په سوډان کې سیمه ایز چارواکي او د «ګالوګي» اداري واحد مشر عصام الدین السید، د فرانسې خبري آژانس ته وویل چې د پنجشنبې (د دسمبر میاشتې ۴ نیټه) په ورځ په د پوځ تر کنترول لاندې ښار باندې د ملیشه ځواکونو د بې پيلوټه الوتکو په برید کې «لومړی یو وړکتون، بیا یو روغتون او دریم ځل هغه خلک چې هڅه یې کوله ماشومان وژغوري، په نښه کړای شول.»
د ۲۰۲۳م کال له اپریل راهیسې د سوډان د پوځ او د «چټګ ملاتړ ځواکونو» په نامه ملیشه و ترمنځ جګړه روانه ده چې لسګونو زره کسان په کې وژل شوي او نزدې ۱۲ میلیونه کسان مهاجر یا بې ځایه شوي دي.
د اکتوبر په وروستیو کې د سوډان په لویدیځ کې د الفاشر ښار تر نیولو وروسته، د چټک ملاتړ ځواکونو د ختیځ پر لور د کردفان نفتي سیمې ته چې په درو ایالتونو ویشل شوې ده، پرمختګ کړی دی.
د روغتیا نړیوال سازمان عمومي مشر تدروس ادهانوم غبریسوس، د دغه سازمان پر روغتیایي مراقبتونو د بریدونو د څار سیستم په استناد په ایکس ټولنیزه شبکه کې ویلي دي چې دغه بریدونه «پر یوه وړکتون او لږ تر لږه درې ځله ورته نږدې د کالوګي په کلیوالي روغتون شوي دي چې د ۶۳ ماشومانو په ګډون ۱۱۴ کسان په کې وژل شوي او ۳۵ نور ټپیان دي.»
غبریسوس وویل چې د پنجشنبې ورځې له برید څخه ژغورل شوي ناروغان سویلي کردفان کې «ابو جبیهه» روغتون ته انتقال شول.
نوموړي وویل: «په د انديښنې وړ ډول، مرستندویان له وړکتون څخه روغتون ته د ټپيانو د انتقالولو پر مهال تر برید لاندې ونیول شوي.»
ناامني، انارشي، وچکالي او د قحط ګواښ د نړۍ په تر ټولو نوي هيواد کي
This browser does not support the video element.
د روغتیا نړیوال سازمان پر ملکي خلکو او روغتیایي مرکزونو دغه «بې معنی» بریدونه وغندل او یو وار بیا یې د تاوتریخوالي د پای ته رسولو او بشري مرستو ته، له دې ډلې روغتیاي خدماتو ته د لاس رسي زیاتیدو غوښتنه وکړه.
«سوډانیان ډیر زیات زوریدلي، همدا اوس اوربند وکړئ!»
په داسې حال کې چې د روغتیا نړیوال سازمان پر روغتیایي مرکزونو بریدونه تاییدوي، خو د څیړنیزې ادارې د نه موجودیت له کبله د دغو بریدونو عاملین مشخص نه دي.
د روغتیا نړیوال سازمان په روان میلادي کال کې په سوډان کې په مجموعي ډول ۶۳ بریدونه ثبت کړي دي چې د ۱۶۱۱ کسانو د مړینې او ۲۵۹ کسانو د ټپي کیدو سبب شوی دی.
د ملګرو ملتونو سازمان د سر منشي انتونیو ګوتېرش ویاند سټیفن دوشاري په نیویارک کې وویل چې د پنجشنبې ورځې د خونړیو بریدونو رپوټونو په وحشت کې اچولی دی.
هغه وویل: «سرمنشي له ټولو هغو هیوادونو چې پر ښکیلو اړخونو نفوذ لري، غواړي چې په بیړه اقدام وکړي او له خپلو ټولو امکاناتو څخه په استفادې دې دواړه خواوې سمدستي پر اوربند او دوسلو لیږد بندولو[چې د جګړې اور د پراخولو له پاره ترې استفاده کیږي] موافقې کولو ته قانع کړي.»
د فرانسې خبري آژانس همدارنګه روپوټ ورکړی دی چې د سوډان د چټک ملاتړ ځواکونو چې اوس مهال له منظم پوځ سره په جګړه کې دي د دوشنبې په ورځ اعلان وکړ چې په سویلي سرحد کې یې د دې هیواد تر ټولو ستر نفتي میدان تر خپل کنترول لاندې راوستلی دی.
د چټک ملاتړ ځواکونو په یوه اعلامیه کې ویلي دي: «د هګلیګ د نفتي سیمې ازادول د ټول هیواد د ازادولو له پاره یو مهم پړاو دی.»
په ورته وخت کې د پوځ یوې سرچینې دغه تصرف تایید کړی دی او د فرانسې خبري آژانس ته یی ویلي دي چې د نفتي تاسیساتو د ساتنې او زیان اوښتو د مخنیوي له پاره یې پر شاتګ کړی دی.
په سوډان کې پر اوربند سربیره جګړه دوام لري
له دوو اونیو راهیسې په سوډان کې سخته جګړه روانه ده او رامنځ ته شوی اوربند نه دی مراعات شوی. د یکشنبې په ورځ د لومړي ځل له پاره د سوډان د د خلکو له پاره د سره صلیب مرستې دغه هیواد ته ورسیدې.
