"Ngjashmëria e kravatave tona është një shenjë se marrëdhëniet tona dypalëshe po përmirësohen," deklaroi kryeministri izraelit Benjamin Netanjahu kur u takua me presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan në "Türkevi" (Shtëpia e Turqisë) në Nju Jork më 20 shtator. Të dy pozuan miqësisht para kamerave në një atmosferë humori të mirë. Netanjahu i tha Erdoganit: "Më pëlqen kravata jote.” Dhe Erdogani iu përgjigj: "Edhe këmisha edhe kravata janë njësoj.” Shakatë bazoheshin në faktin se fjala angleze "tie" do të thotë "kravatë" dhe "marrëdhënie" në anglisht.

Fotografia që u shfaq disa javë më parë si një pikë kthese në marrëdhëniet turko-izraelite duket që sot si histori. Ditët e fundit Erdogani batutat para kamerave i ka zëvendësuar me deklarata krejtësisht të ndryshme. Hamasi është një lëvizje lirie, jo një organizatë terroriste, tha ai. Ai e quajti Izraelin pushtues dhe shkoi edhe më tej: "Ne do t'i themi të gjithë botës se Izraeli është një kriminel lufte," tha Erdogani në një tubim propalestinez në Stamboll javën e kaluar.

Përveç Izraelit, Gjermania, Bashkimi Evropian, SHBA dhe disa shtete arabe gjithashtu e klasifikojnë Hamasin si organizatë terroriste. Organizata militante islamike Hamas nuk e njeh shtetin e Izraelit dhe, sipas deklaratave të veta, dëshiron ta shkatërrojë atë.

Pas akuzave masive të Erdoganit, Izraeli tërhoqi diplomatët e tij nga Turqia: marrëdhëniet do të "rivlerësohen", tha ministri i Jashtëm izraelit, Eli Cohen. Sipas qarqeve diplomatike në Ankara, pritet që së shpejti ambasadori turk në Tel Aviv të shpallet "persona non grata”. Izraeli nuk ka komentuar ende për këtë çështje. "Por shkarkimi i diplomatëve flet vetë”, thotë analisti i Lindjes së Mesme në institutin kërkimor të politikës së jashtme ELIAMEP në Greqi, i cili gjithashtu bën kërkime në Institutin Ben Gurion në Izrael.

"Roli i ndërmjetësit nuk ishte kurrë realist"

Shoqëria izraelite ka zemërim të pambuluar ndaj Turqisë, shpjegon Haritos në një intervistë për DW. Sot, Turqia shihet këtu si një aleate e një organizate terroriste që është "një version i ri i IS": "Erdogani ishte jopopullor këtu gjithsesi. Tani ai është edhe më shumë."

Në ditët e para të krizës, Turqia ofroi të ndërmjetësonte më kot. Më pas, Ankaraja qartazi mori anën e Hamasit. Ambasadori Emeritus Safak Göktürk ka punuar për vite në departamentin e Lindjes së Mesme të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Turqisë. Ai thekson se ishte e qartë që në fillim se Turqia mund të luante vetëm një rol të kufizuar në gjetjen e një zgjidhjeje, pjesërisht për shkak të lidhjeve ideologjike midis partisë në pushtet AKP dhe Hamasit.

Sipas tij, megjithatë, pozicionimi i qeverisë turke duhet kuptuar kryesisht në aspektin e politikës së brendshme: "Ajo ndoshta e kuptoi se duhej të kënaqte bazën e saj". Dhe kjo bazë përbëhet kryesisht nga votuesit konservatorë myslimanë.

Fryma pozitive është shkatërruar

Pas shumë krizave dhe shkëmbimeve të goditjeve në dekadat e fundit, përpjekja më e fundit për afrim filloi në vitin 2021, kur të dy vendet emëruan ambasadorë për njëri-tjetrin. Kjo u nxit nga vizita e presidentit izraelit Isaac Herzog.

