روسیې امریکا متحده ایالاتو ته وړاندیز کړی دی چي د خپلو اټومي سرګلولو تولید دي د یوه کال له پاره بند کړي. خو امریکایان باید هم یو څه ترسره کړي. دا کار کیدای سي د اټومي بې وسلو کولو وروستی پاته سوی پروګرام وژغوري.
اعلان
د راتلونکي کال د فبرورۍ پر ۵ مه نیټه د روسیې او امریکا متحده ایالاتو ترمنځ د «نوي پیل» په نامه د اټومي بې وسلې کولو پروګرام په اړه تړون پای ته رسیږي. په وروستیو وختونو کي د متقابلو غوښتنو له امله ښايي د دغه تړون ادامه له خنډ سره مخامخ سي.
اوس روسیې دې کار ته آمادګي ښودلې ده چي تړون وژغورل سي. مسکو په پام کي لري چي د اټومي سرګلولو شمیر د یوه کال له پاره کنګل او نوري تولید نه کړي. د روسیې خارجه وزارت خبر ورکړی دی چي که اول دغه تړون د ۱۲ نورو میاشتو له پاره تمدید سي بیا به نو روسیه خپل دغه سیاسي مکلفیت ته غاړه کښیږدي. خو د امریکا له خوا نوري غوښتني به و نه منل سي.
متقابل شرایط
په دغه ډول یوه اعلان سره روسيې په څه کم دوو اونیو کي د امریکا د ولسمشرۍ د انتخاباتو مخکي، یو تحول رامنځته کړ. مسکو یوه اونۍ مخکي لا د امریکا متحده ایالاتو له خوا دې ته ورته غوښتنه د «نه منلو وړ» وبلله او هغه یې رد کړې وه او بیا څو ورځي مخکي ولسمشر ولادیمیر پوتین یو وار بیا پرته له مخکني قید و شرط څخه د نوي پیل پروګرام د تمدیدیدو غوښتنه وکړه.
روسیه اوس ددغه تړون تمدید غواړي، خو څه وخت مخکي یې لا د هغه له پاره کوم چانس نه لیدی.
د بې وسلو کولو دغه تړون چي په ۲۰۱۰م کال کي تصویب سوی دی، د روسيې او امریکا د اټومي ذخایرو د راکټي انتقال ۸۰۰ سیستمونه او توغولو ته آماده ۱۵۵۰ اټومي سرګلولو شمیر محدودوي.
که دغه تړون تمدید او یا هم کوم نوی تفاهم و نه سي بیا به نو ژر داسي کوم تړون تصویب نه سي چي د ستراتیژیکو اټومي وسلو زیرمه محدوده کړي.
د لومړي اتومي بم د جوړېدنې او استعمال داستان په انځورونو کي
۷۵ کاله تر مخه د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي د اتومي بمونو استعمال د امريکا او اروپا تر منځ د ۶ کلني استخباراتي او ساينسي سيالۍ پايله وه. د يادي مودې احوال په انځورونو کي:
انځور: Hiroshima Peace Memorial Museum
د اتومي بم مفکوره
البرت آينشتاين په ۱۹۳۹م کال کي د امريکا ولسمشر فرانکلين روزوېلت ته د اتومي تجزيې د قوت په تړاو يو ليک ولېږی. ترمخه جرمني ساينسپوه اوتو هان د نويترونو په شعاع د يورانيمو اتومي تجزيه تجربه او کشف کړې وه. اينشتاين په ليک کي ليکلي ول چي که په دې وسيله بم جوړ سي نو به زيات قوي وي. روزوېلت سمدلاسه د يورانيمو په تړاو مشاورتي جرګه جوړه کړه.
انځور: picture alliance/CPA Media Co. Ltd
د متحده ايالاتو پر پېرل هاربور د جاپان بريد
د ۱۹۴۱م کال د دسمبر مياشتي پر ۷مه نېټه په سونو جاپاني جنګي الوتکو د متحده ايالاتو په هوايي کي د پېرل هاربور نظامي بندر تر زياتي اندازې له منځه يووړ. په دغه بريد کي په زرونو عسکر ووژل سول. يوه ورځ وروسته متحده ايالاتو جګړې ته د داخليدو اعلان وکړ.
انځور: AP
۲ ميليارده ډالره بوديجه
د ۱۹۴۲م کال په اګست مياشت کي امريکا متحده ايالاتو پرېکړه وکړه چي په استخباراتي توګه به د اتومي بم پر پروګرام کار پېلوي. دغه مخفي پروګرام ته وروسته د مانهېتن نوم ورکړل سو. ولسمشر روزوېلت د دغه مقصد له پاره ۲ ميليارده ډالره بوديجه ځانګړې کړه.
انځور: picture-alliance/Everett Collection
د نوي مکسيکو استخباراتي تجربه ګاه
د اتومي بم جوړونې تجربې د نوي مکسيکو په لوس آلاموس کي په يوه مخفي تجربه ګاه کي پېل سوې. روبېرت اوپنهايمر د دغه پروژې ساينسي رئيس مقرر سو. په دغه پروژه کي د متحده ايالاتو، کاناډا او بريتانيا عالي فيزيکپوهان وګومارل سول. په دغه پروژه کي له جرمني نازيانو څخه تښتېدلو په زرهاؤ کسانو هم ګډون وکړ.
