر ښاري دولتونه هم شامل شول چې ولسي حقونه یې يو تر بل ډېر بدل او مروجه پيسه یې هم يو تر بل مختلفه وه.
له همدې کبله دا عادي خبره وه چې په مختلو شاهي او نوابي رياستونو کې د خپلواکۍ کچه هم مختلفه وي. څو پيړۍ په دې سيمه کې چې نن آلمان بلل کيږي، يو مرکزي حاکم ځواک موجود نه وو.
د امپراطورۍ بيا رغونه
د پاچاهانو او امپراطوريو د دې نظام د له منځه تلو او د وايمر جمهوریت تر کړکېچنو کلونو وروسته د آلمان فدرالي دود په لومړي ځل نازيانو مات کړ. د ۱۹۳۳م کال د جنورۍ پر ديرشمه نېټه واک ته د نازيانو تر رسیدو وروسته د سیمه ایزو دولتونو د يوځای کولو او د يوه مرکزي نظام تر کنترول لاندې د راوستلو پروسه پېل شوه.
پوره یو کال وورسته يعني د ۱۹۳۴م کال د جنورۍ پر دېرشمه نېټه د »دولت د بيا رغونې قانون« تصويب شو او د ټولو آلماني دولتونو حقونه له منځه يوړل شول.
د جمهوريت رامنځته کيدل
د دويمې نړيوالې جګړې تر ختميدو وروسته چې کله متحدين د آلمان پر پوځ بريالي شول نو دا بحث پيل شو چې په آلمان کې دولتي نظام او اډانه بايد څرنګه وي؟ هغه وخت د جګړې فاتح ځواکونه په دې سره يو ول چې د نازيانو د مشر ادولف هتلر په مشرۍ دولت ځکه ډېر ځواکمن وو چې آلماني دولتونو يا ایالتونو هیڅ واک نه درلود. له همدې کبله په راتلونکي کې د واک او اختياراتو د دې ډول تمرکز د مخنيوي پريکړه وشوه.
په ختیځ آلمان کې پر واک تمرکز
د پخواني ختیځ آلمان ايالتونه په لومړي سر کې د شوري اتحاد تر سيسټم لاندی وو. وروسته بيا دغه ايالتونه د »جرمن ديموکراتيک ريپبلک« يا جي ډي آر ونومول شول.
په ختيځ آلمان کې د وخت په تیريدو سره حاکم سوسيالیستي ګوند کمروزی شو او په ۱۹۸۹م کال کې د برلين دېوال ړنګ کړل شو. دا څه باعث شول چې په هيواد کې په لومړي ځل رښتيني آزادې ټاکنې ترسره شي چې په پايله کې پارلمان رامنځته شو. يوه ستره موخه د پخوانيو دولتونو بيرته پر ځای کيدل وه.
په ۲۰۲۰م کال کي د پوښتل شوو کسانو په سلو کې ۲۵،۲ سلني کسانو له پاره مذهب او ژور اعتقاد اهميت لاره. چي دا تر نورو کلونو زیات دی.
انځور: Jörg Carstensen/dpa/picture-alliance
په سلو کې ۲۵: د ژوند حکمت
د ژوند د حکمت له پاره اندېښنې په ۲۰۲۰م کال کې د پوښتل شوو کسانو په سلو کي ۲۵ له پاره اهميت درلود. دا د کرونا وبا پر مهال د نورو کلونو په پرتله ډېر سوی دی.
انځور: Fotolia/Bilderstoeckchen
په سلو کي ۱۱: سياسي فعاليت
په ۲۰۲۰م کال کي د پوښتل شوو کسانو په سلو کې ۱۱،۱ سلني له پاره يې سياسي فعاليت ارزښت لاره.
انځور: Matthey/Fotostand/picture alliance
انځورونه1 | 20
دا کار د ۱۹۹۰م کال د جولای پر ۲۲ نېټه ترسره شو او ختيځ آلمان د هغه وخت د لوېديځ آلمان فدرالي سياسي نظام خپل کړ. همدا ستر بدلون د دې لامل شو چې يوازې درې مياشتې وروسته يعني د ۱۹۹۰م کال په اکتوبر مياشت کې دواړه آلماني دولتونه سره يوځای شول.
د لوېدیځ د فدرالي سیستم واقعيت
په پخواني لوېديځ آلمان کې چې د آلمان فدرالي جمهوريت بلل کيدی، د دولت مشرانو غوښتل چې ټول اختیارات د مرکزي حکومت په لاس کې نه وي. له همدې کبله هغه بنسټيز قوانين چې په اصل کې د آلمان د اساسي قانون حيثيت لري، چې کله په ۱۹۴۹م کال په بن کې تصويب شول نو پارلمان دا خبره ډېره مهمه وګڼله چې د فدرالي دولتونو د حقونو څخه دفاع وشي او دا په هر حال کې تضمين شي.
