Prokuroria në Bullgari ka qenë në qendër të pakënaqësisë publike gjatë tri dekadave me radhë. Me pretekstin e ruajtjes së pavarësisë, kryeprokurori i sapozgjedhur Ivan Geshev, u vendos në post pa pyetur as ekzekutivin as parlamentin, një mënyrë të cilën një nga pararendësit e tij e shpjegoi në mënyrë koncize si: "Mbi mua, ndodhet vetëm qielli”. Posti është mbajtur nga një person me probleme serioze mendore, dhe tani nuk mund të bëhet asgjë, gjoja për shkak të kushtetutës.

Po pse do të donte Prokurori i Përgjithshëm të dëmtonte ndjenjën që kanë njerëzit për drejtësinë? Metoda është shumë e thjeshtë: Prokuroria është një strukturë hierarkike, ku shefi ka pushtetin absolut të institucionit. Kështu që kur Prokurori i Përgjithshëm vendos të nisë ndjekjen penale ose ta pengojë atë, duke përgatitur dëshmi pa vlerë për gjykatën ose duke i prezantuar ato me qëllim si të pavlefshme, atëherë ai vendos që më parë për dështimin në njëfarë mënyre të çështjeve të zgjedhura.

Kështu që ai është kthyer në armë të fuqishme në duart e forcave politike dhe ekonomike. Kjo strategji e thjeshtë shpjegon pse nuk janë dënuar 30 vitet e fundit zyrtarë të rangut të lartë ose njerëz të biznesit. Dhe pse Bullgaria ka mbetur vendi më i varfër i BE, ku pak sipërmarrës të huaj guxojnë të investojnë.

Shkëndija që ndezi revoltën popullore

Por zoti Geshev i shtoi kësaj metode të drejtësisë selektive një element brutaliteti, që shkaktoi krisjen e gjithë sistemin. Ai, jo vetëm që ndoqi penalisht armiqtë e shokëve të tij, por filloi t'i fusë ata në burg pa formuluar më parë akuzën ose filloi t'i japë mediave dokumenta që kanë të bëjnë me çështjen duke synuar prishjen e imazhit publik.

Shkëndija që nisi revoltën qytetare ishte dërgimi në presidencë i 30 policëve të armatosur, me pretekstin se atyre u duhet të konfiskojnë kompjuterat e dy punonjësve. (Akuzat hë për hë nuk duket të jenë më serioze se sa akuzat e bëra së fundmi, sipas të cilave disa forca malinje duan të sulmojnë sistemin e ujitjes që ndodhet para parlamentit, por le të mos merremi me paragjykime.)

Grusht shteti i prokurorit?

Ngjarja, e motivuar nga një luftë e gjatë politike midis presidentit dhe partisë së krahut të djathtë në pushtet, GERB, (Qytetarët për një zhvillim europian të Bullgarisë) u interpretua si sulm kundër institucionit të presidentit dhe u quajt madje prej disave "grusht shteti i përfaqësuesit të ligjit”.

Qytetarët u mblodhën me shumicë para institucionit të presidentit, dhe presidenti Rumen Radev – një gjeneral pa aftësi politike u kthye brenda natës në udhëheqës popullor, duke iu drejtuar turmës dhe duke kërkuar dorëheqje të dyfishtë si të qeverisë ashtu edhe të Prokurorit të Përgjithshëm.

Një personifikim pa takt i populizmit

Geshev është kthyer në personifikim të trashë të populizmit. Me një kapele në kokë, si ato të revolucionarëve komunist si Lenini apo Stalini, ai premtoi të marrë hak në emër të popullit dhe t'i fusë në burg të gjithë oligarkët, që "kanë vjedhur pensionet e nënave dhe baballarëve tanë”, gjatë "tranzicionit kriminel”. Ai filloi hetimet kundër shumë biznesmenëve duke u kthyer në njeriun kryesor të mediave, duke publikuar dokumenta të çështjeve që ndodhen në proces, duke lëshuar mesazhe në twitter, komentuar politikanë, injoruar mundësinë e pafajësisë.

Në fillim duket se kjo i pëlqeu publikut, por kur njerëzit filluan të kuptojnë se pjesa më e madhe e çështjeve gjyqësore janë të detyrura të dështojnë dhe kur ai kundërshtoi me këmbëngulje të zhvillojë hetime kundër bandës së mbrojtësit të tij, të fortit Delyan Peevski, atëherë qëndrimet ndryshuan.

