Pravnik i istraživač holokausta Fric Bauer umro je još 1968. Ipak, njegovo ime nije zaboravljeno i po njemu je nazvan institut koji je osnovan četvrt veka kasnije. Za Rafaela Grosa, koji se na čelu te ustanove nalazi već šest godina, razumljivo je što se tako nešto dogodilo prilično kasno: „Istinsko suočavanje sa posledicama nacizma počelo je u Nemačkoj tek osamdesetih godina prošlog veka.“

U raznim nemačkim institucijama su tokom šezdesetih godina još uvek sedeli brojni službenici koji su i sami bili točkići u mehanizmu nacističkog sistema. „Zbog toga je razumljivo što je ovakav institut osnovan tek sredinom devedesetih“, kaže Gros.

Istraživački rad u „neprijateljskom okruženju“

Fric Bauer potiče iz jedne jevrejske porodice, a 1930. je sa samo 26 godina postao najmlađi sudija u Nemačkoj. Već 1933. otpušten je iz državne službe, a nacisti su ga zatvorili u koncentracioni logor Hojberg u Baden-Virtembergu. Tamo je proveo osam meseci, nakon čega je uspeo da pobegne u Dansku. Kada su 1943. nacisti počeli sa deportacijom Jevreja iz Danske u koncentracione logore, beži u Švedsku. Nakon rata, 1949. godine, ponovo se vraća u Nemačku i postaje predsednik suda u Braunšvajgu, a kasnije i glavni tužilac savezne pokrajine Hesen.

Fric Bauer je radio na tome da nemačko pravosuđe pokrene procese bivšim nacistima. Njemu se može zahvaliti što su 1963. godine u takozvanim „Aušvic procesima“ bivši nacisti morali da odgovaraju za svoja dela. Sam Bauer nije verovao tadašnjem državnom aparatu Nemačke, u kojem je i sam radio. Mnogo puta je ponavljao da se, čim otvori vrata svoje kancelarije i iziđe na hodnik, nalazi „u neprijateljskom okruženju“.

Sveprisutna prošlost

Bauer je nalazio razlog za nepoverenje čak i prema onima koji su ga podržavali u njegovom radu. „Njegov verovatno najvažniji saveznik, premijer Hesena Georg Ostin Cin, također je jedno vreme bio pripadnik nacističkih jedinica“, kaže Rafael Gros. „Cin nije bio usamljen slučaj. U Ludvigsburgu je 1959. bila osnovan Centralni biro za istraživanje nacističkih zločina. Prvi direktor te ustanove i sam je bio nekadašnji pripadnik nacionalsocijalističke stranke NSDAP“, dodaje Gros.

Zato ne čudi previše to što je Fric Bauer bio taj koji je, bez znanja nemačkih vlasti, izraelskoj obaveštajnoj službi Mosad dao odlučujuće informacije koje su dovele do pronalaženja i hapšenja Adolfa Ajhmana u Argentini. Ajhman je bio odgovoran za ubistva miliona ljudi tokom Drugog svetskog rata. Njemu se sudilo u Izraelu i pogubljen je poslije izricanja smrtne kazne.

Ko želi spriječiti zlo, mora da zna kako ono nastaje

Fricu Baueru nije bilo stalo samo do toga da nacističke zločince izvede pred sud. On je pokušavao i da razume kako je bilo moguće da toliki broj ljudi sebi dozvoli da ih neko uvuče u počinjenje zločina. Upravo taj zadatak preuzeo je institut „Fric Bauer“ koji i danas istražuje temelje i posledice nacističke ideologije.

Rafael Gros i njegovi saradnici pokušavaju da pronađu odgovore na razna pitanja. Tako se analizira rad nemačkih diplomata i pravnika Ministarstva pravosuđa pedesetih godina prošlog veka, kada su brojni državni službenici bili ljudi koji su ranije bili članovi Hitlerovog NSDAP. Institut sa velikom pažnjom proučava koji su politički, istorijski i psihološki okviri tada postojali i na koji su način oni pomogli u održavanju i propagandi antisemitizma.

Poništavanje predrasuda

Ti istraživači holokausta u pomoć su pozvali i pedagoge, koji su u svoj rad opet uvukli i nastavnike. Njihova poruka glasi: Jevreji ne smeju da se posmatraju samo kao žrtve. „Na školskim dvorištima se danas učenici međusobno često vređaju tako što jedni druge nazivaju 'žrtvom'“, upozorava Gros. Naime, kada se kaže „žrtva“ to deluje strano, a ono što je strano najčešće se odbija i odbacuje. Zato se u javnosti moraju pobuditi mnogo pozitivnije asocijacije koje se vežu uz Jevreje.

Gros zato stavlja do znanja da su Jevreji bili, a i danas su, deo nemačkog društva. U tome pomažu izložbe o nekadašnjem i današnjem životu Jevreja u Nemačkoj. Predstavljanje njihove svakodnevice poništava neke mitove. „Na primer, za Jevreje se uvek vežu asocijacije o velikom novcu“, kaže Gros. Tu može pomoći prikazivanje života Jevreja u okolini Frankfurta, gde su oni pre Drugog svetskog rata činili deset odsto stanovništva. „Među njima su bile dve ili tri dobrostojeće porodice, a samo jedna zaista bogata - Rotšildi. Svi ostali su pripadali srednjoj klasi ili su bili vrlo siromašni“, napominje Rafael Gros.

Autori: Ginter Birkenstok / Azer Slanjankić
Odgovorni urednik: Ivan Đerković