د (B-21 Raider) ډوله الوتکي د جوړولو کارونه او پروسه مخفي ساتل شوې وه. د رادار له خوا نه کشف کېدونکې دغه الوتکه چي اوس بشپړه شوې ده، په داسي حال کي د جمعې په ورځ (د ۲۰۲۲ کال د دسامبر دويمه نېټه) معرفي کړل شوه، چي د ايالاتو او چين تر منځ د ممکنه لانجې په تړاو اندېښنې زياتي شوي دي.
دغه الوتکه د امريکا متحده ايالاتو له خوا جوړېدونکو جنګي الوتکو په لړۍ کي د ديرشو څخه زياتو کالونو وروسته لومړۍ نوې الوتکه ده. د دغه پروګرام تقريبا هره برخه مخفي ساتل شوې ده. د امريکا د متحده ايالاتو د هوايي ځواک په پالمډېل کي د «بي ۲۱ رايډر» لومړۍ بڼه په داسي حال کي ليدلو ته وړاندي کړل شوه چي سخت کنټرول نيول شوی وو. په دغه ننداره کي لومړی هغه درې الوتکي وړاندي کړل شوې چي تر مخه لا په استعمال کي دي. دغه درې الوتکي له«بي ۵۲ستراتوفورترېس»، «بي ۱لانسر» او «بي ۲ سپيريټ» څخه عبارت وې.
«په افغانستان کې جنگي بې پېلوټه الوتکو ته اړتيا ده»
وروسته لويه دروازه په ډېره کراره توګه پرانستل شوه او ورڅخه د «بي ۲۱» الوتکه په جزوي توګه له تعمير څخه دباندي راښکاره شوه. د دفاع وزير لويد آسټين وويل: «دا صرف يوه بله الوتکه نه ده.» هغه زياته کړه: «بلکه دا د امريکا د هغه رياست د دفاع لپاره زموږ د ژمنتيا مجسمه شوې بڼه ده، چي موږ ورسره دومره زياته مينه لرو.»
د دغې نوي الوتکي جوړول د امريکا د متحده ايالاتو د هغه هڅې برخه ده چي غواړي د خپلې اټومي دفاع ستونونه عصري کړي. متحده ايالات د ترهګرۍ ضد خپلي لسيزو اوږدې مبارزې وروسته اوس د چين له خوا د خپلې نظامې قوې د چټکي عصري کېدو په سيالي کي ورداخليږي.
د چين په هکله اټکل کيږي چي تر ۲۰۳۵ عيسوي کال پوري به ۱۵۰۰ اټومي وسلې ولري. پنټاګون د چين په تړاو په خپل کلني راپور کي ويلي دي چي د چين له خوا د تر ږغ چټکو وسايلو، سايبري جګړې او تشيال کي پرمختګ د متحده ايالاتو تر څنګ د پرانستي نړيوال نظام لپاره يو عواقب لرونکی او سيسټماټيک چېلنج دی.»
کله چي په ۲۰۱۵ کال د دغې الوتکي د جوړولو د قرارداد په تړاو اعلان وشو نو د هوايي ځواک لپاره مسؤلې سيکرترې دېبوراه لي جېمز ويلي ول: «موږ د يوشتمي پېړۍ لپاره داسي يوې جنګي الوتکي ته اړتيا لرله چي موږ ته د لا مغلقو ګواښونو چي يوه ورځ له چين يا روسيې څخه راته پېښېدلای شي جواب ولرو.» د دغې الوتکي د جوړولو قرارداد و نورتروپ ګرومن کارپورېشن ته ورکول شوی دی. د دغه شرکت مشرې کېتي واردن وايي چي دغه نوې الوتکه که څه چي د بيرون له خوا و «بي ۲» ته ورته ښکاري، خو په دننه کي ورسره ډېر فرق لري. د هغې په وينا د دغې الوتکي کمپيوتري وړتياوي ډېري پرمختللي دي او پکښي نوي پروګرامونه انسټال کيدلای شي.
