د ناسا د څېړنو پر اساس سپوږمۍ په تدريجي توګه خپله تودوخه له لاس ورکوي چي کبله يې سطحه هم ورسره کوچنۍ کيږي. دا هغسي لکه انګور چي د کشمش کېدو په حال کي کوچنی کيږي. نه يوازي د سپوږمۍ سطحه بلکه دننه برخه يې هم کوچنۍ کيږي. سپوږمۍ په تيرو میلينونو کلونو کي تقريبا پنځوس متره کوچنۍ سوې ده.

بعضي کسان سته چي فکر کوي په ۱۹۶۹ کال و سپوږمۍ ته د نيل امسترونګ او بز الډرين تګ درواغ دي. هغوی ادعا کوي چي ياد ستورمزلو پر مځکه د اوبو د يو جهيل سره داسي تمثيل کاوه لکه پر سپوږمۍ چي ګرځي. هغوی انتقاد کوي چي په سپوږمي هوا نسته نو بيرغ څنګه ورپېد. ناسا وايي چي الډرين د امريکا د بيرغ پر خاوره لګولو وروسته ښوروله.

پر سپوږمۍ باندي د تودوخي درجه لا هم ډېره زياته ده. کله چي د لمر وړانګې پر سپوږمۍ ولويږي نو د سطحي تودوخه يې تر ۱۲۷ سانتي ګرادو پوري جګېدلای سي. کله چي لمر نه وي نو تودخه يې تر منفي ۱۵۳ سانتي ګرادو پوري ټيټېدلای سي.

يوه ډېره پخوانۍ اسطوره موجوده ده چي وايي پر سپوږمۍ باندي يو سړی اوسيږي. بعضي خلک وايي چي د بشپړ سپوږمۍ پر وخت په سپوږمي کي يوه څهره ويني. په بعضو هيوادونو کي دغه اسطوره داسي ده چي وايي يو انسان د خپلو ډېرو جدي جرمونو له کبله سپوږمۍ ته جزايي ولېږل سو. خو حقيقت دا دی چي ياده خبره صرف يوه افسانه ده او حقيقت نه لري.

سپوږمۍ په يو کال کي له مځکي څخه تقريبا څلور سانتي متره ليري کيږي. هر څومره چي سپوږمۍ له مځکي څخه ليري کيږي، هغومره پر مځکه کوچنۍ معلوميږي. په تقريبا ۵۵ میليون کالو کي به سپوږمۍ له مځکي څخه داسي کوچنۍ معلوميږي چي نه به سي کولای چي لمر پټ کړي. يعني بيا به د لمر ترنده یا تندر نيول نور نه وي.

په ډيرو زړو بېروونکو فلمونو کي ښودل کيږي چي شرمښ د سپوږمۍ پر لور انګولا کوي. خو دا له حقيقت څخه ليري خبره ده. د بشپړه سپوږمۍ او د شرمښ د انګولا هيڅ تعلق سره نسته دی. شرمښ د شپې پر وخت انګولای کوي.

تر اوسه سپوږمۍ ته ۱۲ انسانان تللي او د سپوږمۍ پر سطحه باندي يې پښه ايښې ده. دا ټول له بيلو مسلکونو سره تړاو لرونکي ول خو ټول امريکايان، نارينه او سپين پوستي ول. وخت به وښيي چي کله به يو غير امريکايي پر سپوږمۍ قدم کېږدي. يا دا چي کله به يوه مېرمنه او يا تور پوستی دا کار وکړي.

د ناسا د پيرسيورنس په نوم روبات چې يوه کوچنۍ څرخۍ الوتکه هم ورسره ده د پنجشنې ورځي په ماښام (۲۰۲۱م کال د فيبرورۍ ۱۸مه) په بريا سره په مريخ يا سرې سيارې کي کښته سو.

د پيرسیورنس په نوم روبات (لکه په انځور کي چي ښکاري) تر نورو ټولو هغو پیچلی دی چې دغي ادارې مریخ ته لیږلي دي.

د ناسا انجینرانو د ۲۰۲۰م کال د جولای مياشتو په لومړيو کې پيرسيونس روبات د Atlas V په نوم راکټ ته وسپاره او د ياد کال د جولای مياشتي پر ۳۰ نېټه يې مريخ ته سفر پيل سو.

دغه روبات په ۲۰۱۹م کال کې په يوه پاکه خونه کي خلکو ته نندارې ته وړاندې شو. دا د ناسا تر ټولو عصري او ځیرک روبات دی. د دغه روبات وزن تر یو ټن لږ زيات دی چي په دې سره تر پخواني هغې ۱۰۰ کيلو ګرامه زيات دی. او تر دروې ميترو لس سانتي متره اوږد دی.