Ishte vendimi i Erdogan-it për të hapur një kapitull të ri me Izraelin, i kombinuar me shpresën se mund të gjenden interesa të përbashkëta në sektorin e energjisë, thotë Haritos. Edhe pse nuk kishte asnjë konfirmim zyrtar nga pala izraelite, Erdogani njoftoi në Nju Jork pas takimit të tij me Netanjahun se do të zhvillohen shpime të përbashkëta në Mesdheun lindor dhe se ministrat e energjisë të të dy vendeve do të takohen në nëntor për të diskutuar projekte të përbashkëta. Një takim i tillë tanimë nuk ka gjasa të zhvillohet.

Bashkëpunimi ekonomik nuk preket

Pavarësisht pengesave të shumta politike në të kaluarën, marrëdhëniet ekonomike dypalëshe midis Izraelit dhe Turqisë jo vetëm që kanë mbetur të forta në kohë krize, por edhe janë përmirësuar. Vëllimi i shkëmbimeve tregtare është rritur gjashtëfish gjatë 20 viteve të qeverisjes së AKP-së, midis 2002 dhe 2022: nga 1.41 miliardë në 8.91 miliardë dollarë amerikanë. Izraeli është partneri i dhjetë më i madh eksportues i Turqisë. Në vitin 2022, një numër rekord prej rreth 700.000 turistësh izraelitë vizituan gjithashtu Turqinë.

Marrëdhëniet e mira ekonomike pritet t'i mbijetojnë krizës aktuale politike, thotë Bozkurt Aran, ish-ambasador dhe drejtor aktual i Qendrës së Kërkimeve Tregtare të Fondacionit Turk të Kërkimit të Politikave Ekonomike (TEPAV). "Biznesmenët e të dyja vendeve njihen prej kohësh dhe i besojnë njëri-tjetrit”.

As Haritos nuk pret që marrëdhëniet ekonomike të përkeqësohen: "E kundërta: fundi i romancës politike doli të ishte fillimi i një martese biznesi për të dy vendet”.

Shumë ulje-ngritje

Në vitin 1949, Turqia ishte vendi i parë me shumicë myslimane që njohu shtetin e Izraelit. Themeluesi i Shtetit të Izraelit, David Ben-Gurion, kishte nënshtetësi osmane, fliste turqisht dhe studionte drejtësi në Stamboll. Pak para ardhjes në pushtet të AKP-së islamike në vitin 2002, tregtia dhe turizmi po lulëzonin në të dyja drejtimet dhe bashkëpunimi në mbrojtje ishte në rritje. Pilotët luftarakë izraelitë, për shembull, ushtroheshin në hapësirën ajrore turke dhe teknikët izraelitë modernizuan avionët luftarakë turq.

Marrëdhëniet u dëmtuan rëndë kur marina izraelite shtiu në dorë anijen turke "Mavi Marmara" më 31 maj 2010, e cila ishte e ngarkuar me ndihma për Rripin e Gazës. Nëntë aktivistë turq vdiqën në anije. Turqia tërhoqi ambasadorin e saj. Netanjahu i kërkoi falje Erdoganit në vitin 2013 dhe i ofroi Ankarasë një kompensim prej 20 milionë dollarësh. Që atëherë ka pasur më shumë kriza, p.sh. kur presidenti i atëhershëm i SHBA Donald Trump njohu Jeruzalemin si kryeqytetin e Izraelit.

"Turqia duhet të rifitojë besimin"

Arani beson se qëndrimi aktual i Turqisë ndaj Izraelit do të ketë një ndikim më të madh në plan afatgjatë. "Deklaratat e Erdoganit për Hamasin sigurisht që do të kenë ndikim. Jo vetëm në marrëdhëniet me Izraelin, por edhe në marrëdhëniet me Perëndimin. Kjo nuk mund të shmanget", thotë ish-diplomati. Ky qëndrim po dëmton imazhin politik global të Turqisë. Tani qeveria do të duhet të rifitojë besimin në politikën e jashtme: "Besimi është një pasuri e çmuar. Është i lehtë për t'u humbur dhe i vështirë për t'u rikuperuar."

Haritos thekson se e ardhmja e marrëdhënieve dypalëshe do të sqarohet vetëm pas luftës: "Agjenda e vetme e politikës izraelite është fitimi i kësaj lufte dhe shkatërrimi i Hamasit. Vetëm pas luftës Izraeli do të kujtojë, se cilat qeveri ishin miqësore dhe cilat jo".

 

Burak Unveren me bashkëpunimin e Gülsen Solaker