د ۱۹۴۵م کال د مارچ مياشتي پر ۹مه او ۱۰ نېټه د توکيو په گډون د جاپان يو شمېر ښارونه بمبار سول. په دغو بمباريو کي صرف په پلازمېنه توکيو کي نژدې ۱۰۰ زره انسانان ووژل سول.
انځور: picture-alliance/AP Photo
د اوکي ناوا جګړه
د اوکي ناوا جګړه د ۱۹۴۵م کال د مارچ مياشتي پر۲۶مه نېټه پېل سوه. په دغه جګړه کي نژدې ۱۰۰ زره جاپاني عسکر او په همدغه شمير يې ولسي وګړي قرباني سول. نژدې ۱۲۰۰۰ امريکايي عسکر هم ووژل سول. امريکايي چارواکو د دغو قربانيانو د شمېر پر اساس د اتومي بم استعمال توجيه کړ. استدلال يې دا وو چي بې له اتوم څخه به لا زيات جاپانيان وژل سوي وای.
انځور: picture alliance/akg-images
په متحده ايالتو کي د واک لېږد
روزوېلت د اپريل پر ۱۲ مړ او هېري ترومن د امريکا متحده ايالاتو نوی ولسمشر سو. تر ولسمشر کېدو وروسته هېري ترومين د اتوم بم په مخفي پروژه «مانهېتن» خبر سو، چي په لوړه اندازه مخفي ساتل سوې پروژه وه. د نوموړي دغه انځور په ۱۹۴۵م کال اخيستل سوی دی.
انځور: Getty Images
د نازي آلمان تسليمېدنه
د ۱۹۴۵م کال د می مياشتي پر ۸مه نېټه نازي آلمان تسليم سو او په دې توګه په اروپا کي دويمه نړيواله جګړه پای ته ورسېده. خو د هغه باوجوده په اسيا او اوقيانوس کي جګړې ادامه لرله. په می او جون مياشتو کي د اتومي بم برخې د ماريانا جزيرو له لړۍ څخه و تينيان ته انتقال کړل سوې. له دغه ځای څخه و جاپان ته د B-29 ډوله الوتکي رسيدګي ممکنه وه.
ولسمشر ترومن د جولای مياشي پر ۲۵مه نېټه فرمان لاسليک کړ چي له مخه يې پر جاپان د اتومي بم د غورځولو اجازه ورکړل سوه. په دغه فرمان يا امر کي دا اجازه هم ورکړل سوې وه چي کله چي نوي بمونه د لاسرسي وړ وي نو د هغوی د استعمال اجازه هم سته.
انځور: picture-alliance/AP Photo
جاپان ته خبرداری
امريکا متحده ايالاتو، بريتانيا او چين د جولای مياشتي پر ۲۶ د پوستدام تر اعلاميې وروسته جاپان ته خبرداری ورکړ چي يا خو دي تسليم سي او يا به «په بشپړه توګه تباه کړل سي.» جاپان دغه خبرداری له پامه وغورځاوه او په جواب کي يې په جاپاني ژبه وليکل چي «موکوساتسو» يعني «پرته له تبصرې».
انځور: picture-alliance/akg-images
د تباهۍ منظره
د امريکا متحده ايالاتو نظامي الوتکي B-29 د ۱۹۴۵م کال د اګست مياشتي پر ۶مه نېټه په خايي وخت سهار پاو بالا اته بجو د جاپان پر هيروشيما د «اينولا ګې» په نوم ۴۰۸۲ کلوګرامه اتومي بم وغورځوی. د دغه بم په نتيجه کي ۱۴۰ زره انسانان ووژل سول. ترومن جاپاني چارواکو ته وويل چي که تسليم نه سي نو له آسمان څخه به د دا ډول بمونه داسي باران پر وکړي چي تر مخه چا نه وي ليدلي.
انځور: Hiroshima Peace Memorial Museum
د ناګاساکي تباهي
امريکا متحده ايالاتو د اګست مياشتي پر ۹مه نېټه د جاپان پر ناګاساکي بل اتومي بم استعمال کړ. دغه بم د ورځي په لږ باندي ۱۱ بجو وغورځول سو او پکښي شاوخوا ۷۴۰۰۰ انسانان ووژل سول.
انځور: picture-alliance/dpa
د جاپان تسليمي
د جاپان پاچا هيروهيتو د اګست مياشتي پر ۱۵مه نېټه اعلان وکړ چي هيواد يې جګړه وبايلله. نوموړی تر هغه وروسته هم د هيواد پاچا پاته سو او د هيواد په بيا رغونه کي يې لوی لاس درلود.
انځور: AFP/AFP/Getty Images
د شوروي بريد
شوروي اتحاد پر هيروشيما د امريکايي اتومي بم د غورځول کيدو څخه څلور کاله وروسته د ۱۹۴۹م کال د اګست مياشتي پر ۲۹مه نېټه په قزاقستان کي بريالۍ اتومي تجربه تر سره کړه او په دې توګه د نړۍ دويم اتومي بم لرونکی قدرت وګرځيد. شوروي د دويمي نړيواله جګړې په وروستيو ورځو کي پر جاپان بريد وکړ او د کوريل ټاپو په شمول يې يوه اندازه سيمي ورڅخه ونيولې.