«هند افغانستان ته لومړۍ جنگي الوتکه ورکړه»
آسټين وويل چي د دغې الوتکي په باندنۍ سطحه کي داسي مواد کارول شوي دي چي د رادار له خوا يې کشفول لا زيات مشکل دي. د امريکا د دفاعي چارو د وزير په وينا د دغې الوتکي په جوړولو کي د رادار څخه پټ ساتنې تخنيک پنځوس کلنه تجربه کارول شوې ده. د هغه په وينا «آن ډېر عصري او مغلق رادارونو ته به په هوا کي د دغې الوتکي کشف کول ډېر مشکل وي.»
د راپورونو له مخي دمګړی د دغه ماډل الوتکي پر شپږو دانو جوړولو کار روان دی. د متحده ايالاتو پوځ په پام کي لري چي سل دغه الوتکي ولري چي هم د اټومي وسلو د لېږد امکان ولري او هم ورڅخه بېله انساني عملې د پرواز لپاره کار واخيستل شي. دغه الوتکه په نسبتا چټکه پروسه کي صرف په ۷ کالو کي جوړه کړل شوې ده.
په ۲۰۱۰ کال کي ويل شوي ول چي دغه ماډل يوې الوتکي جوړول به ۵۵۰ مليونه ډالره مصرف ولري. خو اوس دغه مصرف في الوتکه و ۷۵۳ مليونه ډالره کيږي. خو دا چي په دقيقه توګه به دغه الوتکه په کوم قيمت تمامه سي لا تر اوسه هم نه ده روښانه ځکه چي دا په دې پوري هم اړه لري چي پنټاګون د کوم شمېر الوتکو جوړولو فرمايش ورکوي.
آسټين وويل چي ډېر ژر به دغه الوتکه په هوا وازمويل شي. د هغه په وينا بيا به د دغې الوتکي د جوړولو پروسه پېل شي. د هغه په خبره دغه الوتکه به په داسي شمېر کي جوړه کړل شي چي د متحده ايالاتو د ستراتيژيک چاپيريال سره په همږغي کي وي.
آ./ا.ا./ن.ص.
اوس د نړۍ کوم هیواد څومره اټومي وسلې لري؟
د سپيري د تازه رپوټ په حواله، اوس په نړۍ کې د اټومي وسلو شمیر کم شوی دی، خو د اټومې وسلو درلودونکي هیوادونه خپل اټومي بمونه لا عصري او وژونکي کوي. دا چې کوم هیواد څومره اټومي بمونه لري، په انځوريز رپوټ کې يې ولولئ! انځور: Getty Images/AFP/J. Samad د سپيرې رپوټ وايي چې اوس مهال روسيه د نړۍ په سطحه تر ټولو ډيرې يعنې ۶۳۷۵ اټومې وسلې لري. روسيې اوس مهال ۱۵۷۰ اټومې وسلې نصب کړې هم دي. پخواني شوروي اتحاد د لومړي ځل له پاره ۱۹۴۹م کال کي اټومې آزموينه کړې وه. په ۲۰۱۵م کې روسيې ۸۰۰۰ اټومې وسلې درولودلې. سپرې دا هم ويلی دی چې روسیه او امريکا نوې او قیمتي اټومې وسلې تولیدوي.
انځور: Getty Images/AFP/M. Anotonov د سپيري په حواله، امريکا اوس مهال ۵۸۰۰ اټومې وسلې لري چې ۱۷۵۰ يې نصب کړل شوي هم دي. امريکا په لومړي ځل په ۱۹۴۵م کال کې خپله اټومي آزموينه وکړه چې يو څه موده وروسته يې د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي ښارونو اټومې بمونه استعمال کړل. د ترمپ اداره اوس د اټومي وسلو پر عصری کولو کار کوي. امريکا د ۲۰۱۹م کال راهیسې د اتومي وسلو د ذخیرو په اړه د معلوماتو خپرول درولي دي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/C. Riedel اټکل کيږي چې چين اوس مهال ۳۲۰ اټومي بمونه لري او د سيپرې رپوټ په حواله چین هم اوسمهال د خپلو اټومي وسلو سيستم پر لا عصري کولو کار کوي. چين د آسيا تر ټولو بډای هيواد دی او د نړۍ په سطحه تر ټولو ستر پوځ لري. خو پوځي واقعي وړتيا په اړه يې او دا چې څومره نصب کړې اټومې وسلي لرې، معلومات نشته. چين خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په کال ۱۹۶۴ کې کړې وه.
