د کړکېچ نړیوالې ډلې د پنجشنبې په ورځ (۲۰۲۳م کال د فبرورۍ ۲۳) ويلي دي چې له افغانستان سره مرستې بايد راکمې نه شي. په خبره يې د درک وړ ده چې بسپنه ورکوونکي هيوادونه او مرستندويه ټولنې د طالبانو له خوا د فشارونو زياتېدو ته د بنديزونو او غوسې په بڼه غرګون ښکاره کوي، خو بيا هم ۲۸ ميليونه کسان لا په افغانستان کې مرستو ته اړتيا لري.
په خبره يې بايد مرستې رسوونکې ښځې او نارينه د دې امکان ولري چې له اړمنو سره په هر ډول شرايطو کې مرسته وکړي. دا يې هم ويلي دي چې د لوېديځ سياست لا مخالف جهت ته روان دی. د کړکېچ نړيوالې ډلې پر دې حالت انتقاد وکړ: »نورو کړکېچونو ته د پام اړولو له کبله او له داسې تورونو څخه په وېرې چې ګويا د مرستو له لارې د طالبانو ملاتړ کوي، بسپنه ورکوونکي بې ميله برېښي چې د ملګرو ملتونو غږ ته سخاوتمندانه ځواب ووايي، او لا زړه نا زړه برېښي چې خپله هم پرمختيايي مرستې وکړي.««د نړيوالو مرستو بندیز، د افغانستان کړکېچ نور ژوروي»
دغه ډله زياتوي، سره له دې چې طالبان د اوسني وضعيت پړه پر غاړه لري، خو لويديځ هيوادونه هم مسئوليت لري، مثلا د جګړې له لارې چې پکې ښکېل ول، د زېربناوو په تخريب کې.
د کړکېچ ډله همداراز وايي چې د اقمليمي بدلون له کبله د حاصلاتو په کمښت او د افغاني دولتي شتمنۍ د کنګلېدو په پايله کې په مالي ستونزو کې هم لوېديځ هيوادونه داخل دي.تر ۳ میليونه ډېرافغان کوچنیان له سختي خوارځواکۍ کړیږي
دغه سازمان چې د بحراني سيمو په هکله تحقيق کوي، وايي چې بسپنه ورکوونکي هيوادونه بايد د ملګرو ملتونو غږ واوري او د ۴،۶ ميليارډو امريکايي ډالرو په مقدار بېړنۍ مرستې چمتو کړي چې افغانستان ورته اړتيا لري. سربېره پر دې بايد مرستندويه سازمانونه د دې وړتيا ولري چې د اړتيا په صورت کې په هر ځای کې مرستې وکړي.
د کړکېچ د نړيوالې ډلې په رپوټ کې دا هم راغلي دي چې د اوږدې مودې پروژې بايد پلې شي چې ټولنيز بدلون ته لاره هواره او د اوسني ټولنيز اقتصادي کړکېچ د عواملو پر ضد لازمه مبارزه وشي.له افغانستان سره بشري مرستې د طالبانو حکومت تمویلوي؟
د رپوټ ليکونکي ټينګار کوي چې يوازې له دې لارې افغانستان ثبات موندلی او اوسېدونکي يې پياوړي کېدای شي. په خبره يې د طالبانو د مشرتابه افراطي برخې په خپلو ليکو کې سرغړونې او د عامو خلکو احتجاجونه هم لاندې کړي او د آوازو له مخې د لا زياتو فشارونو د راوستلو پلانونه لري چې دغه سياست په تېره د هيبت الله اخوندزاده له لوري اجرا کيږي.
د کړکېچ نړيواله ډله زياتوي: »کله چې يو مذهبي مشر وغواړي چې خپل هيواد په فقر او ناپوهۍ کې وساتي، متاسفانه ډېر داسې څه نه شته چې نړۍ يې کولی شي څو هغه ودروي، البته بې له دې چې د تاوتريخوالي يوه نوې حلقه پيل شي.«
آ./ن.ص./ن.ز.
