„Të dy u turpëruan, dëmtuan postin, nivel kopshti fëmijësh“, kështu e përmbledh politologu Thomas Hofer duelin televiziv mes dy kandidatëve të ofruar nga një televizion privat austriak, ATP të dielën e shkuar: Një duel verbal i dalë jashtë kontrollit i dy kandidatëve presidencialë që dalin në balotazh më 22 maj. Alexander Van der Bellen, 72, (i pavarur) dhe Norbert Hofer, 45, (Partia Austriake e Lirisë, FPÖ), që morën më shumë vota në raundin e parë të zgjedhjeve presidenciale në Austri u përplasën me njëri-tjetrin pa moderim. Një eksperiment televiziv që dështoi, sepse asnjëri nuk i kurseu fyerjet. Por asnjërit ato nuk i ndihmuan, mendojnë ekspertët.

Fundi i „modelit austriak“

Dramaturgjia e fushatës zgjedhore presidenciale në Austri nuk kishte nevojë për një dështim të tillë. Edhe pa të lufta për kolltukun e presidentit në Hofburgun vjenez i përmban të gjitha ato elemente që mund të cilësohen si historikë. Hofer, i veshur me kostum dhe i qetë arriti në raundin e parë të marrë 35% të votave, shumë më tepër se parashikimet e sondazheve, që i jepnin kandidatit vetëm 30%.

Kundërshtari i tij, Van der Bellen, politikan i Të Gjelbërve, por që në garë hyri si i pavarur, mori 21% të votave. Por më shumë ra në sy rrëzimi spektakolar i partive të koalicioneve të zgjatura me bazë të gjerë, socialdemokratët, SPÖ dhe konservatorët, ÖVP. Të kuqtë dhe të zinjtë (modeli i njohur austriak) e kanë ndarë prej dekadash mes tyre shtetin austriak. Sipas motos: Kemi nevojë për njëri-tjetrin, prandaj nuk e ngacmojmë.

Të dyja partitë që kanë rënë në sondazhe në rreth 20% janë shumë të dobta për të arritur shumicën në koalicion. FPÖ me 30% deri në 32% është fuqia e re në vend. Dikur e parë si tabu, vendi është mësuar tanimë me partinë me tone djathtiste. Tre nga katër zgjedhësit e dikurshëm të socialdemokratëve votojnë ndërkohë për FPÖ-në.

Për “inatin” e Berlinit?

Me këtë Austria ndjek vetëm trendin që vihet re në BE. Por Austria mund të bëhet e para që zgjedh në krye të vendit përfaqësuesin e një partie populiste të djathtë. Vendi i alpeve ishte në qendër të vëmendjes europiane e botërore në vitin 2000, kur partia FPÖ u bë pjesë e qeverisë në atv kohë. Austrisë iu drejtuan kritikat, ashtu si sot, por kjo vetëm u kthye në favor të FPÖ-së. Madje kur të tjerët fusin hundët në punët austriake, sidomos kur kjo bëhet nga Gjermania, atëherë austriakët të bashkohen më shumë djathtas. 9 milionë fqinjët juglindorë të Gjermanisë nuk duan të dëgjojnë shumë nga vëllai i madh. Këtë iu desh ta kuptojë edhe kreu socialdemokrat gjerman, Sigmar Gabriel, i cili kërkoi një “front të të gjitha forcave demokratike” kundër Hoferit. Kandidati Norbert Hofer u përgjigj se “ne nuk marrim urdhra nga Berlini”.

Që para 30-vjetësh, kur Kurt Waldheimin e rëndonte e shkuara nacionalsocialiste, austriakët u solidarizuan duke arritur një mazhorancë nga qendra-djathtas e duke e bërë president të vendit të kritikuarin nga Gjermania. Edhe para 16-vjetësh, kur kancelari konservator, Wolfgang Schüssel bëri pjesë të kabinetit partinë e FPÖ-së të Jörg Haiderit, u vu re efekti i kundërt që arrihet, kur zgjedhësve “u rekomandohet”, me lutje të mos votohet për populistin. Atëherë del në sipërfaqe efekti austriak ”tani edhe më shumë”.

Hofer, pastaj zgjedhje të reja?

Nëse Norbert Hofer zgjidhet të dielën president i Austrisë shtrohet pyetja si do të veprohet më tej. Kushtetuta i garanton presidentit shumë kompetenca, të cilat gati nuk janë përdorur deri më tani. Më së voni në vjeshtën e vitit 2018 do të zgjidhet parlamenti i ri, Këshilli Kombëtar dhe kancelari. Por prej javësh diskutohet skenari i zgjedhjeve të parakohshme.

Nëse FPÖ nuk pret deri në afatin e përcaktuar të zgjedhjeve, atëherë mbetet në kompetencën e presidentit Hofer të shkarkojë qeverinë. Një shkas për këtë mund të gjendet lehtë në kohë të vështira ekonomike: Një kancelar, i emëruar nga presidenti, do t'i drejtonte lutjen kreut të shtetit për shpërbërjen e parlamentit. Në zgjedhjet që pasojnë, FPÖ do të dilte fitimtare tek 2 milionë votuesit, kështu e përfytyrojnë populistët skenarin. Deri më tani Hofer ka lënë të kuptohet se do të ndërhyjë në mënyrë aktive në politikë. Në këtë pikë ai është edhe konkret: Ai do ta shkarkonte qeverinë, në rast të një hapjeje të kufijve për refugjatët.