همدا دا چې د ماضي په څېر نن هم فدرالي دولتونه د مرکزي حکومت اختيارات او واک څاري او په دې کې د انډول ساتنې زمينه هم برابروي. په آلمان کې د فدرال او فدرالي دولتونو ترمنځ د سياسي اختياراتو او د واک ويش ډېر روښانه دی او همدا ويش د دواړو له پاره د يو بل د »څار او انډول ساتلو« پروسه تضمينوي.
د سمون هڅې
د آلمان د فدرالي سیسټم په اړه له لومړۍ ورځې راهيسې ځيني اندېښنې او د مديريت په برخه کې ځيني نيمگړتياوي موجود دي. د بېلا بېلو دولتونو يا ایالتونو اقتصادي ځواکمنتيا د پخوا په څېر اوس هم ډېر توپير سره لري. د نفوسو له پلوه هم ډېره تنوع موجوده ده. د مثال په توګه په نورت راين ويسفالن ايالت کې تر ۱۷ ميلیون ډېر خلک ژوند کوي، په داسې حال کې چې په شمال کې د بريمن ايالت يوازې ۷ لکه نفوس لري.
دا خبره په ۱۹۵۰مه لسیزه کې په لويدیځ آلمان کې موجودو متحدينو هم درک کړې وه او په بن کې یې له فدرالي حکومت څخه د اړينو پریکړو غوښتنه هم کړې وه، خو تر نن ورځې پورې په دې اړه د اصلاحاتو هره هڅه ناکامه شوې ده.
په فدرالي نظام کې اصلاحات
ځيني کړۍ په دې آند دي چې د آلمان په فدرالي سيسټم کې اصلاحات نن هم شوني نه دي. د متناسبې استازولۍ د سیسټم له کبله په برلين کې فدرالي حکومتونه هم ائتلافي وي. له همدې کبله د ټولو ۱۶ ایالتي حکومتونو او مرکزي حکومت هم يو له بل سره توپير لري. دا په دې معنا ده چې د دې ۱۷ حکومتونو په يوه خبره سره اتفاق کول عملاً امکان نه لري.
د همدې فدرالي سيسټم له کبله نن سبا په آلمان کې کله کله د ایالتي حکومتونو د لومړیو وزیرانو په خپلو دولتونو کې استقلاليت د ساتنې د هڅو په ترڅ کې چلن داسې بريښي لکه هغه چې د منځنيو پيړيو د عصر د يوه ملک شهزاده وي. خو بل لوري ته همدا نظام له دويمې نړيوالې جګړې راهيسې د آلمان د برياليتوب او پرمختګ مهم عنصر بلل کیږي.
له دې فدرالي سیسټم پرته به تر دويمې نړيوالې جګړې وروسته په آلمان کې تر لس ميليونو زياتو مهاجرو ادغام ممکن نه وای او نه به هم په ۱۹۹۰م کال کې تر بيرته يووالي وروسته پر ستونزو بر لاسی.
زموږ له آرشيف څخه:
د آلمان مهمي ځانګړتياوي وپېژنئ ـ انځوريزالبوم
آلمان په نړۍ کي يو مثبت رول لوبوي او په نړيواله توګه يو محبوب هيواد دی. ايا تاسو هغه ځانګړتياوي پېژنئ چي زيات انسانان يې دغه هيواد ته منسوبوي؟ له دغو څخه د آلمان هغه مهم خاصيتونه دلته وپېژنئ:
انځور: picture-alliance/dpa
رغنده ونډه
په زياته په تيرو لسيزو کي په نړيوالو موضوعاتو کي د آلمان رول زياتو انسانانو مثبت ارزولی دی. آلمان په يو شمېر نړيوالو ستونزو کي د هواري په مقصد مثبت رول لوبولی او په يو شمېر مثبتو بدلونونو کي يې رغنده ونډه درلودلې ده. په داسي حال کي چي زيات نړيوال د آلمان رول مثبت ارزوي، د روسيې او امريکا د سياست په وړاندي بیا منتقدين زيات دي.
انځور: Reuters
د ملګرتيا لاس
نوی آلمان له پخواني آلمان سره توپير لري. په داسي حال کي چي د آلمان/جرمني پخواني قيصر(پاچا) د نړۍ بيلو برخو ته خپل جنګي بېړۍ لېږدولې او د آلماني د يکتاتور تر قومندې لاندي زيات شمېر آلمان عسکر نورو هيوادونو ته ولېږدول سول، ننی آلمان د نړۍ د اکثريت هيوادونو سره صميمانه او دوستانه اړيکي لري.
انځور: Tobias Schwarz/AFP/Getty Images
ستر اقتصاد
داسي هيوادونه هم سته چيري چي د آلمان په وړاندي تنقيدونه موجود دي. د بېلګي په توګه په يونان کي د آلمان د لومړۍ وزيري انګېلا مېرکل په وړاندي منتقدين سته. د دغو کسانو په فکر آلمان د ستر اقتصاد لرونکي هيواد په توګه په دې کي رول لاره چي اروپايي اتحاديه او نړيوال وجهي صندوق د يونان د قرضو د بحران پر وخت پر يونان زيات فشار راوړي.
