د رپوټونو په حواله د اکتوبر میاشتې په ۲۱ نیټه د جمعې له لمانځه وروسته د ایران په سویل ختیځ زاهدان ښار کې مظاهره کوونکو د حکومت ضد شعارونو ورکولو ترڅنګ، پر بانکونو او د پولیسو پر یوې پوستې برید کړی دی.
د ایالتي پولیسو مشر احمد طاهري د «ارنا» دولتي خبري آژانس ته ویلي دي چې پولیسو لږ تر لږه ۵۷ تنه «بلواګر» نیولي دي.
په ټولنیزو رسنیو کې نا تائید شوو ویډیوګانو کې په زرګونو تنه مظاهره کوونکي لیدل کیږي چې د «مرګ پر دیکتاتور» او «مرګ پر بسیج» شعارونه ورکوي. دیکتاتور د دغه هیواد مذهبي مشر آیت الله علي خامنه ای، ته اشاره ده او بسیج هغه ایراني ځواکونه دي چې په پراخه کچه د مظاهره کوونکو د سرکوبه کولو له پاره ترې کار اخیستل کیږي.
اړوند: جرمني د ایران پرضد د اروپایي ټولني تعزیرات غواړي
د ۲۲ کلنې مهسا اميني تر مړېنې وروسته د تیرو پنځو اونیو راهیسې په ایران کې له تشدده ډکو مظاهرو لړۍ روانه ده. مهسا امیني د اخلاقي پولیسو په توقیف کې خپل ژوند له لاسه ورکړی و.
د لا زیاتې سرکوبونۍ غوښتنه په زاهدان کې د جمعې له لمانځه وروسته دغه مظاهرې د «خونړۍ جمعې» په احتجاجونو کې د لسګونو کسانو تر مړينې درې اونۍ وروسته شوي دي.
د بشري حقونو نړیوال سازمان ایمنسټي انټرنشل په حواله د ایران امنیتي ځواکونو د سپټمبر په ۳۰ نیټه د جمعې له لمانځه څخه وروسته د مظاهره کوونکو د سرکوبه کولو له پاره په شدید ډول له تاوتریخوالي کار اخیستی و او په دې ترڅ کې لږ تر لږه ۶۶ کسانو خپل ژوند له لاسه ورکړی و.
د ایران په زندانونو کې شکمنې وژنې
د ایران په زندانونو کې د زرګونه سیاسي زندانیانو سربیره چې د ایران د حکومت له لوري اعدام او په ډله ایزو قبرونو کې خاورو ته سپارل شوي دي، داسې سیاسي زندانیان هم شته چې په بند کې مړه شوي او مرګونه یې مشکوک ښوول شوي دي. انځور: khaandaniha.com سعيدي سيرجاني یو ایرانی لیکوال، څیړونکی، اديب، سیاسی فعال او تر انقلاب وروسته د ایران یو له منتقدینو څخه وو. هغه د ١٣٧٢ د حوت پر ۲۳ مه د اطلاعاتو وزارت د مامورینو له لوري ونيول شو. سیرجاني پرته له دې چې په هکله یې معلومات خپاره شي، تر نهه میاشتیني بند وروسته د ۱۳۷۳ د لیندۍ په ۴مه په زندان کې ومړ. سعید امامي، چې په ځنځیري وژنو تورن دی، ویلي وو چې د هغه د وژلو له پاره "پوتاشیم" کارول شوی وو.
انځور: khaandaniha.com سعید امامي چې د ایران یو له لوړ پوړو امنیتي چارواکو او د ځنځیري قتلونو له اصلي تورنو دی، د ۱۳۷۷ کال په دلو میاشت کې زنداني شو. د ایران د وسلوالو ځواکونو د قضايه څانګې څارنوال په ۱۳۷۸ کال کې ادعا کړې وه چې امامي د اوین زندان په حمام کې د نظافت له پاره کاریدونکي کیمايي موادو په خوړلو سره مړ شوی. باور دا دي چې هغه د حکومت د مخالفینو د قتل په هکله د معلوماتو د افشا کیدو د مخنیوي له پاره وژل شوی دی.
