1. Kalo tek përmbajtja
  2. Kalo tek lista qendrore e navigimit
  3. Kalo tek më shumë oferta të DW

Bashkëfajtorët: Firma që ofroi krematorët për Auschvitcin

26 Janar 2020

Firma gjermane në Erfurt „Topf&Söhne“ ofroi krematorë për kampin e përqëndrimit në Auschvitc, duke e bërë me këtë të mundur Holokaustin. Pas lufte ndjeheshin të gjithë viktima, por një stërnip lufton kundër harresës.

Halle mit Öfen im Krematorium II in Birkenau
Sallë me krematorë në Krematoriumin II në BirkenauFotografi: Archiv des Staatlichen Museums Auschwitz-Birkenau in Oświęcim

Auschvitc-Birkenau, Buchenvald, Dachau, Mauthausen. Kudo, ku shkelën pas luftës ushtarët e koalicionit kundër Hitlerit gjetën në kampet e përqëndrimit dhe shfarosjes pirgje me kufoma dhe krematorë, që mbanin logon e firmës „J.A. Topf & Söhne.“ Sipërmarrja e njohur gjermane ishte përqëndruar në biznese me organizatën nacionalsocialiste të SS-ve dhe ofronte pajisjet për kampet e shfarosjes, të cilët mundësuan gjenocidin masiv.

Firmë me famë botërore nga Erfurti

Firma J.A. Topf & Söhne“ u krijua në vitin 1878 nga Johannes Andreas Topf dhe u specializua për ndërtimin e makinerive të destilimit për birrën. Produktet e saj eksportoheshin në mbarë botën. Pas Luftës së Parë Botërore krerët e firmës iu kushtuan një biznesi të ri – furrave djegëse për krematorët e qytetit. Në kohën e Republikës së Vajmarit, furraprodhuesi i Erfurtit u ngjit në krye të sipërmarrjeve gjermane për shkak të „zbatimit optimal të rregullave të pietizmit“. Pas ardhjes në pushtet të Adolf Hitlerit, biznesi vazhdoi. Të dy krerët e firmës, Ludwig Topf dhe vëllai i tij, Ernst Wolfgang, ndërkohë anëtarë të partisë naziste, NSDAP madje mundnin të shihnin nga dritarja e zyrës së tyre malin Etterberg, ku nazistët nga korriku i vitit 1937 ngritën kampin e përqendrimit Buchenvald.

Ludwig dhe Ernst Wolfgang TopfFotografi: Erinnerungsort Topf & Söhne

SS- bënë porosinë e parë për krematorë

Ky kamp përqendrimi u bë edhe porositësi i parë i krematorëve. Numri në rritje i viktimave, që ndërronin jetë nga torturat dhe sëmundjet, u kthye në problem serioz për drejtuesit e SS-ve të kampit nazist. Pas pushtimit të Polonisë në 1 Shtator 1939, kampet e përqendrimit mbushën me të burgosur të rinj. Në Buchenvald filloi vdekja masive. Që para luftës, SS-t ishin interesuar për mundësinë e ngritjes së furrave të djegies. Kryeinxhinieri, Kurt Prüfer në maj 1939 përpiloi dokumentin e parë „të furrës së vetëlëvizëse të nxehur me vaj për pluhurizimin“.

"Kjo furrë shënon një kthesë radikale në kulturën dhe ligjin e varrimit me djegie. Në të u dogjën njerëzit  si mbeturina“, shkruan Annegret Schüle, kuratore e qendrës përkujtimore në territorin e fabrikës së dikurshme.

Kush prodhon furrat më të mira për fabrikën e vdekjes?

Suksesi i parë e inkurajoi Prüfer. Ai u ofroi pastaj SS-ve një furrë me dy dhoma djegieje. Ishte ky model, i cili u përdor në vitin 1939 në Dachau. Pas kësaj inxhinieri ambicioz zhvilloi krematorin e parë për kampet e përqendrimit. Firma ishte kaq krenare për këtë arritje, saqë modelin e regjistroi si patentë. „Qëndrimi i Prüferit, që ishte i karakterizuar nga vetëiniciativa, pa shqetësime morale, ishte simptomatik për botëkuptimin e kuadrit teknik“, thotë Rüdiger Bender, kryetar i grupit përkujtimor Topf & Söhne e. V. Ai thekson, se kryeteknikët nuk ishin patjetër nazistë të bindur. „Sipërmarrja nuk u detyrua asnjëherë të ndërtojë krematorë. Përkundrazi, ata përpiqeshin të dilnin kundër konkurrentëve si Heinrich Kori nga Berlini“, thotë Schüle.