Nga opozita në qeveri

Në fakt shpërthimi i mëparshëm i indinjatës popullore, më 2013, kishte të bënte me biznesmenin e pandershëm, Peevski, i cili u propozua nga pala tjetër, socialistët, që të bëhej shef i Agjencisë së Sigurisë Kombëtare. Mbas shumë muajsh protestash qeveria ra kur u pa se njerëzit nuk e pranojnë shkrirjen e biznesit të madh me strukturat e pushtetit në shtet.

Sot Peevski, që kaloi nga qeveria socialiste tek qeveria e krahut të djathtë është bërë edhe më i fuqishëm: përveç prokurorisë dhe tregut të prokurimeve qeveritare, ai kontrollon një perandori të madhe mediash, të gatshme të njollosë çdo kundërshtar të urdhërave të tij. (Bullgaria zë vendin e turpshëm, të 111, në respektimin e lirisë së shtypit).

Vend gjysëm-demokratik

Kjo gjendje shihet në shumë vende me demokraci përgjysmë. Kontrollimi i drejtësisë, i fondeve publike dhe mediave janë sekreti i jetëgjatësisë së Putinit, Erdoganit, Orbanit, dhe sidomos në Bullgari ku deri tani përqëndrimi i pushtetit ka qenë fshehur pas supeve të gjera të kryeministrit Boris Borissov, i cili e justifikon veten me pavarësinë e sistemit të drejtësisë. Sot, duket se kjo skemë nuk është duke funksionuar më dhe Borissovit do i duhet mbase të largohet.

Për herë të parë në këto 30 vjet, inati kundër establishmentit në pushtet ka detyruar liberalët urbanë të krahut të djathtë të lenë mënjanë retorikën e vjetëruar antikomuniste dhe të demostrojnë krah për krah me mbështesit e presidentit, që vijnë nga krahu i majtë. Mbase kjo ka të bëjë me atë që pjesa më e madhe e protestuesve sot janë të rinjtë e lindur këtë mijëvjeçar, të cilët janë duke ushtruar aktivitet politik për herë të parë dhe nuk ia kanë idenë kush ka qenë dhe kush nuk ka qenë komunist.

Opozita e re

Ata janë njerëz që i tremben krizës ekonomike që po afron ose që janë të indinjuar nga masat e marra për të qëndruar në karantinë; ata janë ekologjistë që shprehin me biçikletat e tyre zemërimin për privatizimin e burimeve natyrore; ata janë nacionalistë të zemëruar me partinë e Peevsky-t sepse dominohet nga pakica turke dhe është transformuar në një korporatë biznezi. Asnjë nga ata nuk e ka një plan aktualisht: qeveria duhet të largohet, kjo është e qartë, por si mund të shpëtosh nga një prokuror i përgjithshëm i cili jo vetëm që refuzon të heqë dorë, por që akuzon me agresivitet protestuesit se janë të paguar nga kriminelët e vërtetë, të cilët janë duke u gjykuar prej tij?

Europa i mban "sytë të mbyllur fort"

Është e qartë se një ndryshim në sistemin e drejtësisë nënkupton reformën e shumë kërkuar të Kushtetutës. Por ndryshimi i kushtetutës është i mundur vetëm nëse ekziston minimum i konsensusit midis partive politike; në këto momente të përleshjeve nëpër rrugë një gjë e tillë është krejt e pamundur. Ka pasur sugjerime për të kërkuar ndihmë nga BE: të paktën një lloj monitorimi mund të vendoset mbi aktivitetet e prokurorisë dhe të prokurorit të përgjithshëm, vetë.

Por tani, siç e tha dhe presidenti, Europa i mban "sytë të mbyllur fort”, sepse ekziston më pak konsensus në Europë se sa në Bullgari. Ne mbështesim të drejtat e qytetarëve për të protestuar, ne jemi për sundimin e ligjit, shkruajtën ambasadorët e SHBA dhe të Francës. Dhe të dy palët, si qeveria ashtu dhe protestuesit e interpretuan këtë si mbështetje të qëndrimit të tyre.

Është e qartë se lufta për drejtësi duhet fituar, edhe një here tjetër, në rrugë.

 

Ivaylo Ditchev është profesor i antropologjisë kulturore në Universitetin e Sofjes, në Bullgari. Ai ka dhënë leksione i ftuar në vende si Gjermania, Franca dhe Shtetet e Bashkuara.