انځور: AFP/Getty Images
د بيلا بيلو ولسونو کور
په آلمان کي ګڼ شمېر بهرنيان تحصيل، کار او ژوند کوي. د آلمان تعليمي نظام او په همدې شان شرکتونه يې د نړيوالو له پاره جذاب دي. زيات شمېر هغه بهرنيان چي په آلمان کي ژوند کوي د آلمان د کلتور برخه ګرځېدلي او په عيني حال کي هغوی خپل کلتور د آلمان په ټولنه کي هم معرفي کړی دی. لکه د برازيل هيواد دغه ډله چي په انځور کي معلوميږي.
انځور: Nadine Wojcik
آرامي خوښوونکي انسانان
دلته ژوند ښه دی. فرانکفورټ، دوسلدورف او مونشن د آلمان له لويو او محبوبو ښارونوڅخه شميرل کيږي. که څه هم چي زيات آلمانان پر خپل هيواد زياتي نيوکي او ګيلې کوي خو کله چي بهر سفر ته ولاړ سي نو بيا يې په آلمان کي خپل آرام ژوند او ورته موجودي آسانتياوي بېرته ورپياد سي.
انځور: dpa
بهترين کېفيت او معيار
د آلمان ښه جوړ سوي سړکونه، تعليميافته وګړي، قانونيت او نظم. دا هغه څيزونه دي چي له کبله يې په زياته شرکتونه آلمان ډېر خوښوي. د پانګونې له پاره آلمان په نړۍ کي څلورم ستر هيواد دی. د دغه هيواد قوي اقتصاد د يورو ساحې د بحران پر وخت هم زيات اغېزمن نه سو.
انځور: picture-alliance/dpa
آلمان کي جوړ سوی
که موټر وي او که د اوړو ژرنده وي، کله چي (Made in Germany) يا «په آلمان کي جوړ سوی» پر ليکل سوی وي، نو هغه توليد د بهترين کېفيت او معيار ضامن بلل کيږي. خو ډېر کم کسان په دې خبر دي چي زيات آلماني مصنوعات د آلمان څخه دباندي په نورو هيوادونو کي توليديږي. په دې توګه نو زيات شمېر هغه هيوادونه، چيري چي آلماني شرکتونه توليد کوي، هم په دې کي برخه لري.
انځور: picture-alliance/dpa
نظامي تجهیزات
د وسلو توليد د آلمان د اقتصاد په ټيکاو کي مهم عنصر بلل کيږي. د دويمي نړيواله جګړې وروسته آلمان د نظامي تجهيزاتو توليدوونکی مهم هيواد دی. په آلمان کي جوړ سوي زيات نظامي تجهيزات د ناټو د سيمو دباندي هيوادونو ته هم لېږدول کيږي چي زيات وختونه دغه عمل په آلمان کي دننه هم د تنقيد سره مخامخ وي. د بېلګي په توګه سعودي عربستان ته د ليو ټانکونو لېږد شخړيزه موضوع ده.
انځور: picture-alliance/dpa
کلتور
يوهان ولفګانګ فون ګویته د آلمان تر ټولو مشهور او محبوب ليکوال بلل کيږي. د آلماني ژبي هغه مراکز چي په ټوله نړۍ کي تدريس کوي، د همدغه ليکوال يعني «ګویته» په نوم ياديږي. په دغه انځور کي د آلمان په ختيځ وايمار کي د ګویته خونه انځور سوې ده. نوموړي په دغه خونه کي خپل زيات اشعار ليکلي دي. د ګویته په شان آلمان نړۍ ته زيات نور مفکرين او ليکوالان ورکړي دي.
انځور: picture-alliance/dpa
آلمانی فټبال
په زياته د آلمان فټبال کلبونه لکه بايرن مونشن او بوروسيا دورتمند په ټوله نړۍ کي مينه وال لري. د دې تر څنګ د آلمان د ملي فټبال لوبډلې مينه وال هم زښت زيات دي. آلمان څلور ځله د فيفا د فټبال په نړيوالو سياليو کي د اتلولۍ جام خپل کړی دی. فټبال په آلمان کي تر بلي هرې لوبي زيات مينه وال لري.
انځور: Imago/Revierfoto
آلماني بير
بير د شرابو يو قسم دی چي په آلمان کي زيات توليد لري. د آلمان په بايرن ايالت کي هر کال د اکتوبر مېلې په ترڅ کي د نړۍ له بيلو بيلو برخو څخه ګډونوال شرکت کوي. په دغه مېله کي زيات ګډونوال د څرمني ځايي پتلون اغوندي او بير چښي.