د کیمیا په برخه کې د نوبل جایزه دوو امریکايي او یوه بریتانوي ساینسپوهانو ته ورکول کیږي. د نوبل جايزې کمېټې په حواله، درې واړوه ساینسپوهان د پروټینو د جوړولو په برخه کي د خپلو پلټنو له امله د دغې جایزې مستحق بلل سوي دي.
اعلان
په ستاکهولم کي د سويډن د علومو سلطنتي اکاډمۍ نن چهارشنبه د کیمیا په برخه کي د نوبل د سږنۍ جایزې د گټونکو نومونه اعلان کړل: له امریکا متحده ایالاتو څخه دیوید بیکر او جان جمپر او له بریتانیا څخه دمیس هاسابیس.
د سویډن په پایتخت ستاکهولم کي د نوبل جایزې کمېټې په حواله، بیکر د «کمپیوټر په مرسته د پروټینو د طراحۍ» او هاسابیس او جمپر بیا له مصنوعي ځیرکتیا څخه د پروټیني جوړښتونو د وړاندوینې له پاره د دغې جایزې وړ بلل سوي دي.
« کشفیات د ستر پتانسیل درلودونکي دي»
د سویډن د سلطنتي اکاډمۍ په وینا، بیکر تقریباً یو ناممکن کار کړی دی، یعني د یوه بشپړ نوي پروټین ډول وده، او هاسابیس او جمپر بیا د پروټینونو د پیچلي جوړښت د اټکل له پاره د مصنوعي ځیرکتیا یوه موډل ته وده ورکړې ده چي په مرسته یې د څو لسیزو یوه ستونزه حل کیدای سي. د نوبل جايزې کمېټې مشر هاینر لینکه وویل چي دواړو کشفیاتو ډیر امکانات برابر کړي دي.
بیکر چي په ۱۹۶۲م کال کي د امریکا متحده ایالاتو په سیاتل کي زېږېدلی دی، په اول وار يې په ۲۰۰۳م کال کي له آمینه اسیدونو څخه یو نوی پروټین جوړ کړ. د نوموړي کمېټې په حواله له هغه راهیسي یې کاري ډلې لا نور پروټینونه هم تولید کړي دي چي د نورو ترڅنگ د دارو درملو او واکسینونو د تولید له پاره ورڅخه استفاده کیږي.
په لندن کي په ۱۹۷۶م کال کي زېږېدلی، هاسابیس او په ۱۹۸۵ کال کي د امریکا متحده ایالاتو په لیتل راک کي زیږیدلي جمپر په ۲۰۲۰ م کال کي د AlphaFold2 په نوم د مصنوعي ځیرکتیا یو موډل معرفي کړ چي د هغه په مرسته د ټولو ۲۰۰ میلیونه پیژندل سوو پروټینونو اټکل کیدای سي.
د نوبل کمیټې څرگنده کړې ده چي د مصنوعي ځیرکتیا دغه موډل د نړۍ په ۱۹۰ هیوادونو کي د خلکو د کاروني وړ گرځیدلی دی. د نوموړي کمېټې په حواله دا کار کیدای سي د بیلگې په ډول، د انتي بیوتیکو پر وړاندي د مقاومو عناصرو په لگولو او یا هم د پلاستیکو د تجزیې له پاره له انزایمونو څخه په استفادې کي مرسته وکړي.
د طب او فزیک په برخه کي د سږکال د نوبل جایزې گټونکي د دوشنبې او سه شنبه په ورځ معرفي سول. په پام کي ده چي د پنجشنبې په ورځ به اعلان سي چي کوم کس او یا کوم کسان به د ادبیاتو په برخه کي د سږکال د نوبل جایزې گټونکی سي او وروسته له هغه به د جمعې په ورځ د نوبل د سولې جایزې گټونکی معرفي سي.
