Krivica za zločine počinjene na teritoriji opštine Zvornik utvrđena je u pravosnažnim presudama Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju Momčilu Krajišniku, Biljani Plavišić, Mići Stanišiću i Stojanu Župljaninu, zatim u prvostepenim presudama Ratku Mladiću i Radovanu Karadžiću, a dokazi o ovim zločinima izvode se i u ponovljenom postupku protiv Franka Simatovića i Jovice Stanišića, koji se vodi pred Mehanizmom za međunarodne krivične sudove.

Pred pravosuđem u Srbiji za ove zločine su osuđeni Branko Grujić, predsednik Privremene vlade u Zvorniku, Branko Popović, komandant Teritorijalne odbrane Zvornik (TO), i pripadnici TO Zvornik Dušan Vučković, Dragan Slavković, Ivan Korać, Siniša Filipović, Darko Janković, i Goran Savić, koji su organizovano i dobrovoljno došli iz Srbije.

Početak

Najveći broj zločina se dogodio u periodu između aprila i jula 1992 godine, kako navodi advokat Fonda za humanitarno pravo (FZHP) Marina Kljaić. Pucnjava na kolonu Jugoslovenske narodne armije (JNA) početkom aprila iskorišćena je za formiranje kriznog štaba i za poziv paravojnim jedinicima, među kojima su bili i Arkanovi Tigrovi i Šešeljevci, koji su uz pomoć JNA izvršili napad na Zvornik. Grad je brzo pao, oko 10.000 ljudi je napustilo grad, a bilo je i dosta civilnih žrtava. Svuda gde su Muslimani bili u većini traženo je da predaju oružje, i nakon toga su paravojne jedinice krenule u torturu na tim teritorijama, ističe Marina Kljaić.

Kao jedan od najtežih zločina koji se dogodio u ratu u BiH FZHP ističe onaj koji se dogodio početkom juna 1992 godine. U okolini Zvornika je sakupljena grupa Bošnjaka iz više sela, muškarci su razdvojeni od žena i dece, njih oko 750, i svi su prebačeni u Tehničko- školski centar u Karakaju. Smešteni su u tehničku radionicu, koja je bila mala za toliki broj ljudi, i već tokom prve noći tu se ugušilo 20 ljudi. Paravojne jedinice su tu ubile između 160 do 180 ljudi, ali nesreća tih ljudi se tu nije završila, jer su stalno premeštani na nove lokacije.

U takozvanoj Gerinoj klaonici je ubijeno 190 ljudi, a po svireposti su posebno upamćeni zločini u Domu kulture u Čelopeku. Ti zločini su bili toliko monstruozni da se protiv toga pobunilo i lokalno srpsko stanovništvo, ističe Marina Kljaić. Krajem juna te godine dogodilo se i veliko iseljavanje iz Kozluka. Oko 1800 ljudi je prebačeno u Loznicu, gde su potpisali da se dobrovoljno odriču svoje imovine u korist opštine Zvornik, da bi zatim bili prebačeni na Palić, gde su ih čekale putne liste sa kojima su mogli da odu u Mađarsku ili treće zemlje. Tako je po rečima Marine Kljaić krajem 1992 godine Drinski korups obavestio svoju komandu da je područje Zvornika, gde je bilo 60 posto Bošnjaka, “očišćeno od Turaka”. Danas ih tamo ima oko 33 posto.

Izbeglištvo

Telo Hasana Selimovića je pronađeno u masovnoj grobnici. Hasan je 2. juna 1992. godine u Bijelom potoku razdvojen od supruge Suvade i svoje troje dece. Njegova supruga Suvada Selimović je na ovom javnom času ispričala svoju potresnu ispovest kako je bila prinuđena da napusti svoj dom, ali i kako je nakon više godina uspela da se vrati u svoje mesto. Ali, to putešestvije je naravno ostavilo brojne tragove. Suvada je te 1992 godine imala 27 godina. Ona je na ovom javnom času govorilo o svom izbeglištvu dugog nekoliko godina, i istakla kako je sve započelo blokadom velikog broja sela koja su imala bošnjačku većinu. Prodavnice su prazne, ne možete kod lekara, ko ode na posao više se ne vrati...

Velika grupa od 5.000 ljudi je u organizaciji srpskih vlasti Zvornika krenula ka Tuzli, organizovano su prevoženi kamionima da bi ih na jednom od kontrolnih punktova razdvojili od muškaraca. Suvada je prvih nekoliko dana provela u jednoj kasarni, misleći da će se brzo vratiti kući. To se ipak nije dogodilo, jer je narednih mesec dana provela u Hrvatskoj, smeštena sa decom u šatoru. Usledilo je više premeštanja po raznim mestima u Sloveniji, na kraju je završila u jednoj prostoriji u kojoj je bilo 25 ljudi i tu ostala sve do 1996 godine. Nakon garantnog pisma koje je dobila od roditelja uspela je da se vrati u selo Vitinica. Tu počinje borba za povratak u svoju kuću, u kojoj je zatekla srpske izbeglice iz Sarajeva. Suvada kaže da je morala da putuje direktno u Sarajevo, i da tamo ustanovi da je kuća ljudi koje je zatekla u svom domu slobodna, i da se nakon tri deložacije konačno vrati u svoju kuću 2001 godine.

Povratak

Suvada se priseća da je povratak bio težak, u celom selu su uglavnom ostale samo žene, i kaže da ni sama ne zna odakle joj snaga da sve prevaziđe, da obnovi kuću, i svoju decu iškoluje i izvede na put. Brzo se uključuje u rad udruženja nestalih, i u to vreme počinje i otkrivanje prvih masovnih grobnica.

2005 godine se podiže optužnica za ove zločine u Beogradu, i Suvada se tu pojavljuje u svojstvu jednog od svedoka. 2008 godine je dobila DNK supruga i konačnu potvrdu da je suprug likvidiran. Presuda je usledila 2010 godine, i Suvada navodi da porodice nisu bile zadovoljne tim presudama. Pomenuti Branko Grujić je i dalje u vlasti opštine Zvornik nakon odslužene kazne od šest godina zatvora, i kako Suvada kaže na neki način ne pripadaju ni Federaciji BiH a ni Republici Srpskoj u kojoj žive. “U Republici Srpskoj nas ne žele tu, a ne žele nas ni u Federaciji”, kaže Suvada.

Selo u kojem živi su u potpunosti obnovile samo žene. Ističe da druge teme osim ratnih strahota i gubitaka članova porodice praktično i nemaju. Nema žene koja nije izgubila bar jednog člana porodice. 26 godina kasnije potraga za nestalima još traje, još 450 ljudi se vode kao nestali, i porodice još tragaju za njima.

Čitajte nas i preko DW-aplikacije za Android