U prvostepenom postupku sudsko veće bilo je jedinstveno: Mićo Stanišić, ratni ministar policije Republike Srpske i Stojan Župljanin, načelnik Centra službi bezbednosti u Banjaluci, proglašeni su krivim za progone, ubistva i nečovečna dela nad bošnjačkim i hrvatskim civilima u 20 opština Bosne i Hercegovine od aprila do decembra 1992. godine. Obojica su učesnici udruženog zločinačkog poduhvata, čiji je cilj bio nasilno i trajno uklanjanje Bošnjaka i Hrvata sa teritorija „zamišljene etnički čiste srpske države“. U tom poduhvatu je, prema presudi, učestvovalo vojno i političko rukovodstvo Republike Srpske, sa Radovanom Karadžićem i Ratkom Mladićem na čelu.

Plan zajedničkog poduhvata

Da bi se ostvario taj plan, naglašeno je u presudi, počinjena su masovna ubistva nesrpskih civila, poput onog na Korićanskim Stijenama na planini Vlašić, i osnivani zloglasni logori, kao što su Omarska i Keraterm kod Prijedora, a u kojima su zlostavljani, ubijani i ponižavani Bošnjaci i bosanski Hrvati. U bosanskohercegovačkim opštinama koje su bile pod kontrolom policije Republike Srpske ubijeno je na hiljade civila, a prisiljeno na izbeglištvo desetine hiljada stanovnika bošnjačke i hrvatske nacionalnosti.

Veće je konstatovalo da su optuženi formirali Odrede specijalne policije, čiji pripadnici su bili srpski nacionalisti i kriminalci skloni zločinima. Iako su bili informisani šta čine te formacije, ni Stanišić ni Župljanin nisu preduzimali istrage povodom zločina, niti su hapsili i kažnjavali počinioce. Mada direktno nisu učestvovali u zločinima, podsticali su ih nekažnjavanjem, naglašeno je u prvostepenoj presudi.

Zločini u 20 opština

Sudije su zaključile da su tužioci dokazali da su policijske snage u nadležnosti dvojice optuženih učestvovale u takozvanom preuzimanju vlasti u Republici Srpskoj početkom 1992. „Preuzimanje vlasti“ sastojalo se u razoružavanju policijaca nesrpske nacionalnosti i nasilnoj smeni izabranih funkcionera Bošnjaka i Hrvata, njihovim hapšenjem i odvođenjem u logore.

Sudije su u prvostepenoj presudi zaključile da su obojica optuženih odgovorni za zločine protiv čovečnosti, koji su izvršeni progonima, ubistvima, mučenjima, razaranjem gradova i sela, i uništavanjem verskih i kulturno-istorijskih objekata. Odgovorni su i za kršenje zakona i običaja ratovanja. Zločini, za koje su osuđeni Stanišić i Župljanin, s većim ili manjim intenzitetom počinjeni su, navedeno je u presudi, u 20 opština – od Bosanske Krajine, do Istočne Bosne: u Banjaluci, Prijedoru, Sanskom Mostu, Ključu, Kotor Varoši, Skender Vakufu, Donjem Vakufu, Tesliću, Vlasenici, Višegradu, Zvorniku, Bijeljini, Bosanskom Šamcu, Brčkom, Doboju, Bileći, Gackom, Vogošći, Ilijašu i Palama.

Uoči izricanja definitivne presude

Najviši policijski zvaničnik Republike Srpske u ratu u Bosni i Hercegovini, ministar unutrašnjih poslova Mićo Stanišić predao se Tribunalu čim je u februaru 2005. godine obelodanjena optužnica. Njegov podređeni, ratni načelnik službi bezbjednosti u Banjaluci, Stojan Župljanin, protiv kojeg je podignuta optužnica još 1999, krio se sve do leta 2008. kad je uhapšen u Pančevu. Suđenje im je počelo u septembru 2009. godine, a završeno u martu 2013.

Na presudu su se žalile obe strane. Tužioci smatraju da bi, zbog težine zločina, kaznu trebalo povećati na 30 do 40 godina zatvora, a odbrana zahteva oslobađajuću presudu. Branioci optuženih zatražili su poništavanje postupka i obnovu suđenja pošto je član Pretresnog veća bio danski sudija Frederik Harhof koji je, zbog navodne pristrasnosti, suspendovan iz suđenja Vojislavu Šešelju. Podsetimo, danski sudija je u privatnom pismu koje je dospelo u medije, iskazao nezadovoljstvo zbog niza oslobađajućih presuda (Gotovina, Markač, Perišić, Stanišić-Simatović) u Haškom tribunalu. Odbrana Stanišića i Župljanina smatra da je sudija Harhof time pokazao sklonost osuđujućim presudama i na taj način uticao i na izricanje oštrih kazni njihovim branjenicima.