Territori i firmës, Erfurt 1935Fotografi: Erinnerungsort Topf & Söhne

Pjesërisht me iniciativën e tyre, inxhinerët konstruktuan krematorë me kapacitete gjithnjë e më të mëdha. „Gjithmonë me dëshirë për të shërbyer për ju“, shkruhej në letrat e firmës për SS-t. Pas vendimit të udhëheqjes naziste për të kthyer Auschvitc-Birkenaun në qendrën kryesore të Holokaustit arriti kulmin bashkëpunimi i prodhuesve të krematorëve. „Pasi SS-t zbuluan në Auschvitc, se me ‚Zyklon B‘ mijëra vetë eliminohen për disa minuta, problemi kryesor i tyre ishte, si t‘i zhduknin kufomat pa gjurmë“, shpjegon Schüle. Krematorët e Topf & Söhne mundnin ta zgjidhnin këtë problem.

Më 19. August 1942 krerët e SS-ve u takuan me Prüfer. Aty u vendos ndërtimi i tre krematorëve të mëdhenj. Kësaj iu shtuan më vonë dy të tjerë. Në vetën e vitit 1944 në Auschvitc u dogjën deri në 9.000 kufoma në ditë.

Ata e dinin për Holokaustin...

Për të vënë në punë këta krematorë, teknikët e Erfurtit, mes tyre edhe montuesi Heinrich Messing kaluan shumë kohë në Auschvitc. Ata kishin dijeni për vrasjet masive. Shumë domethënës është fakti, se Messing ishte komunist dhe anëtar i partisë KPD. Por kjo nuk e ndali atë të kryente porosinë në Auschvitc me përpikmëri të lartë dhe më shpejt, se ishte planifikuar. „Ai teorikisht mund ta sabotonte këtë porosi, ta vononte. Por ai nuk e bëri“, thotë Bender.

Qendra përkujtimore Topf&SöhneFotografi: Kastner Pichler Architekten

„Me teknikën për shfarosjen e njerëzve dhe eliminimin e kufomave firma nga Erfurti "J.A. Topf & Söhne" në fillim të viteve 1940 arriti vetëm 2% të xhiros së fitimit në ato vite“, thotë Schüle. Megjithatë ajo mund të shihet si „objekt ekzemplar studimor për bashkëfajësinë në Holokaust“.

Krerët e firmës: njëri ndërron jetë, tjetri arratiset

Pas fundit të luftës në maj 1945, Ludwig Topf vrau veten. I informuar më parë nga oficerët amerikanë për arrestimin, ai kafshoi një kapsule me helm. Në letrën që la, ai nuk e shihte veten fajtor. „(…) Populli do viktimat e tij. Prandaj po e bëj këtë vetë. Kam qenë i ndershëm, e kundërta e një nazisti, këtë e di e gjithë bota.“ Vëllai i tij, Ernst Wolfgang u arratis në zonën perëndimore të pushtimit, ku ngriti një firmë të re. Hetimet kundër tij u pushuan. Vetëm libri i një viktime të kampeve të përqëndrimit, „Pushtet pa moral- një dokumentim mbi SS-t“, i risolli në mendje publikut gjermano-perëndimor aktivitetin e firmës në atë kohë. Kurse kryeinxhinieri Prüfer ndërroi jetë në një kamp sovjetik në vitin 1952.

Firma, e cila u konfiskua nga RDGJ dhe u shndërrua në një firmë për produktet e prodhimit të birrës, VEB, falimentoi në vitin 1994. E kaluara naziste e saj mbeti e panjohur. Vetëm, kur një nga trashëgimtarët e Topf, pas bashkimit të Gjermanisë u përpoq të rimerrte pjesë të firmës, opinioni u zgjua.

Hartmut TopfFotografi: DW/J. Lepiarz

Stërnipi lufton kundër harresës

Hartmut Topf, një stërnip i themeluesit të firmës, dhe gazetar e ka kthyer në mision të tijin zbulimin e hulumtimin e historisë së familjes për ta ruajtur atë për gjeneratat e ardhshme. „Pas rënies së RDGJ-së, pati një lajm në gazetë, se një zonjë Topf nga Gjermania Perëndimore kërkonte një kompensim në Erfurt“, thotë 85-vjeçari. „Ky ishte për mua një sinjal. Këtë moment thashë, prit një moment, këto para, nëse ka ende, duhet të jepen për edukimin politik apo për shoqatat e viktimave“, shpjegon ai.

Ideja për ngritjen e një qendre përkujtimore në territorin e fabrikës nuk u përshëndet fillimisht nga drejtuesit. Por në fund Topf dhe përkrahës të tij ia dolën që në vitin 2011 të ngrihej një qendër përkujtimore. Ekspozita aty informon për historinë e firmës. Edhe në Poloni, Topf duhej të përballej me paragjykime. Kur para dy vitesh ai tha emrin gjatë vizitës në Auschvitc, një i moshuar i tha. „Emri juaj nuk tingëllon mirë këtu“. „E di, prandaj edhe kam ardhur“, iu përgjigj Hartmut Topf.

 

Nga seria e reportazheve "Faj pa shpagim", një projekt i Deutsche Welles në gjuhën polake me Interia dhe Wirtualna Polska. dw.com/zbrodniabezkary

Jacek Lepiarz Gazetar i redaksisë polake të DW, me fokus të veçantë në çështjet polako-gjermane