د سيف د چلدرن سازمان په حواله د سختي ګرمۍ لا ډیري څپې، سیلابونه، وچکالي او د ځنګلونو اورونه به په راتلونکې کي کوچنيان د هغوی تر والدينو ۷ واره ډیر له سختو خطرونو سره مخامخ کړي.
انځور: Vishal Bhatnagar/NurPhoto/imago images
اعلان
سیف د چلدرن یا د کوچنیانو د حقوقو مدافع سازمان د بروکسل د وریجا پوهنتون سره په ګډه دې نتجې ته رسېدلي دي چي په راتلونکې کي به طبيعي آفات کوچنيانو له خطر سره مخامخ کړي. د دغه رپوټ د خپرولو دلیل سبا سه شنبه(د سپټمبر ۲۸ مه) په میلان کي د «یوت فور کلایمیت» لخوا په همدې اړه د یوه پروګرام شروع کیدل دي.
د ياد سازمان (په بحراني اب وهوا کي زیږیدلی) په نوم رپوټ کي راغلي دي چي «ولي باید موږ اوس په عمل لاس پوري کړو، تر څو د کوچنیانو حقوق تأمین سي.»
په رپوټ کي راغلي دي چي په افغانستان کي کوچنیان تر پخو او زړو خلګو ۱۸ واره ډیر د سختي ګرمۍ او جولې وهلو له خطر سره مخامخ دي. په مالي هیواد کي بیا کوچنیان لس واره د خرابو زراعتي محصولاتو څخه متضرر کیږي، نسبت د هغو والدینو ته.
د رپوټ په حواله «ځیني کوچنیان کیدلای سي په عین وخت کي د مختلفو او څو طبیعي حوادثو سره مخامخ سي.»
خصوصأ هغه کوچنیان چي والدین یا لږ یا متوسط عاید لري، له سختو طبیعي افاتو سره د مخامخ کیدو خطر یې هم ډیر دی. هغوی ته دا خطر موجود دی چي مثلاً ژر په ساري ناجوړیو باندي اخته سي، له سؤ تغذي سره مخاخ او یا یې د سیلابونو او اورونو په سبب کورونه ونړيږي او بې کوره سي.
دغه ډول طبیعي آفات کیدلای سي په خپل نوبت سره په ميلیونو کوچنیان غربت ته ورټیله کړي؛ هغه د لسونو کلونو پرمختګونه چي د لوږي د له منځه وړلو په لار کي تر سره سوي وي، کیدلای سي په دې سره کاملاً نابود سي.
د سیف د چلدرن سازمان رئیسه، انګر آشینګ خبرداری ورکوي او وايي، چي نوی رپوټ د کوچنیانو د اوسني او راتلونکي نسلونو په باب یو سخت تریخ واقعیت بیانوي.
انځور: FRANCIS MASCARENHAS/REUTERS
په امریکا متحده ایالاتو او کاناډا کي د سختي ګرمیو وروستیو څپو، په اسټرالیا کي د ځنګلونو سوځیدل او په اروپا او چین کي د وچکالیو مختلفي مرحلې دا په اثبات ورسوله چي په دنیا کي یو اطمیناني ځای هم وجود نه لري. په خبره یې «بېله یوې عاجلي معاملې څخه موږ خپلو کوچنیانو ته یو وژونکې اینده په میراث باندي پريږدو.»
آشینګ اضافه کوي، چي اقلیمي بحران په حقیقت کي د کوچنیانو د حقوقو بحران دی. ځکه نو ضرور ده، چي ځانونه د فوصیلي انرژۍ، لکه تیل او سکرو څخه خلاص کړو، مالي ډاډمنتیا رامنځته او له هغه چا سره ډیر کومک وسي چي تر ټولو ډیر له طبیعي آفاتو سره مخامخ سوی وي.
که د مځکي د کرې ګرمي په ۱،۵ درجې د سانتي ګراد کي وساتل سي، نو به د هغو کوچنیانو له پاره هم ښه اینده تضمین سي چي لا زیږیدلي نه دي. د دې په خبره په راتلونکي کي باید د کوچنیانو د حقوقو غوښتنه د اقلیمي بحثونو په مرکز کي شامله سي.
که هغه لاپلند، شمالي امریکا، هند او یا هم مکسیکو دي، اوس لا په دې دوبي کي په بیلابیلو سیمو کي د تودوخي درجه په غیرمعمولي ډول لوړه ده. حتی په هغو ځایونو کي هم چي اوس هلته ژمی دی.