انځور: picture alliance/Xinhua/L. Bin د اروپا په سطحه تر ټولو ډيره اټومې وسله فرانسه لري. شمیر يې ۲۹۰ ښودل شوی دی چې له ډلې څخه يې ۲۸۰ يې نصب کړل شوي دي. فرانسې په ۱۹۶۰م کال کې د اټومي وسلو جوړولو تکنالوژي ته لاسرسی پيدا کړ. سيپرې وايي چې فرانسه اوس هم تر يوه حده پورې د خپلو اټومي وسلو په اړه معلومات خپروي.
انځور: picture-alliance/dpa/J.-L. Brunet بريتانيا خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په ۱۹۵۲م کال کې ترسره کړه. بريټانيا چې د امریکا متحده ايالاتو نژدې دوست هیواد دی، په ۲۱۵ شمیر کې اټومې وسلې لري چې ۱۲۰ يې نصب کړل شوي دي. دغه هیواد ويلي دی چې د خپلو اټومي وسلو زیرمه يې لږ کړې او ۱۸۰ ته يې راښکته کړې ده.
انځور: picture-alliance/dpa/Poa/British Ministry of Defence/T. Mcdonal د پاکستان د اټومي وسلو شمیر ۱۶۰ ته رسیږي. د سيپري په حواله، وروسته له هغې چې پاکستان په ۱۹۹۸م کال کې اټومي بم جوړ کړ، دغه هیواد او هند د مختلفو اټومي وسلو تولید ته زور ورکړ. د پاکستان او هندوستان په حواله د دوی د اټومي وسلي يوازې د دفاعی مقصدونو له پاره دي. دغه دوه هیوادونه چې ښه مناسبات نه لري، د چارو کارپوهان وايي که تر منځ يې جګړه ونښلی نو په اټومي جګړه هم بدلیدلای شي.
انځور: picture-alliance/AP هندوستان د ۱۵۰ اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په ۱۹۷۴م کال کي او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې وکړه. هند ژمنه کړې چې له چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو پر لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه کوي. پاکستان او هند د خپلو توغندیزو آزموينو په اړه معلومات خپروي، خو د اټومي وسلو په اړه يې ډير لږ معلومات خپاره کوي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/M. Swarup هندوستان تر ۱۱۰ پورې اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په کال ۱۹۷۴ او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې ترسره کړې ده. دغه هیواد ژمن دی چې چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو د لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه ترسره کوي.
انځور: Reuters اسرائيل چې د ۱۹۴۸ تر ۱۹۷۳ کال پورې يې درې ځله له عربي هیوادونو سره جګړې کړې دي، د اټومي وسلو شمير يې ۹۰ ته رسیږي. اسرائيل د خپل سیاست له مخې اوس هم د خپلو اټومي پروګرامونو په اړه هيڅ معلومات نه خپروي.
انځور: Reuters/M. Kahana شمالی کوریا له ۳۰ نه نيولې تر ۴۰ پورې اټومي وسلې لرې. تیر کال د امريکا ولسمشر دونالد ترمپ او د شمالي کوريا رهبر کيم جونګ وليدل. تر دغې ليدنې وروسته شمالي کوريا د خپلو توغندويزو او اټومي آزموينو د درولو اعلان وکړ. که څه هم د شمالي کوريا اصلي ستونزه له سويلي کوریا سره ده، خو بیا هم لويديځ د دغه هيواد له اټومي پروګرام څخه انديښنه لري.
انځور: picture-alliance/dpa/AP Photo/KCNA/Korea News Service د ملګرو ملتونو له خوا پر لګول شوو تحریمونو سربیره، شمالي کوريا په ۲۰۰۶م کال کې د اټومي وسلو یوه آزموینه ترسره کړې وه.
انځور: Reuters