په دغه روبات کي تر پخواني هغې د څېړني ډېر ابزار او سنسورونه ځای پر ځای سوي دي او پر هغو لاسونو باندي چي يو شی راپورته کوي د کمرو او کاري سامانونو په نصبولو سره نور هم پياوړی دی. دغه روبات کولای سي له مريخ څخه نموني راټولي کړي. هغه ۲۳ کمرې او نور وسايل لري. یوه دنده یې دا ده چي و آزمایي چې د مریخ له ډبرو څخه د اکسیجن رایستل امکان لري کنه؟ خو دغه کوچنی څیز څه شی دی چي د روبات څنګ تر پر مځکه ولاړ دی؟

دغه روبات یوه کوچنۍ هلیکوپټر لري. تر دې وړاندې هیڅکله د سیارو په ماموریت کې داسې څه نه ول پیښ شوي.

کيوريوستي روبات له ۲۰۱۲م کال راهيسي په ماموريت بوخت دی. له هغه وخت راهيسي ۲۲،۳۱ کيلومتره گرځېدلی او تر اوسه هم هماغه شان کار کوي. دا په حقيقت کي تر هغه څه لوړ دی چي ياديږي. د هغه رسمي نوم «د مريخ د ساينس لابراتوار» دی. او په رښتيا سره دا يو بشپړ لابراتوار دی.

د مثال په ډول دغه روبات يو ځانګړی سپکترومتر لري چې کولی شي د لیزر په مرسته له ليري څخه کیمیاوي ترکیبونه تحلیل کړي؛ د میترولوژۍ يو بشپړ سټیشن چې کولی شي تودښت، د اتموسفیر فشار، وړانګه، رطوبت او د باد سرعت اندازه کړي.

دغه روبات وښووله چي د تيورۍ له مخي په مريخ کي ژوند کول ممکن دي. خو تر دې دمه يې د ژوند کومه نښانه نه ده موندلې. د دغه روباټ مټ په يوې پوره برمې مجهز دی. دلته هغه نمونې اخلي.

د مریخ دوړي په ډيرو سامانونو سره پروسس سوي. لومړی هغه فلټريږي او په مختلفو اندازو سره تفکيک کيږي او وروسته بېلابېلو ماشيني تحليلي لابراتورانو ته لېږل کیږي.

لومړني روبتونه ډیر کوچني ول. د ۱۹۹۷م کال د جولای مياشتي پر ۴ کوچنی روبات سورجورنر، په مريخ کي حرکت وکړ. دا لومړی ځل و چې یو ګرځنده روباټ پخپله يوازي هلته حرکت وکړ. هغه په څو کمرو، د کيمياويي مواو د سنجولو په يوې آلې مجهز وو.

په انځور کي د ناسا اداري کارکوونکي د روبوتونو له درو نسلونو سره ولاړ دي: کوچنی سوجورنر چي د لوبو د موټر په اندازه دی ۱۰،۶ کیلو ګرامه وزن لري او په ساعت کي په هره ثانیه کې یو سانتي سرعت لري. د اپورچونټي په نوم روبات ۱۸۵ ګرامه وزن لري. دریم کيوريوستي بيا د یوه کوچني موټر په شان دی ۹۰۰ کیلو ګرامه دی او په هرې ثانیه کې ۴ یا ۵ سانتي متره پوري سفر کولی شي.

سوجورنیر په خپل ټول کاري وخت کي يعني د ۱۹۹۷م کال د سپتمبر مياشتي تر ۲۷ نېټې پوري ۱۰۰ متره سفر وکړ او انځورونه او معلومات يې راټول کړل.

د سوجورنیر له تجربې پرته به ډيره ستونزمنه وای چي نوي روبوتونه جوړ سوی وای. په ۲۰۱۴م کال کې ناسا دوه روبوتونه سپيريت او اپورچونټي مریخ ته ولیږل. سپيريت شپږ کاله کار وکړ او ۷،۷ کیلومتره واټن یې وواهه. دا روبات غرونو ته وخوت، د خاورو نمونې یې واخیستې او د ژمي او طوفان په مقابل کي ودرېد. له اپورچونټي سره بيا د ۲۰۱۹م کال د فيبرورۍ پر ۱۳ اړيکه پرې سوه.

د اپورچونټي په نوم روبات په ۲۰۱۵م کال کې ۴۲ کیلومتره واټن وواهه او تر هغې ورځي پوري يې تر کيوريوستي روبات ډیره ځمکه تر پوښښ لاندي راوستله. هغه په خپلو لاسونو سره د مځکي نمونې را اخيستلای سي. هغه درې مختليف سپکترومترونه او يوه ترې ډي کمره لري. هغه د شگو په يوه طوفان کي له منځه ولاړ.

دغه انځور د کيوريوستي روبات په اصلي کمره په مريخ کي اخيستل سوی دی.