انځور: Kodoom.com اکبر محمدي په ۱۹۷۸ کال کې له خپل ورور منوچهر محمدي او یو شمېر محصلینو سره د تهران په پوهنتون کې د مظاهرو پر مهال ونیول شو او د انقلاب ځانګړې محکمې له خوا په اعدام محکوم شو. خو له څه مودې وروسته د هغه سزا ۱۵ کاله بند (۱۰ کاله بند او پنځه کاله تعلیقي بند) ته راټيټه شوه. اکبر محمدي د لوږې تر څو ورځني اعتصاب وروسته د ۲۰۰۵ کال د اګست په اتمه په اوین زندان کې په مرموز ډول مړ شو.
انځور: isdmovement.com کاوه عزیزپور په ایران کې یو له کردي سیاسي بندیانو څخه و چې د ۱۳۷۸ کال د ثور په ۲۷ مه د ۲۵ کلونو په عمر د مهاباد په زندان کې مړ شو. هغه تر مرګ دوه کاله وړاندې د ایران د حکومت ضد د کردانو د ګوند د غړیتوب په تور محاکمه شو او په درې کاله بند محکوم شو. د هغه د کورنۍ په وینا، نوموړی په زندان کې د استخباراتي کړیو تر شکنجې لاندې مغزي سکته کړې وه او بیا کوما ته تللی وو.
انځور: kurdistannet د ۱۳۸۲ کال په جوزا کې په ایران کې د محصلینو تر اعتراضونو وروسته د نیول شویو اعتراض کوونکو کسانو کورنیو د اوین زندان مخې ته لاریون وکړ. ایراني الاصله کاناډايي عکاسه چې هغه وخت یې عمر ۵۵ کلونه وو، د زندان مخې ته د لاریون د عکاسۍ له پاره تللې وه چې ونیول شوه چې بیا وروسته مړه شوه. ایراني چارواکو، د هغې د مرګ دلیل د «سر په ناحیه کې کلک جسم لګیدل» یا پر سر باندې د «کلک جسم لیګدل» اعلان کړي و.
انځور: Getty Images/AFP/B. Mehri امیر حسین حشمت ساران د «ایران د ملي اتحاد جبهې» عمومي منشي و چې په ۱۳۸۲ کال کې په دغه نامه د ګوند د جوړلو په جرم په اته کاله بند محکوم شو. نوموړی په بند کې بیا محاکمه شو او په اته کلونو نور بند محکوم شو. هغه د زندان د ځانګړو ساتونکو له لوري د سر په ناحیه کې تر شدیدو ګوزارونو وروسته کوما ته تللی وو او د ۱۳۸۷ کال د حوت پر ۱۶مه د رجايي کرج په روغتون کې تر ۴۸ ساعته کوما وروسته ومړ.
انځور: Radiofarhang زهرا بني یعقوب یوه ایرانۍ ډاکټره وه چې د ۱۳۸۶ کال د میزان په ۲۲مه د ایران په همدان ښار کې د امر باالمعروف او نهی عن المنکر په توقیف خونه کې وفات شوه. د رسمي راپورونو له مخې زهرا بني یعقوب د نیول کېدو په شپه په زندان کې ځان وژنه کړې. ورور یې وايي چې د مرګ له رسمي وخت څخه یو ساعت مخکې یې له خپلې خور سره په ټیلیفون خبرې وکړې او دا چې هغه له روحي پلوه په ښه حالت کې وه.
ابراهیم لطف اللهی د ایران په سنندج ښار کې د پیام نور په نامه پوهنتون کې د حقوقو د څلورم کال محصل و، چې د ۱۳۸۶ د جدي میاشتې په ۲۵مه د انتظامي پولیسو په توقیف کې مړ شو. د سنندج ښار کې د اطلاعاتو وزارت ځايي چارواکو د هغه د مړینې لامل «ځان وژنه» بللې وه.
