د دواړو خواو په یوه ګډه اعلامیه کې چې د شنبې (د مارچ میاشتې په ۴ نیټه) په ورځ خپره شوې ده ویلي دي: «ایران خپله امادګي اعلان کړې ده چې له اټومي دستګاو څخه د امنیتي څارنې په هکله د پوښتنو د روښانه کیدلو له پاره به لا زیات معلومات او امکانات په اختیار کې ورکوي.»
اروپايي اتحادیه: د ایران پر اټومي تړون به ژر موافقه رامنځته شي
په یوه محرم رپوټ کې چې د رویټرز خبري آژانس توانیدلی دی هغه مطالعه کړي راغلي دي د نړیوال اټومي آژانس (IAEA) مشر رفایل ګروسي، د دې ګډې اعلامیې په بیړه او بشپړ ډول د عملي کیدو تمه لري. دا په داسې حال کې ده چې ایران مخکې له دې هم دې ته ورته ژمنې کړې دي چې هغه یي عملي کړي نه دي.
د امریکا د ملي امنیت سلاکار: ژر باید له ایران سره توافق ته ورسیږو
ګروسي د ویانا په هوایي ډګر کې یوه خبري کنفرانس ته وویل چې ټاکل شوې ده ایران په دې اړه معلوماتو، ځایونو او اشخاصو ته لاس رسی په اختیار کې ورکړي. نوموړي زیاته کړه چې ایران به د لا زیاتو څارونکو یا نظارتي وسایلو د نصبولو اجازه ورکړي چې د ۲۰۱۵م کال د اټومي موافقتنامې په اساس نصب او په ۲۰۲۲م کال کې یو وار بیا لیري کړای شوي وو.
د نړیوال اټومي آژانس مشر وویل چې د لا زیاتو جزویاتو د روښانه کیدلو له پاره به د نړیوال اټومي آژانس او ایران د استازو ترمنځ وروستۍ خبرې اترې «ډیر ډیر زر» په ایران کې ترسره شي.
اوس د نړۍ کوم هیواد څومره اټومي وسلې لري؟
د سپيري د تازه رپوټ په حواله، اوس په نړۍ کې د اټومي وسلو شمیر کم شوی دی، خو د اټومې وسلو درلودونکي هیوادونه خپل اټومي بمونه لا عصري او وژونکي کوي. دا چې کوم هیواد څومره اټومي بمونه لري، په انځوريز رپوټ کې يې ولولئ! انځور: Getty Images/AFP/J. Samad د سپيرې رپوټ وايي چې اوس مهال روسيه د نړۍ په سطحه تر ټولو ډيرې يعنې ۶۳۷۵ اټومې وسلې لري. روسيې اوس مهال ۱۵۷۰ اټومې وسلې نصب کړې هم دي. پخواني شوروي اتحاد د لومړي ځل له پاره ۱۹۴۹م کال کي اټومې آزموينه کړې وه. په ۲۰۱۵م کې روسيې ۸۰۰۰ اټومې وسلې درولودلې. سپرې دا هم ويلی دی چې روسیه او امريکا نوې او قیمتي اټومې وسلې تولیدوي.
انځور: Getty Images/AFP/M. Anotonov د سپيري په حواله، امريکا اوس مهال ۵۸۰۰ اټومې وسلې لري چې ۱۷۵۰ يې نصب کړل شوي هم دي. امريکا په لومړي ځل په ۱۹۴۵م کال کې خپله اټومي آزموينه وکړه چې يو څه موده وروسته يې د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي ښارونو اټومې بمونه استعمال کړل. د ترمپ اداره اوس د اټومي وسلو پر عصری کولو کار کوي. امريکا د ۲۰۱۹م کال راهیسې د اتومي وسلو د ذخیرو په اړه د معلوماتو خپرول درولي دي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/C. Riedel اټکل کيږي چې چين اوس مهال ۳۲۰ اټومي بمونه لري او د سيپرې رپوټ په حواله چین هم اوسمهال د خپلو اټومي وسلو سيستم پر لا عصري کولو کار کوي. چين د آسيا تر ټولو بډای هيواد دی او د نړۍ په سطحه تر ټولو ستر پوځ لري. خو پوځي واقعي وړتيا په اړه يې او دا چې څومره نصب کړې اټومې وسلي لرې، معلومات نشته. چين خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په کال ۱۹۶۴ کې کړې وه.
انځور: picture alliance/Xinhua/L. Bin د اروپا په سطحه تر ټولو ډيره اټومې وسله فرانسه لري. شمیر يې ۲۹۰ ښودل شوی دی چې له ډلې څخه يې ۲۸۰ يې نصب کړل شوي دي. فرانسې په ۱۹۶۰م کال کې د اټومي وسلو جوړولو تکنالوژي ته لاسرسی پيدا کړ. سيپرې وايي چې فرانسه اوس هم تر يوه حده پورې د خپلو اټومي وسلو په اړه معلومات خپروي.