د هغو افغان کورنیو شمېر زیات شوی چې خپل ماشومان پلوري
په افغانستان کې د اقتصادي کړکېچ له امله د هېواد له ډېرو برخو څخه داسې راپورونه ورکول کېږي چې کورنۍ غواړي خپل ماشومان وپلوري. په کندهارکې یوه مور غواړي چې خپلې لوڼې له لوږې د ژغورلو په موخه وپلوري.
انځور: Murteza Khaliqi/AA/picture allianceشیما یوه ۵۵ کلنه ښځه ده چې د افغانستان په کندهار ولایت کې اوسیږي. د شیما خاوند داود چې د پخواني حکومت د امنیتي ځواکونو پخوانی غړی وو، له طالبانو سره په جګړه کې وژل شوی دی. د هغې زوی محمود چې هغه هم د امنیتي ځواکونو غړی وو، اوه کاله وړاندې ورک شوی او اوس هم لا درکه دی.
هغه له دوو لوڼو سره د طالبانو تر واکمنیدو وروسته د بې وزلۍ او بې وسۍ له امله ډیر رنج وړي. شیما په یوه داسې کرايي کور کې ژوند کوي چې د ژوند کولو نه دی او ۳۰۰۰ افغانیو کرایې په بدل کې د خپل مالک کور پاکوي. د هغې په پخلنځي کې یوازې د وچې ډوډۍ څو ټوټې او یو څو پیاز او کچالو لیدل کیدی شي.
شیما چې د ملا ديسک له درد څخه رنځ وړي، غواړي د ځان درملنه وکړي، مګر د عملیات څخه د ژوندي پاتې کیدو هیله نه لري. هغې وويل: «ما د دې پرېکړې له امله رواني ستونزې پیدا کړي خو زه هیڅ انتخاب نه لرم.» زه غواړم چې دوی د یو چا سره وي ترڅو دوی وږي نه شي. هغه غواړي خپلې لوڼې په ۳۰ زره افغانیو وپلوري.
له دې ټولو ستونزو سره سره هم هغه هڅه کوي چې خپلې لوڼې ښوونځیو ته واستوي ترڅو دوی لږ تر لږه د زده کړې له لارې خپل ژوند بدل کړي او له فقر او بدبختۍ څخه خلاصې شي. شیما وویل: «زموږ سره د کورني هيڅ کوم غړي مرسته نه ده کړې.«
خو دې مور اوس پریکړه کړې چې خپلې لوڼې وپلوري څو یې د خوارځواکۍ او لوږې څخه وساتي. د ژمی د نږدې کیدو سره دا مور نوره هم اندیښمنه کیږې: «هره ورځ زه کچالو جوشوم یا خپلو ماشومانو ته وچه ډوډۍ ورکوم.» نیکلا او مهتاب نه غواړي له خپلې مور څخه جلا شي او وايي چې زده کړې به وکړې او له خپلې مور سره به مرسته وکړي.
په افغانستان کې ډیری ځوانې نجونې د هلکانو په پرتله ژر پلورل کیږي. ځکه نجونې په همدې ماشومتوب کې په زور ودیږې، خو هلکان یوازې له کوره بهر کار کوي. شیما د خپل میړه د بونس غوښتنه وکړه، خو نه یې زوی او نه یې خاوند ته پیسې ورکړل شوې. اوس د طالبانو په راتګ سره داسې کار ناشونی شوی او شیما یې هیله له لاسه ورکړې ده.
د بشري حقونو سازمان په افغانستان کې د بې وزلۍ او د ماشومانو د پلورلو ډیریدو ته اندېښنه ښودلې ده. وروسته له هغه چې طالبانو واک تر لاسه کړ له افغانستان سره د نړیوالو مرستو بندیدل او اقتصادي بحران افغانستان یې له یوه «بشري ناورین» سره مخ کړ.