امیدرضا میرصیافي د "روزنګار" په نامه وبلاګ کې په کلتوري او سیاسي موضوعاتو لیکنې کولې. هغه د ۱۳۸۷ په عقرب کې د رژیم په وړاندې د پروپاګند له کبله پر ۶ میاشتو بنداو د آیت الله خامنه ای او آیت الله خمیني ته د سپکاوي په تور دوه کاله بند محکوم شو. هغه د ۱۳۸۷ کال د حوت پر ۲۸مه د اوین په زندان کې ومړ او په دې توګه د هغه نوم په نړۍ کې د داسې ویبلاګر په نامه ثبت شو چې په زندان کې یې ژوند له لاسه ورکړی وي.
محسن روح الامیني نجف آبادي او امیر جوادي فر محسن روح الامیني نجف آبادي او امیر جوادي فر په ایران کې د ولسمشرۍ د لسمې دورې انتخاباتو اړوند په پیښو کې د وژل شویو کسانو په ډله کې دي. هغوی د ۱۳۸۸ کال د سرطان میاشتې په ۱۸مه د جنبش سبز یا زرغون خوځښت په نامه په لاریون کې تر نیول کیدو وروسته د کهریزک په نامه زندان ته انتقال شول او هلته شکنجه شول.
انځور: fars محمد کامراني هغه ۱۸ کلن ایرانۍ ځوان و چې د ۱۳۸۸ د سرطان په ۱۸مه د ولسمشرۍ انتخاباتو تر ترسره کیدو وروسته په نا ارامیو کې په تهران کې ولي عصر میدان ته نیږدې ونیول شو او د کهریزک زندان ته انتقال شو. محمد کامراني په تهران کې د اوین زندان ته تر انتقال وروسته، د ټپونو له کبله «لقمان و مهر» روغتون ته انتقال شو چې بیا وروسته د شدیدو ټپونو له کبله یې د همدې کال د سرطان په ۲۵مه خپل ژوند له لاسه ورکړ.
انځور: Tavana.org هدي صابر یو څیړونکی، ژورنالیست، ملي مذهبي فعال، سیاسي زنداني او «د ایران فردا» په نامه د منع شوي مجلې له چلوونکو څخه وو. هغه د ۱۳۹۰ کال د جوزا په ۱۲مه نیټه په داسې حال کې چې په اوین زندان کې بندي وو، د هاله سحابي او د خپل پلار عزت الله سحابي د مشکوک مرګ په هکله د نه خوړو اعتصاب وکړو او د جوزا په ۲۱مه، د مدرس په نامه روغتون ته تر انتقال وروسته ومړ.
ستار بهشتي، یو وبلاګ ليکونکې وو چې د ۱۳۹۱ د عقرب پر ۹ د فتا د پولیسو له لوري په ټولنیزو رسنیو کې او فسبوک کې د ایران د «ملي امنیت پر ضد د اقدام» له پاره د فعالیت په تور ونیول شو او د عقرب میاشتې په ۱۳مه په زندان کې ومړ. ۴۱ سیاسي زندانیانو په یوه لیک کې لیکلي وو چې «ستار بهشتي د ۱۳۹۱ کال د عقرب میاشتې په ۱۰ او ۱۱ ورځ د اوین په بند کې وو او دا چې د بدن په ډیری برخو کې یې د شکنجو نخښې لیدل کیدلې.»
انځور: Gohar Eshghi په ایران کې د جدي په ناکراریو کې د سینا قنبري په نوم یو ۲۳ کلن ځوان ونیول شو. د اوین زندان ته تر انتقال وروسته د جدي په ۱۶مه نیټه د دغه زندان په څلورمه قرنطینه خونه کې ومړ. چارواکو د هغه مرګ دلیل ځان وژنه اعلان کړه. علي رضا رحیمي چې د ایران د پارلمان غړی دی، د دلو میاشتې پر ۱۵مه وویل چې په هغه فلم کې چې د زندان چارواکو ویلي وو چې د سینا قنبري ځان وژنه په کې ښکاري، د قرباني نخښې نښانې پکې نه شته.»
