په پاکستان کې سیاسي بې ثباتي، د ډالر په مقابل کې د پاکستانۍ کلدارې د ارزښت لوېدل، د بیو لوړوالی او د انرژۍ کمښت هغه ستونزې دي چې پاکستان ورسره اوس لاس او ګریوان دی. خو آیا پاکستان به هم د سریلانکا په سرنوشت اخته شي؟
انځور: Abdul Majeed/AFP/Getty Images
اعلان
په پاکستان کې د ټاکنو کمېسیون له لوري وروستۍ پریکړه چې پکې پخوانی لومړی وزیر او د پاکستان تحریک انصاف ګوند مشر عمران خان ګرم پیژندل شوی چې له بهرنیو وګړو یا شرکتونو یې ناقانونه پیسې ترلاسه کړي، د جنوبي آسیا په دې هیواد کې د سیاسي ثبات په هکله اندېښنې لا پسې ډیرې کړي دي.
بل لوري ته په پاکستان کې روان خراب اقتصادي وضعیت هم ښکاري چې له کنتروله وتلی دی. په دې ترڅ کې د پیسو د نړیوال صندوق او د پاکستان د حکومت ترمنځ د هغه تړون له مخې چې د تیرې جولای میاشتې پر ۱۳مه نیټه نهايي شوی وو او له مخې به یې پاکستان د ۱،۱۸ میلیارده ډالرو پور ته لار هواریږي، خو لا هم دغه پیسې پاکستان ته نه دي ورکړل شي.
تیره اوونۍ د پاکستان پارلمان د یوې پوښتنې په ځواب کې ویلي ول چې د پاکستان د بهرنیو پور کچه اوسمهال ۱۲۶ میلیارده ډالرو ته رسیږي. په لیکنې بڼه د یوې پوښتنې په ځواب کې د پاکستان پارلمان ویلي ول چې له ۲۰۲۲نه تر ۲۰۵۹م کاله پورې پاکستان اړ دی چې د اصلي پیسو او سود سره یوځای ۹۵،۴ میلیارده ډالر بیرته ادأ کړي. دغه وضعیت ته په کتو سره، د پاکستان یو شمیر کارپوهانو شدیدې اندیښنې څرګندې کړي دي.
د پاکستان د اقتصادي چارو کارپوه، ډاکټر قیس اسلم وايي چې پاکستان د یادو پورونو بار نه شي وړلی. د دویچه ویله له خبریال عبدالستار سره په خبرو کې نوموړي کارپوه وویل چې «د پاکستان صادرات په کمیدو دي. د کرنیزو تولیداتو مصارف ډیر دي چې له کبله یې صنعتي شرکتونه مخ په تړل کیدو دي او خلک له کرهڼې لاس اخلي. له همدې کبله د حکومت عاید کمیږي او عاید چې لا ډیر کم شي نو حکومت به خپل پور څرنګه ادا کوي؟»
د پاکستان د اوسني وضعيت اغیز پر افغانستان څه دی؟
28:13
This browser does not support the video element.
آیا پاکستان به د سریلالنکا په څیر ډېوالي شي؟
په عین وخت کې د اقتصادي چارو پیژندل شوی پاکستانی کارپوه ډاکټر شاهد حسن صدیقي بیا له دې ډول نظر سره مخالف دی. هغه له دویچه ویله سره په خبرو کې وویل چې د پاکستان د ډېوالي کیدو خطر هیڅ وخت موجود نه دی. نوموړي وویل: «د ملي پولي واحد په برخه کې د ډېوالي کیدو خطر هیڅ موجود نه دی، ځکه چې پیسې خو په هر صورت کې که هرڅه ناسم کار هم وي، موږ خپله چاپولی شو.»
په سویلي آسیا کې پروت سريلانکا هیواد څه موده وړاندې د خراب سیاسي او اقتصادي وضعیت له کبله دیوالي شو او د خپلو پورونو د بیرته ورکولو توان یې نه درلود چې له کبله یې د سیمې په یو شمیر نورو هیوادونو کې هم ورته اندېښنې یو ځل بیا مخ پر ډیریدو دي.
د روان میلادي کال په اپریل میاشت کې په سریلانکا کې اقتصادي او سیاسي وضعیت مخ په خرابیدو شو او اوس دغه وضعیت دومره ترینګلی شوی دی چې سريلانکا د اساسي توکو د وارداتو له پاره هم مالي امکانات نه لري. په سریلانکا کې د پیسو پاړسوب یا انفلاسیون په تیره جولای میاشت کې تر ۶۰ سلنې هم لوړ شوی دی چې له کبله یې د سویلي آسیا په دغه ټاپويي هیواد کې د توکو بیې هم په بې ساري توګه لوړې شوي دي.