د نوبل د سولې جایزه یوازینۍ جایزه ده چي په ستاکهولم کي نه، بلکي د ناروې په پایتخت اوسلو کي ورکول کیږي.
همدارنگه به د اقتصادي علومو په برخه کي د نوبل جایزې گټونکی راتلونکې اونۍ د دوشنبې په ورځ اعلان سي.
د نوبل جایزې چي څه ناڅه ۹۷۰ زره یورو ورسره ضمیمه دي، هر کال د دغو جایزو د بڼسټ ایښودونکي سویډني کیمیا پوه او د دینامت اختراع کوونکي الفرد نوبل، د وصیت له مخې ورکول کیږي.
سږکال د نوبل د جایزو رسمي مراسم د ډسمبر مياشتي پر لسمه دي.
د تونس د ملي مذاکراتو څلورګوني پلاوې ته په دغه هيواد کې د دموکراسۍ د تامين په برخه کې د کړو پراخو فعاليتونو په خاطر د ۲۰۱۵م کال د نوبل د سولې جايزه ورکړل شوه. دغه څلور ګونی پلاوی، د تونس د کارګرانو عمومي اتحاديې، د تونس صنعتي کنفدراسیون، د تونس د بشر د حقونو ليګ او د دغه هيواد د حقوق پوهانو د ملي اتحاديه څخه متشکل دی.
انځور: picture-alliance/dpa/M. Messara
۲۰۱۴- ملاله یوسفزۍ و کایلاش ساتیارتي
ملاله یوسفزۍ د پاکستان او کایلاش ساتيارتي له هندوستان څخه د ماشومانو د حقونو د تامين په خاطر د کړو مبارزو له پاره د نوبل د سولې جايزې ګټونکي شول. دوی پر ماشومانو او تنکي ځوانانو د فشارونو پر ضد، د هغوی د حقونو د لا تقویې او د تعليم او تربېې حقونو د تامين په برخه کې مبارزې وکړې. ملاله يوسفزۍ د خپلو فعاليتونو پر وخت د طالبانو په يوه وسله واله حمله کې ټپي شوې هم وه.
انځور: Reuters/Getty Images
۲۰۱۳- د کیمياوي وسلو د منع سازمان
د کیمياوي وسلو د منع سازمان (OPCW) چې مقر يې د هالند په هاله ښار کې دی د ډليزو وژونکو وسلو د لمنځه وړلو په خاطر پراخې هڅې وکړې او د همدغو هڅو په خاطر د ۲۰۱۳م کال د نوبل د سولې جايزې ګټونکی وپيژندل شو.
انځور: Getty Images/AFP/J. Thys
۲۰۱۲- اروپايي اتحاديه
د ۲۰۱۳م کال د نوبل د سولې جايزه اروپايي اتحاديې ته ورکړل شوه. دغه اتحادیه په څه باندې شپږو لسیزو کې په اروپا کې د سولې، دموکراسۍ او د بشر د حقونو د تامين په برخه کې مخکښه وه او په دې ترتيب د نوبل کميټې د اروپايي اتحاديې له دغو فعالیتونو څخه د نوبل جايزې په ورکړې ستاينه وکړه.
انځور: Reuters
۲۰۱۱- الن جانسن سیرلیف، لیما گبووی او توکل کرمان
الن جانسون سیرلیف او لیما گبووی دواړه د لایبریا او توکل کرمان د یمن څخه ده. دوی د ښځو د حقوقو د تقويې او تامين په برخه کې د خپلو له تاوتريخوالو پرته مبارزو په خاطر د دغې جايزې ګټونکي وپيژندل شول.
انځور: dapd/DW-Montage
۲۰۱۰- لیو شیائو
د چين د حکومت منتقد، ليو شيائو هم په خپل هيواد کې د بشر حقونو د تامين په برخه کې د تاوتريخوالو پرته مبارزو په خاطر د نوبل د سولې جايزې ګټونکي وپيژندل شو.