انځور: Privat کاووس سید امامي، په ایران کې د چاپیریال یو فعال چې په ټولنپوهنه کې یې دوکتورا لرله، د امام صادق پوهنتون د اسلامي مطالعاتو او سیاسي علومو د پوهنځي د علمي پلاوي غړ، د ارتباطاتو د مضمون استاد او همدا راز د «حیات وحش میراث پارسیان» په نامه د موسسې له مشرتابه پلاوي څخه وو. هغه د دلو میاشتې په ۴مه ونیول شو او د جمعې په ورځ د دلو په ۱۹مه یې کورنۍ ته په زندان کې د هغه د ځان وژنې په هکله خبر ورکړل شو.
انځور: Jamaran/M. Arefi
په ښار کې د روان و مظاهرو پر مهال تشدد هغه وخت لا زور واخیست، کله چې د سیمې د پولیسو د یوه مشر له خوا پر یوې ځوانې نجلې د جنسي تیري خبر د خلکو غم او غوسه را وپاروله.
د جنسي تیري دې پيښې د ولس غوسه لازیاته را وپاروله، کوم چې د پولیسو په توقیف کې د مهسا امنیتي په مړينې پيل شوې وه.
په دې توګه د ټول هیواد په سطحه مظاهرې د ۱۹۷۹م کال له انقلاب وروسته د ایراني چارواکو له پاره د یو تر ټولو سترې ننګونې په توګه را برسیره شوی دی. ډیر شمیر مظاهره کوونکي د ایران د اسلامي جمهوریت د حکومت د ختمیدو غوښتنه کوي.
بل لور ته په پلازمېنه تهران کې سخت دریځه ديني عالم احمد خاتمي د ټول هیواد په کچه د مظاهره کوونکو پر وړاندې د شدیدو اقداماتو غوښتنه کړې ده.
نوموړي د جمعې لمانځه په خطبه کې وویل: «قضایه قوه باید له فساد کوونکو سره جدي چلند وکړي، چا چې له ملت سره خیانت کړی او د دښمن ژرندې ته اوبه ور اچوي. په داسې شکل سره چې نور خلک یو وار بیا په فساد کولو فکر وکړي.»
اړوند: اروپايي اتحاديې په ايران کې تاوتريخوالی غندلی دی
خاتمي زیاته کړه: «هغوی تیروتونکو ماشومانو ته ویلي دي چې که هغوی تر یوې اونۍ پورې نور هم په همدې ډول په سړکونو کې پاتې شي، نو حکومت به نسکور شي. خوبونه وينه!»
د دوه تابعیته له پاره د المان خبرداری د جمعې په ورځ د المان حکومت ایران ته د سفر په هکله خبرداری خپور کړی دی او ویلې یي دي کوم کسان چې د المان تر څنګ د ایران تابعیت هم ولري، د هغو له پاره ایران ته سفر کول به له خطر څخه خالي نه وي.
د سفر په هکله په دې سپارښتنه کې ویل شوي دي چې دا ډول کسانو ته په ایران کې په غیر قانوني ډول د نیول کیدو او په اوږد بند محکومیدو حقیقي خطر موجود دی.
برلین مخکې تر دې هم ایران ته د سفر کولو په هکله خبرداری خپور کړی و، خو د تیرې ورځې د پيښو په پام کې نیولو سره یي د دې خبرداري کچه نوره هم لوړه کړې ده.
د چهارشنبې په ورځ یوه ایراني خبري آژانس ویلي وو چې امنیتي ځواکونو په احتجاجونو کې د لاس درلودلو په تور ۱۴ بهرني اتباع نیولي دي. په دوی کې فرانسوي، امریکا او بریتانوي اتباع شامل دي.
آژانسونه: ش.ن/ ا.و.ا