په پاکستان کې هم د پخواني لومړي وزیر عمران خان د حکومت تر پای ته رسیدو وروسته نه یوازې انفلاسیون ډېر شوی، بلکې پاکستانۍ کلدارې په دوامداره توګه د ډالر په مقابل کې خپل ارزښت په بې ساري توګه له لاسه ورکړی دی. د اپریل پر لسمه نېټه چې د عمران خان حکومت پای ته ورسید، یو ډالر په ۱۸۲ کلدارو تبادله کیدو خو اوس ان ۲۴۰ کلدارو ته رسیدلی دی.
په پاکستان کې هیڅ لومړي وزیر خپله پنځه کلنه دوره نه ده بشپړه کړې. دوی د مختلفو دلایلو له امله اړ شوي دي چې له ټاکل شوي وخت څخه مخکې واک پريږدي. عمران خان د دغه هیواد ۲۲ لومړی وزیر وو چې خپله کاري دوره یې مکمله نه کړه.
انځور: STF/AFP/GettyImages
لیاقت علي خان: ۴ کاله او ۲ میاشتې
لیاقت علي خان د پاکستان لومړنی صدراعظم و. نوموړي د ۱۹۴۷م کال د اګست په ۱۵ نیټه خپله دنده پیل کړې وه. لیاقت علي خان د ۱۹۵۱م کال د اکتوبر په ۱۶ نیټه په راولپنډۍ کې د یوه کس له خوا په ډزو ووژل شو. نوموړی له وژل کیدو مخکې ۴ کاله او ۲ میاشتې د پاکستان لومړی وزیر پاتې شوی و.
انځور: Wikipedia/US Department of State
خواجه ناظم الدین: ۱ کال او ۶ میاشتې
د لیاقت علي خان تر وژل کیدو یوه ورځ وروسته د ۱۹۵۱م کال د اکتوبر په ۱۶ نیټه خواجه ناظم الدین واک ته ورسید. نوموړی د ۱۹۵۳م کال د اپریل په ۱۷ نیټه د ګورنر جنرل له خوا د لومړي وزیر په توګه له دندې ګوښه کړای شو. ده هم د ګورنر جنرل په توګه دنده ترسره کړې وه. (له ۱۹۷۴ څخه تر ۱۹۵۶ م کاله د پاکستان د اساسي قانون تر بشپړیدو مخکې د ګورنر جنرل مقام له صدراعظم څخه لوړ وه، ځکه د بریتانوي سلطنت استازی به وو)
انځور: Douglas Miller/Keystone/Hulton Archive/Getty Images
د ۱۹۵۵ م کال د اګست په ۱۲ نیټه چودهري محمد علي د پاکستان د لومړي وزیر په توګه وټاکل شو. د چودهري محمد علي نوم نن هم د پاکستان په اساسي قانون کې د هغه مهم رول له کبله یادیږي. هغه په ۱۹۵۶م کال د سپټبر په ۱۲ نیټه د خپل ګوند له غړو سره د شخړې له امله استعفا ورکړې وه.
انځور: akg images/picture alliance
حسین شهید سهروردي: ۱ کال او یوه میاشت
حسین شهید سهروردي د ۱۹۵۶م کال د سپټمبر په ۱۲ د پاکستان لومړی وزیر شو، خو له ولسمشر سکندر مرزا سره د اختلافاتو له امله یي د ۱۹۵۶م کال په ۱۶ نیټه استعفا وکړه.
د ۲۰۰۲ م کال په نومبر کې ظفر الله خان جمالي د پرویز مشرف په دور کې لومړنې صدارعظم وټاکل شو، خو د ۲۰۰۴م کال د جون په ۲۴ نیټه هغه په ناڅاپي ډول استعفا وکړه.
انځور: Aamir Qureschi/AFP
چودهري شجاعت حسین: ۲ میاشتې
چودهري شجاعت حسین د ۲۰۰۴م کال د جون په ۳۰ نیټه پارلماني ټاکنو کې تر بریالیتوب وروسته لومړی وزیر شو. نوموړي د لومړي وزیر په توګه د شوکت عزیز تر ټاکل کیدو پورې نږدې دوه میاشتې خدمات ترسره کړل.
انځور: Bilawal Arbab/dpa/picture alliance
شوکت عزیز: ۳ کاله او ۲ میاشتې
شوکت عزیز د ۲۰۰۴م کال د اګست په ۲۶ نیټه لومړی وزیر وټاکل شو. هغه د ۲۰۰۷م کال په نومبر کې د پارلمان د مودې تر بشپړیدو وروسته له واکه لیري شو. په دې توګه دا لومړنی پاکستانی صدارعظم و چې د پارلماني دورې له ختمیدو سره له دندې لیري شوی دی.