انځور: picture-alliance/dpa/J.-L. Brunet بريتانيا خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په ۱۹۵۲م کال کې ترسره کړه. بريټانيا چې د امریکا متحده ايالاتو نژدې دوست هیواد دی، په ۲۱۵ شمیر کې اټومې وسلې لري چې ۱۲۰ يې نصب کړل شوي دي. دغه هیواد ويلي دی چې د خپلو اټومي وسلو زیرمه يې لږ کړې او ۱۸۰ ته يې راښکته کړې ده.
انځور: picture-alliance/dpa/Poa/British Ministry of Defence/T. Mcdonal د پاکستان د اټومي وسلو شمیر ۱۶۰ ته رسیږي. د سيپري په حواله، وروسته له هغې چې پاکستان په ۱۹۹۸م کال کې اټومي بم جوړ کړ، دغه هیواد او هند د مختلفو اټومي وسلو تولید ته زور ورکړ. د پاکستان او هندوستان په حواله د دوی د اټومي وسلي يوازې د دفاعی مقصدونو له پاره دي. دغه دوه هیوادونه چې ښه مناسبات نه لري، د چارو کارپوهان وايي که تر منځ يې جګړه ونښلی نو په اټومي جګړه هم بدلیدلای شي.
انځور: picture-alliance/AP هندوستان د ۱۵۰ اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په ۱۹۷۴م کال کي او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې وکړه. هند ژمنه کړې چې له چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو پر لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه کوي. پاکستان او هند د خپلو توغندیزو آزموينو په اړه معلومات خپروي، خو د اټومي وسلو په اړه يې ډير لږ معلومات خپاره کوي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/M. Swarup هندوستان تر ۱۱۰ پورې اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په کال ۱۹۷۴ او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې ترسره کړې ده. دغه هیواد ژمن دی چې چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو د لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه ترسره کوي.
انځور: Reuters اسرائيل چې د ۱۹۴۸ تر ۱۹۷۳ کال پورې يې درې ځله له عربي هیوادونو سره جګړې کړې دي، د اټومي وسلو شمير يې ۹۰ ته رسیږي. اسرائيل د خپل سیاست له مخې اوس هم د خپلو اټومي پروګرامونو په اړه هيڅ معلومات نه خپروي.
انځور: Reuters/M. Kahana شمالی کوریا له ۳۰ نه نيولې تر ۴۰ پورې اټومي وسلې لرې. تیر کال د امريکا ولسمشر دونالد ترمپ او د شمالي کوريا رهبر کيم جونګ وليدل. تر دغې ليدنې وروسته شمالي کوريا د خپلو توغندويزو او اټومي آزموينو د درولو اعلان وکړ. که څه هم د شمالي کوريا اصلي ستونزه له سويلي کوریا سره ده، خو بیا هم لويديځ د دغه هيواد له اټومي پروګرام څخه انديښنه لري.
انځور: picture-alliance/dpa/AP Photo/KCNA/Korea News Service د ملګرو ملتونو له خوا پر لګول شوو تحریمونو سربیره، شمالي کوريا په ۲۰۰۶م کال کې د اټومي وسلو یوه آزموینه ترسره کړې وه.
انځور: Reuters
سربیره پر دې ټاکل شوې ده چې د ایران فردو ښار ته نږدې د ځمکې لاندې اټومي تاسیساتو د څارنې چارې تر ۵۰ سلنه پورې زیاتې شي. په دې وروستیو کې په دې دستګاو کې د یورانیمو تر نږدې داسې اندازې غني شوي ذرې موندل شوي وو چې کیدای شي ترې د اټومي وسلو په جوړولو کې کار واخیستل شي.
د نړیوال اټومي آژانس مشر د څرګندونو له مخې د دغو ذراتو غني کول تر نږدې ۸۴ سلنه پرمخ تللی وو.
ایران تل ټینګار کړی دی چې له اټومي انرژۍ څخه یوازې د ملکي موخو له پاره استفاده کوي. خو لویدیځ ویره لري چې ایران به د یورانیو په غني کولو سره د اټومي وسلو د تولید هڅه وکړي.
امریکا د اټومي موافقې په ارتباط اروپایي هیوادونه ګواښلي
د نړیوال اټومي آژانس مشر له تهران سره تازه موافقه، په ځانګړي ډول د نړیوال اټومي اژانس د ۲۰۱۵م کال د اټومي موافقتنامې د بیا را ژوندي کولو امکان په پام کې نیولو سره، «ډیر زیات مهم» بللی دی.
آژانسونه: ش.ن/ ا.و.ا