له ډيرې مودې راهیسې ترکيې د «پرانيستې دروازې» سياست عملي کړی او د سوريې په ميليونو مهاجر يې خپل هيواد ته پراېيښي دي. اوس د اقتصادي بحران له کبله دغه سیاست نه پلې کيږې. آيا اردوغان به پناه غوښتونکي بیرته واستوي؟

کله چې په ۲۰۱۱م کال کي په سوريه کي کورنۍ جګړه پیل شوه، د ترکيې حکومت د سوريې پناه غوښتونکو په وړاندي سخاوت درلود. هغه مهال انقرې استدلال وکړ چې د سوريې رژيم له بشري حقونو سرغړونه کوي. له همدې کبله د سوريې کډوال بايد خوندي شي. که څه هم اپوزيسيون خبردارې ورکړ چې دغه اقدام سولې او سوکالۍ ته ګواښ پيښولې شي، خو ولسمشر رجب طيب اردوغان د «پرانيستې دروازې پاليسې» سياست پيل کړ. ترکيې د «محافظتي رژيم» په جوړولو پيل وکړ: سوريایې وګړي نور نه شړل کيدل، خو د کډوالو په کمپونو کې ميشت شول چيرې چې دوي لومړني توکي ترلاسه کړي.

د دغه «پرانيستو دروازو سیاست» پايله له پامه نه شي غورځيدای. د ترکيې د داخله چارو وزير سليمان سويلو په وينا، په اګست مياشت کي په ترکيه کې ۳،۷ ميليونه سوريايې پناه غوښتونکي ول، د دوي نيمايي کابو ماشومان دي چې عمرونه يې له ۱۸ کلونو ښکته وو. تر اوسه د سوریايې پناه غوښتونکو له پاره تر ټولو د خوښې وړ ښار استانبول دی. د ترکيې د مهاجرو چارو ادارو په خبره کابو ۵۳۰،۰۰۰ سوریاې وګړي په ستر تجارتي ښار استانبول کې اوسیږي.

په انقره کې د تخنيک په پوهنتون کي د نړيوالو اړیکو کارپوه حسين باقي وايې، د اروپا پیسو دغه ستونزه حل نه کړه: «ترکيې نه شوای کولی مخکې له مخکې د پناه غوښتونکو شمير په سم ډول محاسبه کړي چې د مهاجرينو له پاره مرستې او پالنه به څومره لګښت ولري.» په پايله کي پناه غوښتونکي ورځ په ورځ په يوه سیاسي مسله اوړي.

د نړيوالو اړيکو کارپوه باقي حسين وايې چې د اروپايې اتحاديې پيسو ستونزه نه ده حل کړي

ترکيه د ترانزيت هېواد په توګه

په وروستیو کلونو کي څرګنده شوه چې په زرونو سوريايې وګړې د اروپا پر لور تللي. د اروپايې کمېسيون رپوټ له مخې، يوازي په ۲۰۱۵م کال کې تر ۸۵۰ زره زيات يونان ته داخل شوي دي. اروپايې اتحاديې بايد غبرګون ښودلی وای. د ملګرو ملتونو د سرمنشي، د اروپايې اتحاديې د بشري حقونو محکمې او بيلا بيلو غیرې دولتي سازمانونو په انتقادونو سره د ۲۰۱۶م کال په مارچ مياشت کي بروکسل او انقرې توافقنامه امضا کړه. د دغه توافقنامې موخه د هغه پناه غوښتونکو په شمير کې کمښت وو چې د مديترانې له ختيځې لارې اروپايې اتحاديې ته راتلل. هغه مهاجر چې يونان ته داخلیږې د پناه غوښتنې د حق په نه لرلو سره د یونان چارواکو له خوا بیرته ترکيې ته ليږدول کيږې.

د دې په مقابل کې اروپايې اتحادیه په هماغه شمير کې سوريايې پناه غوښتونکي چې د پناه اخيستنې حق ولري د ترکيې له کمپونو څخه د اروپايې اتحاديې غړيو هيوادونو ته ليږدوي.

سربیره پردي د دغه توافق له مخې اروپايې اتحادیه انقري ته د سوريايې وګړو د پالني له پاره په ټوليزه توګه شپږ ميليارده يورو ورکړي دي. دا د ترکيې د جمهور رئيس له پاره کافي نه دي: اردوغان ټينګار کړی دی چې هيواد يې په تیرو اته نيمو کلونو کي ۴۰ ميليارده یورو د سوريايې پناه غوښتونکو له پاره لګولي دي.

ستونزه په پيسو سره نه حل کيږې

دغه راز باقي پر بروکسل په خاصه توګه له انقري سره پر توافق انتقاد کوي: «اروپايې اتحادیه له ترکيې سره ستونزه د پيسو په لیږلو حل کوي. خو ترکيه په يوازي سر نه شی کولي د سوريې پناه غوښتونکو بار ته اوږه ورکړي.»

په استانبول کي آلماني ـ ترکيې پوهنتون کې د مهاجرت د چارو کارپوه هم دغه ډول شکايت لري چې اروپا د پناه غوښتونکو د لا زیات ورتګ له پاره په ډيره موده کې پر مالي مرستو تکیه کوله: «اروپايي اتحاديې ناسم سیاست غوره کړی دی او اوس له انقري سره حتي لا هم مالي خبرو اترو ته دوام ورکوي.»

اوس د پناه غوښتونکو په اړه د اردوغان پر سیاست په ښکاره ډول فشار لیدل کيږې. اردوغان په وروستي ځل وويل: «موږ په ټولنه کي له نااراميو څخه خبر يوو.» د ترکيې د بهرنيو چارو وزير مولود چاوش اغلو اعلان وکړ چې هغوی غواړي له ملګرو ملتونو سره د سوريایې وګړو خپل هيواد ته پر بیرته ورګرځيدلو مشوري وکړي. د عدالت او پراختیا ګوند وياند امر چليک هم په دې وروستيو کي هغه خبرو اترو ته په اشارې سره چې کولې شي د پناه غوښتني په سیاست کي د بدلون په معنا وي، وويل: «اوس هيڅ مشخصه پريکړه تر لاس لاندې نه ده، لازمه ده چې موږ د سیاست بدلون له پاره له اردن،عراق او نورو هيوادونو سره پرې خبرې وکړو.»

د اخراج پر ځاي ادغام

د مهاجرت چارو کارپوه مورات اردوغان له پاره د سوريې پناه غوښتونکو د بيرته ستنولو په اړه بحث د مخالفینو له خوا سیاسي ګواښونه دي. يو تن غواړي دولت تر فشار لاندي راولي چې دا عوامپالنه ده. سره له دي مورات اردوغان وايې: ۶۵۰،۰۰۰ سوریاې ماشومان په ترکيه کي زيږيدلي دي. ۷۷۰،۰۰۰ سوريايي ماشومان د ترکيې په ښوونځيو کي زده کړه کوي. تاسی نه شئ کولې چې د دې تمه ولرئ چې دغه کسان به په خپله خوښه سوريې ته ستانه شي. د دې په بدل کي تاسی له مخالف لورې حرکت وکړئ. د دغه کارپوه غوښتنه دا ده چې په ټولنه کي د پناه غوښتونکو د ادغام له پاره اغيزمن اقدامات تر سره شي.