انځور: Yu Jie/HPIC/picture alliance
یوسف رضا ګیلاني: ۴ کاله او یوه میاشت
د ۲۰۰۸ م کال د مارچ په ۲۵ نیټه تر عامو انتخاباتو وروسته یوسف رضا ګیلاني د پاکستان لومړی وزیر وټاکل شو. د هغه ګوند پاکستان پیپلز پارټي په پارلمان کې اکثریت ترلاسه کړ. خو په ۲۰۱۲م کال کې د توهین عدالت په یوه قضیه کې ورته یوه کوچنۍ سزا واورول شوه او وروسته له هغې د خپل مقام پریښودو ته اړه شو.
انځور: AP
راجا پروزیر اشرف: ۹ میاشتې
راجا پروزیز اشرف د پاکستان پیپلز ګوند (پي پي پي) د پاتې حکومتي دورې د بشپړولو له پاره د صدارت مسئولیت په غاړه واخیست. نوموړی د ۲۰۱۲م کال د جون له ۲۲ نیټې څخه د ۲۰۱۳م کال د مارچ تر ۲۴ نیټې پورې په دې مقام کې پاتې شو.
انځور: dapd
نواز شریف: ۴ کاله او ۲ میاشتې
د ۲۰۱۳م کال د جون په ۵ نیټه نوازشریف د دریم ځل له پاره لومړی وزیر شو. هغه په پاکستان کې لومړی داسې صدراعظم و چې دری ځله دې مقام ته رسیدلی دی. د ۲۰۱۶م کال د جولای په ۲۶ نیټه د سترې محکمې تر پریکړې وروسته هغه د خپلې دندې پریښودو ته اړ شو.
انځور: Reuters/F. Mahmood
شاهد خاقان عباسي: له یوه کال کمه موده
د نوازشریف تر لیري کیدو وروسته شاهد خاقان عباسي لومړی وزیر وټاکل شو. نوموړي د ۲۰۱۷ م کال په اګست کې دا مسئولیت په غاړه اخیستی و. خو د هغه صدارت د ۲۰۱۸ م کال د می په ۳۱ نیټه د پارلمان د دوری له بشپړیدو سره ختم شو.
انځور: Reuters/J. Moon
عمران خان: ۳ کاله او ۶ میاشتې
عمران خان د ۲۰۱۸م کال د اګست په ۱۸ نیټه د پاکستان لومړی وزیر وټاکل شو. د ۲۰۲۲م کال د اپریل په ۱۰ نیټه په پارلمان کې د نه باور رایې تر بهیر وروسته له واکه لیري کړای شو. عمران خان لومړنی پاکستانی سیاستوال دی چې د پارلمان له خوا د نه باور رایې پروسې په پایله کې د لومړي وزارت له مقام څخه محروم شوی دی.
انځور: Anjum Naveed/AP/dpa/picture alliance
انځورونه1 | 21
آیا پاکستان به هم د سریلنکا په برخلیک اخته شي؟
د اقتصادي چارو پاکستانی کارپوه، ډاکټر شاهد حسن صدیقي وايي په پاکستان کې پر خراب اقتصادي او سیاسي وضعیت سربیره به دغه هیواد د سریلانکا په سرنوشت اخته نه شي ځکه په خبره یې د پاکستان ستراتیژیک موقعیت یو اصلي دلیل بلل کیدلی شي. صدیقي دویچه ویله ته وویل: «د [پاکستان] د ستراتیژیک موقعیت له کبله د چین ستره اقتصادي پروژه سي پیک هم باید ناکامه نه شي.»
د هغه په خبره، که چیرته سي پيک پروژه یا د چین د یوه کمربند یوې لارې ستره اقتصادي پروژه ناکامه شي، نو بیا به اروپايي ټولنه، امریکا، د پیسو نړیوال صندوق او ټول وايي چې دا ټول د سي پیک پروژې له کبله شوي دي او پر موږ به فشار لا ډیر شي.
د نوموړي پاکستاني کارپوه په خبره، چین به په هر صورت له پاکستان سره د نغدو پیسو مرسته وکړي او خپله اقتصادي پروژه به له ناکامیدو وساتي. هغه زیاتوي چې د افغانستان په هکله امریکا ته لا هم د پاکستان ضرورت دی نو په خبره یې چې داسې نه ښکاري چې پاکستان به د پورونو د ادا کولو وړتیا له لاسه ورکړي او یا به پاکستان داسې وضعیت ته ولاړ شي چې اوس ورسره سریلانکا لاس اوګریوان ده.
په پاکستان کې د اقتصادي وضعیت ښه کیدل تر ډیره پورې په دې هیواد کې له سیاسي وضعیت سره هم تړلي دي. عمران خان او د نوموړي ګوند غواړي چې په پاکستان کې ژر تر ژره پارلماني ټاکنې وشي، خو اوسنی حکومت چې له ګڼو اتحادي ګوندونو جوړ دی، د خپلې حکومتې دورې پر پای ته رسولو ټینګار کوي.
