Majat e Alpeve që rrethojnë luginën e Valbonës ndriçojnë nga reflektimi i diellit në dëborën që i mbulon edhe në fundin e Qershorit të nxehtë. Poshtë tyre shtrihet një det ngjyrash: e gjelbëra e pyjeve, përzihet me të gjitha ngjyrat e luleve të malit, me të kuqen e luleshtrydheve të egra, në fusha dhe pllaja që shfaqen të pafundme. 

Edhe fshati, edhe lugina e kanë emrin Valbonë nga lumi, më i madhi në Alpet e Shqipërisë dhe i vetmi me ujë të kulluar, blu në të gjelbër dhe me gurë si bora e bardhë. Në peisazhin tradicional dhe primitiv me kulla të gurta qindravjeçare kanë zënë vend bujtina të reja, dy dhe trekatëshe prej druri, me çati alpine. Një mrekulli natyrore, autentike, e egër, plot mister dhe rreziqe në dimrat e gjatë, që ta bënte për vete një udhëtare dhe biologe, amerikanen Catherinë Bohne.

Vendimi i jetës për amerikanen

Që nga viti 2009 ajo jeton në Valbonë, në familjen Selimaj. Erdhi 3 vjet më parë si turiste për një javë  në Luginën e Valbonës... gjithë sa pa dhe jetoi i mjaftuan për të marrë vendimin e jetës: të këmbente  Nju Jorkun me Valbonën, apartamentin komod me bujtinën epike të Selimajve.

“Kultura, mënyra e të jetuarit që janë krejt ndryshe nga vendi prej të cilit vij. Gjëja  më e rëndësishme këtu mendoj se është dashuria për tokën, familjen, respekti për njerëzit. Gjallesat, flora dhe fauna si biologe.. më bëri shumë përshtypje lidhja që kanë këtu njerëzit me njëri tjetrin. Më pëlqeu mënyra autentike e të jetuarit. Kjo është një zonë e thellë malore, shumë e prapambetur.. por ka kaq shumë gjëra që mund të bësh për ta zhvilluar, turizmin, për t% shtuar të ardhurat e banorëve, dhe prosperitetin e zonës” rrëfen Catherinë Bohne.

Valbona- një joshje gjithmonë e më e madhe për turistët

Catharine Bohne erdhi me këmbë të mbarë në Valbonë. Në të njëjtin vit që ajo mbërriti filloi funksionimi i autostradës Durrës- Kukës, që solli turistë të shumtë në zonën e mbetur mister të Alpeve. Natyra  e virgjër, mungesa totale e ndërtimeve prej betoni, pasuritë etno- kulturore dhe mikpritja proverbiale iu kthyen në faktorë turizmi. Për të përballuar fluksin e turistëve brenda tre viteve të fundit u ndërtuan 7 bujtina me nga 10 shtretër secila.

Një projekt  pilot i financuar nga BE dhe i menaxhuar nga Programi i Kombeve te Bashkuara për Zhvillim, UNDP, ka treinuar pronarët e bujtinave për pritjen e turistëve të huaj, ka vendosur 8 mijë tregues të sinjalistikës rrugore dhe hapur 150 km shtigje malore. Stina turistike e kësaj vere e gjen luginën e Valbonës me  Qendrën Informative- Kulturore, ku ka një teatër, bibliotekë, muze të zonës me eksponate të pasurive etno- kulturore, sallë shfaqjesh. Të gjitha falë projektit të BE. Ergys Mahmutaj sekretar i Komunes se Margegajt, ku bën pjesë edhe Valbona, thotë se numri i turistëve ka arritur verën e kaluar 35 mijë, kur para tre vitesh ata numëroheshin me gishtat e dorës. “Pjesa me e madhe e turistëve vijnë nga Gjermania por ka edhe nga Çekia, Polonia, Italia dhe Franca” thotë ai.

Në Valbonë ka tani edhe një shoqatë që kujdeset për akomodimin e turistëve dhe hartimin e programeve ditore për ata. Kryetari i saj është Alfred Selimaj, i lindur në Valbonë, një ish-emigrant, tani edhe pronar i një restoranti dykatësh prej druri. “Kam jetuar 4 vjet në Angli, në Londër. Kur u ktheva një herë për pushime vendosa të mos largohem më. Ta ndërtoj këtë restorant dhe ta quaj “Rilindja”. Mundësitë financiare ishin të vogla, iniciativa e madhe. Familja ishte kundër, kishin frikë mos humbisja paratë e emigracionit .. por doli ndryshe, restoranti ecën shumë mirë” thotë Alfred Selimaj.

Të jesh turist në Valbonë...

Doli ndryshe sepse të jesh një ditë turist në Valbonë është të jetosh një jetë krejt ndryshe nga e përditshmja. Do të thotë të ngrihesh në mëngjes në ajrin e kulluar, po të kesh dëshirë të mjelësh dhitë dhe të gatuash vetë,  të ndihmosh të zotin e bujtinës në punët e stinës, të shkosh të gjuash trofta të egra pikaloshe në liqen, të marrësh një kalë me qira, të bësh shëtitje në mal dhe të ngjitësh maja malesh, të vizitosh ujëvarën e Valbonës.

Shumë turistë bëhen aktivë, duke ndihmuar në ngritjen e mullarëve me bar. Disa ndjekin prodhimin artizanal të shajakut dhe në mbrëmje mësojnë t' i bien çiftelisë. Një mënyrë origjinale ndër më të lashtat të të jetuarit që ende ekziston në fshatrat rrëzë Alpeve të Shqipërisë. Por në këtë mënyrë të lashtë të të jetuari kanë hyrë teknologjia moderne e ITC: telefonat celularë dhe interneti, në majën e malit lartohen antenat e kompanisë AMC pjesë e Deutsche Telekom

Specie të rralla ne florën dhe faunën kontinentale

Por për Catherine Bohne, lugina e Valbonës është shumë më tepër se kaq. Flora dhe fauna e saj u japin argumenta të reja studimeve të saj për bimë dhe kafshë të rralla në Europë apo më tej, që për fat i kanë mbijetuar kohës, pikërisht në zemrën e Alpeve të Shqipërisë, në Valbonë. Duke perifrazuar shkrimtarin e njohur amerikan të shekullit të kaluar, Thomas Wolfe ajo thotë  “ Të njohësh Valbonën të duhet një jetë e tërë. Dhe prapë nuk e ke njohur”.

Deri tani interesin e saj e ka tërhequr gjeli, macja dhe dhia e egër, fajkoi, dreri i malit, arinjtë e murrmë, por edhe qukapiku dhe salamandra. Zambakun e maleve , ne ngjyre lejla,  Catherina e quan një ”lule super shqiptare".

“Në zonën e Valbonës ka specie endemike dhe subendemike shumë të rralla të florës dhe faunës kontinentale”  thotë Catherinë Bohne. Nga Nju Yorku në Valbonë. Catherinë Bohne ka ende shumë për të zbuluar.

Autor: Ani Ruci

Redaktoi: Lindita Arapi