انځور: DW/Valerie Stocker
د کاناډا په لیتون کي اورلګیدنه او سخته ګرمي
په روان دوبي کي په لیتون کي تودوخه تقریباً ۵۰ درجې اندازه سوې. دا د کاناډا په لویدیځ کي پرته دې نسبتاً سړې سیمي له پاره سخته ګرمي. له همدې امله دا کلی چي ۲۵۰ تنه نفوس لري په بشپړ توګه وسوځیدی. په شمالي امریکا کي هم اقلیم مخ په تودیدو دی. دا ځکه چي د مځکي د ګرمۍ له امله بادونه کرار سوي او دغه ډول ګرمي څو اونۍ دوام کوي.
انځور: BC Wildfire Service/AFP
د فنلند کیفو سيمه؛ په شمالي اروپا کي سخته تودوخه
د فنلند په لاپلند کي له ۱۹۱۴ م کال راهیسي هوا دومره نه وه ګرمه سوې، لکه د سږکال په جولای کي چي وه. د فنلنډ په شمال کي د هوا تودوخه ۳۳،۶ ګراد اندازه سوې او همدارنګه ددغه سکندیناوي هیواد په ځینو نورو سیمو کي هم تر پخوا ۱۰ تر ۱۵ درجې پوري هوا ګرمه سوې ده. هواپیژندونکي د اروپا په شمال کي د هوا دومره ډیر ګرمیدل په شمالي امریکا کي د ګرمۍ سره په تړاو کي ویني.
انځور: Otto Ponto/Lehtikuva/AFP/Getty Images
هند: د سختي ګرمۍ له امله مړينې
همدارنګه په هند کي هم سږکال ډیره ګرمي ده. په پلازمینه نوي ډيلي کي د جولای په سر کي د هوا درجه ۴۳،۱ ته ورسیده چي له نهو کلنو څخه یې ساری نه درلود. په هند کي مون سون يا موسمي بارانونه هم يو اوونۍ وورسته پېل شول. په دغه هیواد کي له ۲۰۱۰ کال راهیسي لږ تر لږه ۶ زره ۵۰۰ انسانان د سختي ګرمۍ له امله مړه سوي.
انځور: Adnan Abidi/REUTERS
نیژنیايا پیشا، روسیه : د پرمافراست د له منځه تلو له کبله د میتان ګاز افراز
همدارنګه سایبریا هم په ۲۰۲۱ کال کي سختي ګرمۍ اغیزمنه کړه. هلته د می په میاشت کي لا د هوا درجه له ۳۰ څخه پورته وه. په دې ډول په سایبریا کي د ځینو اروپایی سیمو په پرتله ډیره ګرمي وه. سخته ګرمي او وچکالي ددې سبب سوه چي د روسیې په شمال کي سختي اورلګیدني رامنځته سي. سخته ګرمي او وچکالي د پرمافروست د ویلي کيدو باعث کیږي او دا بيا هوا ته میتان ګاز د افرازيدو باعث ګرځي.
انځور: Thomas Opel
په نوی زېلاند کي تر ټولو ګرم ژمی
د جنوبي کُرکې د نوي زېلاند په هاستینګ کي چيرې چې اوس په اصل کي ژمی دی، د هوا درجه ۲۲ سانتي ګراد اندازه سوې. په دې ډول په دغه هېواد کي د ۲۰۲۱ کال د جون میاشت له ۱۱۰ کلونو راهیسي تو ټولو توده میاشت وه. په دغه هیواد کي په اوسط ډول د هوا حرارت دوې درجې پورته سوی. تود ژمی زراعت ته تاوان رسوي او د سکي وهلو په ځایونو کي واوره کمیږي.
انځور: kavram/Zoonar/picture alliance
په مکسیکو کي سخته وچکالي
د ۵۱،۴ درجو تودوخه آن د مکسيکو له پاره چېرې چې ډېره ګرمي، ډيره زياته ده. دا په جون مياشت کې اندازه شوې تر ټولو ډېره تودوخه ده. اوسمهال دغه هېواد له داسې سختې وچکالۍ سره لاس او ګريوان دی چې له ديرشو کلونو راهیسې ساري نه لري. په تېره بيا د دغه هېواد باجا کليفورنيا سيمه، چېرې کولورادو سيند قسماً وچ شوی دی، سخته اغیزمنه شوې. همدارنګه په مکسیکو سیتي هم د اوبو سطحه مخ په کمیدو ده.
انځور: Fernando Llano/AP/dpa/picture alliance
شمالي افریقا: په لیبیا کي سخته صحرایی ګرمي
همدارنګه د شمالي افریقا په عربي نیمه ټاپو کي هم سږکال ډیره ګرمي وه. په صحرا کي د جون په میاشت کي د تودوخي درجه له ۵۰ سانتې ګرادو څخه پورته وه. د هوا پیژندونکو په حواله، د لیبیا په لویدیځ کي د جون په پای کي هوا تر پخوا لس درجې ګرمه اندازه سوې. په پلازمینه طرابلس کې بیا ۴۳ درجې وه.
