Radovi majstora modernizma poput Ota Diksa, Ernsta Barlaha, Franca Marca, Karla Šmita Rotlufa ili Oskara Šlemera stavljeni su na crnu listu odmah nakon što su nacisti došli na vlast, proglašeni su degenerisanim i uklonjeni iz muzeja. Kako je izgledala umetnička estetika nacističkog rukovodstva i šta se može videti na izložbi iz tog vremena sada se može videti u okviru istraživačkog projekta Instituta za istoriju umetnosti u Minhenu.

Tri nage žene ukrašavaju sliku, jedna sedi, jedna leži a jedna je naslonjena na koplje. Sve tri imaju podignutu kosu i apatičan pogled. Ova slika podseća na tipične nemačke slike mrtve prirode sa borovima, rekom i planinama. Slika nema nikakve veze sa grčkom antikom bez obzira na naziv: Odmor Diane. Slika je prvi put izložena na Izložbi velike nemačke umetnosti u Kući kulture u Minhenu 1940. godine. To pokazuju fotografije sa izložbe na kojoj su prikazana dela nastala između 1938 i 1944 godine. Za postojanje ovih fotografija dugo se nije znalo i tim je veće bilo iznenađenje Kristijana Furmajstera sa Instituta za istoriju umetnosti iz Minhena kada je sa kolegama slučajno naišao na ovaj album.

“Za album smo saznali 2004. ili 2005. godine, razgledali smo fotografije i vrlo brzo nam je postalo jasno da se radi o Velikoj nemačkoj umetničkoj izložbi. Tako se rodila ideja o projektu.“

Šta se u vreme nacionalsocijalizma moglo videti

Veliki broj istraživača se nakon 1945. godine bavio nacističkom umetnošću koja je prikazana u Minhenu, mada su im bile dostupne samo informacije iz kataloga i novinskih članaka, mahom o posebno istaknutim umetnicima. Ponovo pronađene fotografije koje su sada u okviru velikog istraživačkog projekta prvi put izložene na internetu pružaju uvid u ono što je publika u vreme nacizma imala prilike da vidi.

"Zapravo je reč o temema koje su bile dominante za građanski ili malograđanski umetnički ukus sa kraja 19. veka, dopunjene, naravno nacističkim temama, portretima Hitlera, posle početka rata ili militarističkim temama.“

Naravno da na izložbi nisu nedostajale ideološke teme, kult tela, heroji… Prikazana su mišićava tela mladih nemačkih muškaraca i žena, reč je o gotovo grotesknoj mešavini savremene umetnosti tog vremena, kaže Kristijan Furmajster: „Imamo pune prostorije malih figurica, kiča, porcelanskih pastira i sličnih stvari. Ima zaista veliki broj banalnih stvari koje se do sada nisu mogli videti na umetničkoj izložbi.“

Eksponati završili u rukama nacističke elite

Sudeći po onome što je napisano u katalogu izložbe, posetioci su imali prilike da vide „samo najsavršenije i najbolje od onoga što je tadašnja nemačka umetnost mogla da izrodi“. Nakon zatvaranja izložbe eksponati su završili u rukama nacističke elite, što se može videti i iz prodajnih lista.

„Hitler je bio najbolji kupac, dao je sedam miliona maraka kako bi kupio savremena umetnička dela sa izložbe, radilo se o svojevrsnom ličnom samopotvrđivanju.“

Istraživački projekat u Minhenu pružio je mogućnost ne samo za novi pogled na nacističku umetnost nego je u isto vreme nametnuo nova pitanja o tome da li i na koji način se može razlikovati umetnost „krvi i tla“ i slika planinskih predela kao na razglednicama. Odgovori će sasvim izvesno biti zanimljivi.

Autori: Klaus Gerke / Željka Bašić-Savić
Odg. urednik: Jakov Leon