انځور: EL TAYEB SIDDIG/REUTERSد ناروغانو او ټپيانو له پاره درمل
د سره صلیب نړیوالې کمیټې اعلان وکړ چې اته ټنه ژوند ژغورونکي طبي توکي په یوه مرستندویه الوتنه کې د بورسوډان ښار ته واستول شول. په دې مرستو کې د جراحي وسایل، د بې هوښۍ دارو او د زخمونو بنداژونه شامل دي. دا انځور د اردن په پلازمینه کې له الوتنې مخکې د دغو مرستو د موادو باریدل ښيي.
د روغتیايي "ناورین" په درشل کې
دروغتيا نړیوال سازمان د اټکل له مخې، د جګړو دوام ته په پام سره، سوډان د صحي مراقبت له نظره د یوه "ناورین" په درشل کې دی. دغه سازمان ویلي دي چې د شخړو له پیل څخه مخکې هم د سوډان روغتیايي سیستم له ډیرو بحرانونو سره مخامخ وو.
اوربند، لږ تر لږه د کاغذ پر مخ
په سوډان کې د جګړې ښکېلو اړخونو یو ځل بیا د ماتيدونکي اوربند پر غځولو توافق کړی دی. اردو او د چټک ملاتړ ځواکونو (آر اف اس) په نوم ملیشه یي ډلې تائید کړې ده چې اوربند باید لږ تر لږه د چهارشنبې تر شپې پورې دوام پیدا کړي. د دوی په وینا د امریکا متحده ایالاتو او سعودي عربستان په نوښت د اوربند د بیا غځولو هوکړه شوې ده.
د بشري وضعيت په اړه انديښنې
ملګرو ملتونو په سوډان کې له یوه ناورین څخه خبرداری ورکړی دی. د ملګرو ملتونو د بشري مرستو مشر مارتین ګریفیتس د شنبې په ماښام ټویټ وکړ، چې په سوډان کې بشري وضعیت خورا خراب شوی دی. د اوربند پر تمدید سربیره د دوشنبې په ورځ هم په خرطوم کې د نښتو رپوټونه ورکړل شوي دي.
ملکي خلک د ښکيلو اړخونو ترمنځ بند پاتي دي
د اپریل په ۱۵ د جنرالانو تر منځ د واک پر سر مبارزې زور واخیست او پایله یې وسله واله نښته شوه. هیڅوک نه پوهیږي چې تر اوسه په دې جګړه کې څومره کسان وژل شوي دي. د رسمي معلوماتو له مخې تر اوسه شاوخوا ۵۰۰ کسان وژل شوي او ۴۳۰۰ بیا ټپیان شوي دي. اصلي ارقام ښایي له دې څخه ډیر لوړ وي. د خوړو نړیوال پروګرام اړ شو، چې په دغه هیواد کې د ۶،۷ میلیونه کسانو ملاتړ ودروي.
په زرګونو خلک د تيښتې په حال کي دي
سوډان د نړۍ یو له بې وزلو هیوادونو څخه دی. خلک یې باید له جګړې څخه د تېښتې له پاره پیسې او پر لاره د تلو توان ولري. ډیری خلک د خوندیتوب په لټه کې د چاد په څیر ګاونډیو هیوادونو ته تللي، لکه په پورتني انځور کې چې لیدل کیږي. بې ځایه شوي کسان د خوړو نړیوال پروګرام څخه د مرستې ترلاسه کولو له پاره په کتار کې ولاړ دي.
ډیری هیوادونو خپل اتباع له سوډان څخه ایستلي دي. په دې کښتۍ کې شاوخوا ۱۹۰۰ کسان د سور سمندر له لارې د سعودي عربستان جده بندري ښار ته لېږدول شوي وو. د بېلګې په توګه د چين، پاکستان او برازيل زيات شمېر اتباع د سمندر له لارې له دغه هېواده وتلي دي.
هغه کسان چې کولی یې شول، د الوتکو په واسطه له دغه هیواد ووتل. په ځانګړې توګه لویدیځو هیوادونو لکه اروپایي او شمالي امریکا هیوادونو خپل اتباع له سوډان څخه د الوتکو په واسطه وایستل.
دغه چینايي وګړی د چین د پوځ د سمندري بېړۍ په واسطه سعودي عربستان ته ولېږدول شو. په ورته وخت کې د سوډان خلک پر شخړو سربیره له بشري بحران سره مخامخ دي، چې کولی شي ټوله سیمه اغیزمنه کړي.
له نړیوالې ټولنې څخه د اقدام غوښتنه
د سوډان ډيرې وګړو د ځواکمنو صنعتي هیوادونو څخه د غبرګون ښوولو غوښتنه کړې ده. فعالانو په واشنګټن کې د سپینې ماڼۍ مخې ته مظاهره وکړه او د امریکا متحدو ایالاتو د مداخلې او په سوډان کې د خونړیو شخړو په پای ته رسولو کې یې د نقش لوبولو غوښتنه وکړه.
